Grupa Pancerno-Motorowa Dowództwa Obrony Warszawy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Grupa Pancerno-Motorowa Dowództwa Obrony Warszawy – improwizowany pancerny pododdział broni pancernych Wojska Polskiego w kampanii wrześniowej 1939 roku.

Sformowana w Warszawie w dniu 4 września 1939 roku z pododdziałów pancernych i samochodowych 3 batalionu pancernego w Warszawie, pancernych Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej (11 batalionu pancernego) w Modlinie oraz zmotoryzowanych kompanii przeciwpancernych.

Po sformowaniu pododdziałów przewidzianych planem mobilizacyjnym przez 3 batalion pancerny w Warszawie, z nadwyżek mobilizacyjnych batalionu sformowano 2 września improwizowaną kompanię czołgów lekkich do dyspozycji Naczelnego Wodza. Na dowódcę tej kompanii wyznaczono oficera 3 batalionu pancernego kpt. Stanisława Grąbczewskiego. Wyposażono ją w będące w trakcie prób odbiorczych w Forcie Wola jednowieżowe czołgi lekkie 7 TP w ilości 11 sztuk. Przez następne dwa dni kompletowano wyposażenie kompanii w radiostacje^[1]. Na rozkaz Ministra Spraw Wojskowych od 3 września w 3 batalionie pancernym z czołgów lekkich szkolnych dwuwieżowych 7TP utworzono pluton czołgów. Tym samym rozkazem 4 września w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych z nadwyżek centrum, 11 batalionu pancernego (batalionu doświadczalnego) utworzono kompanię czołgów rozpoznawczych TK-3 pod dowództwem kpt. Antoniego Brażuka oraz przesunięto do Warszawy 7 sprawnych czołgów lekkich szkolnych dwuwieżowych 7TP z załogami (w tym jeden egzemplarz „żelazny” jako magazyn części). Z czołgów dwuwieżowych 7TP z Modlina i Warszawy utworzono 2 kompanię czołgów lekkich pod dowództwem kpt. Feliksa Michałkowskiego^[2].

4 września dowódcą broni pancernej Dowództwa Obrony Warszawy został mianowany były dowódca 3 batalionu pancernego mjr Julian Głowacki, a dowódcą Grupy Pancerno-Motorowej mianowano kpt. Bolesława Kowalskiego z CWBPanc. Utworzone ponad etat w 3 batalionie strzelców w Rembertowie, dwie z trzech zmotoryzowanych kompanii przeciwpancernych kal. 37 mm weszły w skład grupy. Ponadto dołączono 3 kolumny samochodów ciężarowych (dwie z rekwizycji), każda po 20 ciężarówek^[3]. 6 września do grupy jako dowódców czołgów włączono podchorążych ze Szkoły Podchorążych Broni Pancernej.

Grupa działała jako oddział dyspozycyjny Dowódcy Obrony Warszawy gen. bryg. Waleriana Czumy. Pododdziały brały udział we wszystkich ważniejszych walkach toczonych przez załogę Warszawy w okresie od 6 do 27 września 1939 roku. Od 5–6 września; 1 kczl stacjonowała w Ogrodzie Saskim, 2 kczl w Parku Ujazdowskim, potem w Ogrodzie Krasińskich, a kczrozp. w Parku Łazienkowskim. 6 września w godzinach popołudniowych celem potwierdzenia informacji o przerwaniu frontu Armii „Łódź” na szosę piotrkowską wysłano kompanię czołgów rozpoznawczych OW. Wieczorem kompania osiągnęła Mszczonów i nawiązała kontakt z cofającymi się jednostkami Armii „Łódź”, rano 7 września jeden z plutonów kompanii wysłany na patrol, pod Babskiem starł się ze strażami przednimi niemieckiej 4 Dywizji Pancernej, tracąc w starciu 2 tankietki oraz rannych zostało kilku czołgistów. 7 września kompania powróciła do Warszawy. 1 kompania czołgów lekkich OW 6 września rozpoznawała do rejonu Grójca, jej plutony dotarły do Mogielnicy i Nowego Miasta. Nie nawiązując kontaktu z wrogiem, na noc powróciła do Warszawy. Tego dnia z 2 kompanii czołgów lekkich, I pluton wraz z sekcją motocyklistów pod dowództwem por. Sempolińskiego rozpoznał linię Bugu dotarł do Łochowa. Patrol z podjazdu w Wyszkowie nawiązał kontakt z 1 Dywizją Piechoty Legionów, otrzymując meldunek o sytuacji bojowej. Pluton powrócił 7 września z meldunkiem. 8 września oba plutony czołgów rozpoznawczych TK wraz z motocyklistami rozpoznawały zachodnie przedpole Warszawy. Jeden z plutonów w Raszynie w potyczce stracił dwie tankietki uszkodzone, drugi z plutonów w walce z niemieckimi czołgami między Morami, a Ożarowem utracił zniszczone 2 tankietki i motocykl.

9 września na Ochotę i Wolę natarcie przeprowadziła niemiecka 4 Dywizja Pancerna. Obie kompanie czołgów lekkich około południa zostały skierowane do dyspozycji dowódcy odcinka „Zachód” Obrony Warszawy, celem wzmocnienia obrony. I pluton 1 kczl wspierał obrońców Ochoty w rejonie ulic Białobrzeskiej, Grójeckiej oraz Sękocińskiej. Wraz z piechotą pluton wykonał kontrataki na wdzierającą się niemiecką piechotę i czołgi odzyskując budynki i barykady utracone w wyniku niemieckiego natarcia. Załogi zapasowe 1 kczl likwidowały pozostające na tyłach grupy niemieckiej piechoty. 2 kczl I plutonem dozorowała wylot ul. Żwirki i Wigury, a 2 plutonem wraz z piechotą likwidowała niemieckie czołgi i niemiecką piechotę, w rejonie Kolonii Staszica. Wspólnie z piechotą i artylerią polskich oddziałów na Ochocie zniszczono i unieruchomiono 42 czołgi niemieckiej 4 D Panc. Od tego dnia z grupy została wyłączona 12 zmot. komp. ppanc. przeszła ona do wsparcia pododdziałów piechoty Odcinka „Warszawa-Zachód”. 10 września 2 kczl i pozostałość kczrozp. wycofano do odwodu. 1 kczl tego dnia wsparła obrońców Woli, I pluton wspierał kontratak piechoty polskiej z rejonu cmentarza prawosławnego, do rejonu pętli tramwajowej na obrzeżach, jeden z czołgów został trafiony, a dwóch czołgistów z załogi zostało rannych, kierowca wyprowadził czołg za własne linie. Wieczorem tego dnia pozostała część 1 kczl oraz 13 zmot. komp. ppanc. wraz ze zmotoryzowaną doraźnie piechotą dokonały rozpoznania szosy Warszawa-Leszno w kierunku Puszczy Kampinoskiej. Zaskoczony wróg w rejonie cmentarza w Wawrzyszewie przepuścił czołowe czołgi, pozostałe zniszczyły 3 pojazdy pancerne nieprzyjaciela, wzięły do niewoli oficera i zlikwidowali innego, uwolniono kilkudziesięciu polskich jeńców. W rejonie Nowego Wawrzyszewa doszło do chaotycznego nocnego boju spotkaniowego z niemiecką kompanią czołgów. Dwa polskie czołgi 7TP zostały trafione, ale odprowadzone do naprawy za własne linie. Zdobyte niemieckie czołgi odholowano do miasta. Nad ranem 11 września wycofano 1 kczl na odpoczynek^[4].

Wieczorem 11 września obie kompanie czołgów lekkich w związku z planowanym wypadem na Okęcie zgrupowano w Alei Niepodległości. Podobnie jak kompanie czołgów w wypadzie wzięła udział 13 zmot. komp. ppanc. ppor. T. Banaszczyka^[5]. Ostatecznie natarcie wyruszyło o godz. 5.00 12 września uderzenie polskiej piechoty z II i IV batalionu 360 pułku piechoty ppłk. Chmury wraz z czołgami 7TP 1 i 2 kompanii czołgów lekkich odrzuciło niemiecki batalion 82 pp z 31 Dywizji Piechoty, zdobyto hangary i koszary 1 pułku lotniczego, zdobyto kolonię Okęcie. Polskie czołgi ok. godz. 6.00 dotarły do szosy Warszawa-Kraków. Kontrakcja niemieckiej 4 D Panc. powstrzymała natarcie polskiego zgrupowania. W 2 kczl uszkodzono czołg dowódcy kompanii, on sam ranny dostał się do niewoli z 1 plutonu spłonęły dwa czołgi z załogami, a następne dwa stracono w walce. Na Paluchu i na Służewcu osłaniały natarcie sił głównych na Okęcie, plutony I, 1 kczl i II, 2 kczl, stoczyły tam walkę z czołgami niemieckiej 4 D Panc. W czasie walk o kompleks toru wyścigów konnych na Służewcu w zniszczonym czołgu poległ dowódca 2 plutonu 2 k czl ppor. Gołębiowski. Ogółem w ataku na Okęcie i Służewiec stracono jako zniszczonych lub ciężko uszkodzonych 7 czołgów 7TP. Na wrogu zdobyto 1 czołg, spalono kilka samochodów ciężarowych i 1 samolot „Storch”. 13 września wszystkie czołgi 7TP jedno i dwuwieżowe zgromadzono w 1 kompanii kpt. Grąbczewskiego^[6].

15 września pluton czołgów lekkich i pluton czołgów rozpoznawczych, celem nawiązania łączności z jednostkami Armii „Poznań” i Armii „Pomorze” patrolowały północne przedpola Warszawy i wyjścia z Puszczy Kampinoskiej. W potyczce uszkodzono jeden czołg niemiecki z podjazdu pancernego biorąc jego załogę do niewoli. Powracający pluton czołgów 7TP został ostrzelany przez polską obronę, a jeden z czołgów wysadziła na minie polska obrona przed barykadą na szosie do Młocin. Od 18 września kompanie kpt. Grąbczewskiego i kpt. Brażuka oraz 13 zmot. kompania ppanc. przydzielono do dyspozycji dowódcy odcinka ppłk. dypl. L. Okulickiego, z którymi wykonał natarcie. Natarcie to miało nawiązać kontakt z Armią „Poznań i „Pomorze”. Pluton por. Sempolińskiego wspierał natarcie I/360 pp w kierunku miejscowości Grot i Nowego Chrzanowa, a pluton por. Kraskowskiego IV/360 pp w kierunku na miejscowość Blizne. Zdobyto Nowe Chrzanowo, pod Bliznem stracono wszystkie czołgi plutonu por. Kraskowskiego w walce z czołgami niemieckiej 1 Dywizji Lekkiej. Poległo kilku czołgistów kilku zostało rannych, wśród nich por. Kraskowski.

Po przebiciu się do Warszawy pozostałości jednostek Armii „Poznań”, wśród nich znalazło się kilka czołgów rozpoznawczych TK-3, TKS, które umożliwiły odbudować kompanię kpt. Brażuka. Podczas niemieckiego szturmu na Warszawę 26 września niemiecka piechota wsparta czołgami wdarła się w powstałą lukę w rejonie Dworca Warszawa-Zachodnia. Kontratak kompanii czołgów lekkich powstrzymał niemieckie natarcie i odrzucił je w rejon torów kolejowych za cmentarzem wolskim. Kompania czołgów rozpoznawczych wraz z towarzyszącą piechotą wykonała kontratak w kierunku parowozowni na Czystem, powstrzymując natarcie wroga, jednocześnie z uwagi na ogień zaporowy artylerii nieprzyjaciela zostały uszkodzone wszystkie czołgi TK i ewakuowano je do naprawy. Sprawnych w dniu 27 września pozostało tylko 6 czołgów 7TP, w dniu tym pozostałości grupy przygotowały się do następnego przeciwnatarcia na Woli. Z uwagi na podjęte rozmowy kapitulacyjne do walki pancerniacy już nie weszli^[7]. Kompanie przeciwpancerne w zależności od potrzeb wspierały na zagrożonych użyciem broni pancernej wroga pododcinkach własną piechotę. Pozostałości Grupy Panc-Mot. Obrony Warszawy skapitulowały wraz z załogą Warszawy i w większości poszły do niewoli.

• Dowódca – kpt. Bolesław Kowalski
• dowódca sekcji motocyklowej – por. Jan Szuder^[8]
• dowódca kompanii czołgów rozpoznawczych TK-3 – kpt. Antoni Brażuk^[9]
  • dowódca I plutonu czołgów – ppor. Żeleński^[9]
  • dowódca II plutonu czołgów – st. sierż. Jan Bartosiński^[9]
• dowódca 1 kompanii czołgów lekkich 7 TP jw. – kpt. Stanisław Grąbczewski^[10]
  • dowódca I plutonu czołgów – por. Robert Kraskowski^[10]
  • dowódca II plutonu czołgów – ppor. Zygmunt Dębicki^[10]
• dowódca 2 kompanii czołgów Lekkich 7TP dw. – kpt. Feliks Michałkowski^[10]
  • dowódca I plutonu – por. Władysław Sempoliński^[10]
  • dowódca II plutonu – ppor. Jerzy Gołębiowski^[10]
• dowódca 12 zmotoryzowanej kompanii przeciwpancernej – ppor. Józef Wojciechowski^[11]
• dowódca 13 zmotoryzowanej kompanii przeciwpancernej – ppor. Teodor Banaszczyk^[11]
  • dowódca I plutonu – ppor. rez. Jan Koba^[8]
  • dowódca II plutonu – ppor. rez. Edward Pieczora^[8]
• trzy kolumny samochodów ciężarowych

• Rajmund Szubański: 3 Batalion Pancerny. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 37. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1995. ISBN 83-85621-51-2.
• Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2004. ISBN 83-11-10031-4.
• Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07109-8.