Jadachy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł od 2013-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Jadachy

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	tarnobrzeski
Gmina	Nowa Dęba
Liczba ludności (2011)	1560[2][3]
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	39-442[4]
Tablice rejestracyjne	RTA
SIMC	0800396[5]
Położenie na mapie Polski Jadachy
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Jadachy
Położenie na mapie powiatu tarnobrzeskiego Jadachy
Położenie na mapie gminy Nowa Dęba Jadachy
50°29′37″N 21°40′45″E/50,493611 21,679167[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Jadachy – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie tarnobrzeskim, w gminie Nowa Dęba^[5][6]. Przez Jadachy przepływa rzeka Trześniówka - dopływ Wisły.

W latach 1954–1960 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jadachy, po jej zniesieniu włączona do gromady Chmielów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego.

W Jadachach ma siedzibę piłkarski Ludowy Zespół Sportowy LZS Jadachy, grający w sezonie 2016/2017 w klasie okręgowej, w grupie Stalowa Wola^[7]. Znajduje się tam także kościół pw. św. Maksymiliana Marii Kolbe, szkoła podstawowa oraz gimnazjum, które istnieje od 2003. Szkoła ta nosi imię ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Nazwa wsi pochodzi najprawdopodobniej od imienia Adam. W formie staropolskiej i dialektycznej występuje głoska -j- przed nagłosowym -a-, stąd w wymowie słychać Jadam. Początek osady Jadachy dała rodzina Jadachów, młynarzy przyjezdnych ze Szwecji^{[potrzebny przypis]}, wspominanych po raz pierwszy w lustracji dóbr z 1569. Młynarzy Jadachów było prawdopodobnie czterech. Jadachy jako samoistna osada występuje po raz pierwszy w lustracji dóbr z 1569 i w rejestrach skarbowych z 1640. W 1662 osada liczyła około 45 głów (osób). W 1750 wioski Jadachy i Cygany obejmowały łącznie 30 gospodarstw i tyleż chałup. Wioski te obsiewały 16 i pół morgi, a siedziało na nich 24 zagrodników. Według lustracji dóbr z 1750 występują daniny obciążające całe wioski jak "hiberna", czyli opłata na żywność dla wojska rozmieszczonego na czas zimy po wioskach królewskich. W tej lustracji Jadachy występują wspólnie z Cyganami i Chmielowem, płacąc 101 zł polskich. Z tych rejestrów wynika też, że jako wieś królewska uiszczała także pewną opłatę na rzecz skarbu państwa na tzw. "fundusz religijny", zamiast płacenia dziesięciny.

Po 1772 tereny Jadachów znalazły się pod zaborem austriackim, wieś Jadachy należała do obwodu (powiatu) w Pilźnie, od 1792 do Rzeszowa. Od 1855 Jadachy podlegały Urzędowi Powiatowemu w Tarnobrzegu.

W 1884 powołano w gminach sołtysów lub wójtów. Władzę państwową na niskim szczeblu reprezentowały dominia (dwory), dla Jadachów był to dwór w Chmielowie.

W latach 1815–1843 wieś Jadachy dzierżawił od rządu austriackiego Antoni Centnarski. W 1838 zostały sprzedane wraz z Chmielowem i Cyganami Karolowi Perratowi i Janowi Jędrzejewiczowi, którzy około 1844 odstąpili je Antoniemu Gothardowi, hrabiemu Schaffgotschele. W 1869 dzierżawcami tych włości zostali baron Beust i jego żona Hrabina Schaffgotschele. Na przełomie XIX i XX wieku odkupił je hrabia Jan Tarnowski z Dzikowa.

Ważnym wydarzeniem z początku XX wieku dla mieszkańców Jadachów, Chmielowa i Cyganów było usypanie w Chmielowie kopca Grunwaldzkiego i postawienie obelisku w 500-rocznicę zwycięstwa nad Krzyżakami.

I wojna światowa nie miała większego wpływu na życie mieszkańców wsi, w 1914 przechodziły przez te okolice główne siły wojska austriackiego wycofujące się z frontu. Po I wojnie światowej wybudowano linię kolejową Tarnobrzeg - Nowa Dęba z przystankiem na "Kozielcu". W 1944, w czasie II wojny światowej, przez te tereny przechodziły oddziały wojskowe wycofującego się frontu, głównie oddziały zaplecza. Zajęły one budynek szkoły i stacjonowały we wsi kilka dni. Po II wojnie światowej wieś zelektryfikowano.

Budowa kopalni siarki spowodowała rozwój Tarnobrzega i w latach 70./80. migrację ludzi do miasta.

Przy współpracy ks. Mariana Kondysara i mieszkańców wsi w 1981 rozpoczęto starania o budowę kościoła i utworzenie parafii w Jadachach (do 1924 Jadachy należały do parafii Miechocin, a następnie do parafii Chmielów). 20 maja 1982 odbyło się poświęcenie placu pod budowę kościoła, a 12 września tego samego roku poświęcenie kamienia węgielnego. 14 czerwca 1983 erygowano nową parafię dekanatu Tarnobrzeg Południe pw. św. Maksymiliana Marii Kolbe. Poświęcenie nowego kościoła odbyło się 18 września 1985^[9].

• Jadachy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 361 .