Jan Piwowarczyk (harcerz) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jan Piwowarczyk (ur. 16 marca 1930 w Łowiczu, zm. 15/16 listopada 1948 tamże) – polski harcerz, ofiara represji stalinowskich w Polsce.

Syn starszego posterunkowego Policji Państwowej – Jana Piwowarczyka (ur. 9 sierpnia 1898 w Kielcach^[1][2]) i Matyldy z Kuźmińskich. Jan Piwowarczyk służył w policji od 1922 r. Od 1934 r., w związku z objęciem przez niego posterunku w Nieborowie, cała rodzina przeprowadziła się do Bełchowa. Od sierpnia 1939 r., ponownie mieszkali w Łomży w związku z mobilizacją, która objęła także st. posterunkowego Jana Piwowarczyka. Ojciec dostał się do niewoli sowieckiej po agresji ZSRR na Polskę – 17 września 1939 r. Więziony był kolejno w obozie dla jeńców w Putywlu, a następnie w obozie na wyspie Stołobnyj na jeziorze Seliger. Zamordowany przez Sowietów w Kalininie (obecny Twer), w 1940 r. i pochowany Miednoje. Odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi^[2].

Od 1937 r., uczeń szkoły powszechnej w Bełchowie, a następnie szkoły powszechnej nr 3 w Łowiczu. W 1944 r., rozpoczął edukację gimnazjalną na tajnych kompletach. W tym samym czasie wstąpił do łowickiej drużyny harcerskiej Zawiszaków stanowiącej najmłodszą grupę metodyczną Szarych Szeregów.

W 1945 r., został uczniem II klasy Państwowego Koedukacyjnego Gimnazjum Handlowego w Łowiczu. W tym też czasie należał do drużyny harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki. Uczestnik zlotu młodzieży „Trzymamy straż nad Odrą” w Szczecinie w dniach 12–13 kwietnia 1946 r., w tym samym roku wstąpił do szkolnego Hufca Przysposobienia Wojskowego jako junak, a w roku następnym – 12 czerwca 1947 r., brał udział w wycieczce harcerzy i junaków PW w Tatry.

W 1947 r., umarła jego matka – Matylda Piwowarczyk, a piętnastoletni Jan został zameldowany na stałe w Rembertowie u swojej ciotki Klementyny Ciszewskiej. Jan Piwowarczyk postanawiał jednak kontynuować edukację w Łowiczu. Mieszkał od tej pory w internacie Liceum Pedagogicznego przy ul. Stanisławskiego 31. Jeszcze w tym samym roku kończył naukę gimnazjalną i podejmował dalszą edukację w Liceum Handlowym przy ul. Podrzecznej w Łowiczu.

W okresie między 4 listopada 1947 r. a 5 kwietnia 1948 r., uczęszczał korespondencyjnie na spółdzielczy kurs uczniowski. To wtedy prawdopodobnie podjął naukę języka esperanto. Wcześniej jeszcze w grudniu 1947 r., kończył zorganizowany przez łowicki oddział PCK, wstępny kurs ratownictwa higieny i profilaktyki.

Jan Piwowarczyk został aresztowany wraz z kolegami przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (PUBP) w dniu 10 listopada 1948 r., około godziny 23:00. Do zdarzenia doszło w miejscu jego zamieszkania – internacie Liceum Pedagogicznego przy ul. Stanisławskiego 31 w Łowiczu. W czasie przesłuchania aresztowani zostali oskarżeni o kradzieży czystych blankietów legitymacji Związku Młodzieży Polskiej (ZTM). Śledztwo Jana Piwowarczyka trwało 6 dni w trakcie, których był brutalnie bity przez funkcjonariuszy UB. Prawdopodobnie głównym przesłuchującym był Józef Salamon.

Ostatecznie Jan Piwowarczyk zmarł w nocy z 15/16 listopada w siedzibie PUBP przy ul. Długiej 26 w Łowiczu. Oficjalny raport wskazywał iż przyczyną śmierci Piwowarczyka miało być samobójstwo przez powieszenie za rękaw swetra na kaloryferze. Wersję tę potwierdzili lekarze dr Jan Kaczorowski i Ignacy Rybicki. Jeszcze tej samej nocy, Jan Piwowarczyk został potajemnie pochowany przy murze Cmentarza Emaus.

Już w listopadzie 1948 r., w sprawie śmierci Piwowarczyka został ukarany szef PUBP w Łowiczu – Stefan Czerwiński i referent Henryk Zamojski na 5 i 7 dni aresztu. Był to wynik prowadzonego przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi postępowania dyscyplinarnego.

W lipcu 1956 r., ciotka Jana – Klementyna Ciszewska, złożyła wniosek do Generalnej Prokuratury PRL o przeprowadzenie śledztwa przeciwko funkcjonariuszom PUBP w Łowiczu, a w szczególności przesłuchującemu Jana Piwowarczyka – Józefowi Salamonowi, podejrzanemu o spowodowanie jego śmierci. W tym samym roku w grudniu nastąpiła ekshumacja zwłok Jana, ale sekcja okazała się niemożliwa do przeprowadzenia. Ciało zostało złożone w grobie jego matki – Matyldy – na cmentarzu w podwarszawskim Rembertowie.

16 kwietnia 1957 r., Prokuratura Wojewódzka w Łodzi umorzyła śledztwo i stwierdziła brak podstaw do skierowania sprawy na drogę sądową z powodu przedawnienia, a akta sprawy przekazała Komendzie Wojewódzkiej MO w Łodzi i Sądowi Wojewódzkiemu.

Ostatecznie 23 marca 1992 r., Okręgowa Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi podjęła śledztwo w sprawie zamordowania Jana Piwowarczyka, a 1 marca 1996 r., Prokuratura Wojewódzka w Łodzi podjęła decyzję o umorzeniu postępowania.

Na kanwie życie i śmierci Jana Piwowarczyka powstał film dokumentalny pt. "Historia Janka Piwowarczyka" w reżyserii i według scenariusza Tomasza Świątkowskiego. Film powstał jako projekt edukacyjny sfinansowany przez Narodowe Centrum Kultury w Warszawie, Urząd Miejski w Łowiczu, Starostwo Powiatowe w Łowiczu, Centrum Kultury, Turystyki i Promocji Ziemi Łowickiej i Łowicki Ośrodek Kultury (producent filmu).

Produkcja realizowana była blisko 2–lata, a film miał swoją premierę 16 listopada 2010 r., w łowickim kinie Fenix i Łowickim Ośrodku Kultury. Film stanowi montaż wywiadów z ostatnimi żyjącymi świadkami życia Jana Piwowarczyka, oraz dokumentów z prywatnego archiwum jego rodziny, a także zbiorów Archiwum Państwowego w Łowiczu i Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi. Film jest efektem żmudnego śledztwa przeprowadzonego przez Tomasza Świątkowskiego i Marka Wojtylaka.

Przy produkcji filmu uczestniczyli

• Reżyseria – Tomasz Świątkowski
• Scenariusz – Tomasz Świątkowski
• Narracja i konsultacja historyczna – Marek Wojtylak
• Zdjęcia – Marcin Kukielski
• Montaż – Paweł Makowski
• W scenach retrospektywnych występują członkowie łowickiego koła teatralnego "Kołowrót":
  • Kamil Bielecki
  • Ireneusz Czop
  • Piotr Madej
  • Mariusz Pełka
  • Piotr Podleśny
  • Wojciech Podleśny
  • Jakub Skoneczny
  • Michał Wójt

• Wojtylak Marek, Świątkowski Tomasz - By nie pozostały tylko ubeckie papiery, [w:] Łowiczanin. Kwartalnik historyczny, nr 4/ 2008, s. 1, 3.
• Wojtylak Marek, Świątkowski Tomasz - Upamiętnić łowickiego Przemyka, [w:] Nowy Łowiczanin, nr 11/ 2008. ISSN 1231-479X
• Hasło o Janie Piwowarczyku na str. Nowy Łowiczanin (stan na 07.03.2013)
• Opis filmu i informacje o premierze na str. Łowickiego Ośrodka Kultury (stan na 07.03.2013). lok.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-22)].