Kościół Chrześcijan Baptystów w RP – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kościół Chrześcijan Baptystów
w RP

Kościół Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej

Klasyfikacja systematyczna wyznania
Chrześcijaństwo  └ Protestantyzm    └ Baptyzm
Ustrój kościelny	kongregacjonalno-synodalny
Prądy teologiczne	Baptyzm
Nurty pobożnościowe	Ewangelikalizm
Siedziba	Warszawa
Zwierzchnik • tytuł zwierzchnika	pastor Marek Głodek przewodniczący Rady Kościoła
Zasięg geograficzny	Polska
Członkostwo	Światowy Związek Baptystyczny Europejska Federacja Baptystyczna Polska Rada Ekumeniczna Alians Ewangeliczny w RP
Historia Utworzono 28 listopada 1858
Dane statystyczne  (2023) Wierni 5760[1] Duchowni 95[1] Zbory 111[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Kościół Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej – kościół protestancki o charakterze ewangelikalnym, zrzeszający większość baptystów żyjących w Polsce. W 2023 roku liczył 5760 członków (w tym 95 duchownych) w 111 zborach i placówkach (filiach)^[1].

Jest członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej, Konferencji Kościołów Europejskich, Aliansu Ewangelicznego w RP, Europejskiej Federacji Baptystycznej oraz Światowego Związku Baptystycznego. Organem prasowym jest miesięcznik Słowo Prawdy. Siedzibą władz jest miasto stołeczne Warszawa. Podstawą jego bytu prawnego jest ustawa z 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej^[2]. Przewodniczącym Rady Kościoła jest pastor prezbiter Marek Głodek.

Początki baptyzmu na terenie byłego Królestwa Kongresowego łączą się z osobą wiejskiego nauczyciela Gotfryda Fryderyka Alfa (1831–1898), mieszkającego we wsi Adamów koło Pułtuska. Pod wpływem lektury Biblii przeżył on duchowy przełom i dzięki wsparciu misjonarzy baptystycznych z Prus Wschodnich został wraz z grupą innych wierzących ochrzczony dnia 28 listopada 1858 roku. Ten dzień przyjmuje się jako początek baptyzmu na rdzennych ziemiach polskich oraz datę powstania zboru baptystycznego w Adamowie (pierwszego w zaborze rosyjskim).

Baptyzm na współczesnych ziemiach polskich pojawił się jednak wcześniej wśród ludności niemieckiej. Pierwszy zbór baptystyczny powstał w 1844 w Elblągu. Kolejne powstały we Wrocławiu, Olsztynie i Szczecinie w 1846, oraz w Legnicy w 1849 roku. Były to zbory niemieckie a zasadniczy wpływ na ich powstanie miał Johann Gerhard Oncken, który rozpoczął ruch baptystyczny w Europie poza Wyspami Brytyjskimi. W roku 1904 łódzki zbór liczył 1935 członków.

Do pierwszych lat XX w. baptyzm na ziemiach polskich rozprzestrzeniał się głównie wśród ludności niemieckiej. Po tej dacie zaczął zyskiwać coraz szersze przyjęcie wśród ludności słowiańskiej, w tym Polaków, zwłaszcza na ówczesnych wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej. Po I wojnie światowej istniały w Polsce dwie odrębne denominacje baptystyczne: Unia Zborów Baptystów Języka Niemieckiego w Polsce (licząca 41 zborów) oraz Związek Zborów Słowiańskich Baptystów (68 zborów), którego czołowym organizatorem był Karol Władysław Strzelec, a pierwszym prezesem Jan Petrasz.

W 1921 rozpoczęły się rozmowy zjednoczeniowe pomiędzy Związkiem Zborów Słowiańskich Baptystów a Związkiem Ewangelicznych Chrześcijan^[3]. W 1923 odbyła się w Brześciu konferencja zjednoczeniowa^[4][a], na której wybrano Komitet Zjednoczenia^[5]. Baptyści byli reprezentowani przez 40 delegatów, ewangeliczni przez 44^[6]. Na czele Związku stanął Ludwik Szenderowski, przedstawiciel ewangelicznych chrześcijan^[7]. W 1924 do Związku przystąpiła „misja Fetlera”. Baptyści znaleźli się w mniejszości^[8]. Baptyści opuścili Związek we wrześniu 1925 roku^[9]. Przyczyną była stronniczość (zdaniem baptystów) prezesa Ludwika Szenderowskiego w kierowaniu Związkiem^[10].

Od 1908 działało baptystyczne seminarium teologiczne w Łodzi, które po przerwie związanej m.in. z I wojną światową wznowiło działalność w 1922 roku. Obok tego organizowano liczne kursy dokształcające oraz konferencje dla pracowników zborowych i misyjnych. Prowadzono działalność charytatywną. Baptyści byli jedynym ewangelikalnym ugrupowaniem posiadającym w Polsce własny szpital oraz dom sióstr w Łodzi. W 1923 otwarto drukarnię w Łodzi (oficyna „Kompas”), w której powstawała większość wielojęzycznej literatury baptystycznej rozpowszechnianej na terenie II Rzeczypospolitej i przemycanej także do ZSRR^[11].

W 1925 obok licznych baptystycznych czasopism niemieckich zaczęto wydawać polskojęzyczny miesięcznik Słowo Prawdy, który pełnił rolę organu prasowego Związku Zborów Słowiańskich Baptystów w Polsce. Jego pierwszym redaktorem był Ludwik Miksa.

W latach 30. w Brześciu baptyści zorganizowali sierociniec, prowadził go Łukasz Dziekuć-Malej^[12]. W 1937 zorganizowano w Narewce przytułek dla starców, kierowany przez Bronisława Spałka^[13].

W 1937 obie denominacje baptystyczne istniejące w Polsce, czyli Unia Zborów Baptystów Języka Niemieckiego w Polsce i Związek Zborów Słowiańskich Baptystów w Polsce, postanowiły utworzyć wspólny Kościół Ewangeliczno-Baptystyczny w Rzeczypospolitej Polskiej. Wspólnota ta obejmowała łącznie 31 242 wiernych. Nie doczekała się jednak uznania przez władze II Rzeczypospolitej^[14].

W okresie międzywojennym baptyści prowadzili szeroko zakrojoną działalność wydawniczą. W latach 1919–1939 ukazywał się rosyjskojęzyczny miesięcznik „Gost'” („Gość”). Ukazało się łącznie 247 jego numerów. W latach 1922–1939 wydawany był „Majak” („Latarnia Morska”). Wydano łącznie 203 numery tego pisma. W latach 1923–1924 ukazywał się „Christijanin” („Chrześcijanin”). Ukazało się 11 numerów tego miesięcznika. W latach 1932–1935 ukazywał się miesięcznik „Jewangelska Wiera” („Wiara Ewangeliczna”). Ponadto w latach 1933–1939 ukazywał się miesięcznik „Swiet k proswieszczeniju” („Światło rozjaśniające”). Ukazało się łącznie 52 numery tego pisma^[15].

Sytuacja prawna baptystów w okresie międzywojennym kształtowała się odmiennie w każdej z dzielnic porozbiorowych państwa. W dawnej dzielnicy pruskiej wyznanie to miało status religii uznanej. Gorsze położenie zachodziło na terenie b. Kongresówki i w dawnym zaborze austriackim.

W okresie okupacji na terenie Generalnego Gubernatorstwa baptyści wraz z reprezentantami kilku innych wspólnot ewangelikalnych byli skupieni w zarejestrowanym 29 kwietnia 1942 Związku Nieniemieckich Ewangelicko-Wolnokościelnych Zborów. Na czele tego Związku stał prezbiter Aleksander Kircun.

Wojna przyniosła baptystom w Polsce olbrzymie straty. Wielu wiernych zginęło w trakcie działań okupacyjnych i wojennych, a po wojnie część wiernych znalazła się bądź na Kresach Wschodnich bądź emigrowała do Niemiec. Na terenach, z których niemieccy baptyści emigrowali do Niemiec, wiele obiektów sakralnych zostało przejętych przez państwo jako opuszczone mienie poniemieckie.

W obozach koncentracyjnych zginęło kilku kaznodziejów baptystycznych. Byli to: Gross Rosen, Karol Elsner, Eugeniusz Elsner, Aszemberg, Jan Zinczuk i Jan Hajdukiewicz. Wielu innych przeszło przez obóz, więzienia, wielu rozstrzelano^[16].

Po zakończeniu II wojny światowej ze względu na zmiany granic i deportację mniejszości niemieckiej pozostało w Polsce prawdopodobnie nie więcej niż tysiąc baptystów. Wiele zborów zanikło po wyjeździe baptystów niemieckojęzycznych. W stanie niemal nienaruszonym zachował się tylko region białostocki, który przejął funkcję centrum baptyzmu w powojennej Polsce^[17]. 5 maja 1946 decyzją Ministra Administracji Publicznej Polski Kościół Chrześcijan Ewangelicznych Baptystów zyskał w Polsce uznanie prawne^[18]. Do tak szybkiej rejestracji w Polsce Ludowej przyczyniło się legalnie działanie od 1942 roku w warunkach okupacji hitlerowskiej na terenie Generalnego Gubernatorstwa^[19]. W 1968 statut Kościoła został zatwierdzony.

Przez cały okres Polski Ludowej Kościół stopniowo odbudowywał swój stan posiadania. Rosła liczba wiernych i zborów: w 1945 Kościół liczył 1763 wiernych, a w 1989 była to wspólnota skupiająca 6157 osób; w 1953 istniały 64 zbory, a w 1989 było ich 129^[20].

Kościół prowadził znaczącą działalność wydawniczą w ramach Wydawnictwa „Słowo Prawdy”, w tym wydawał miesięcznik „Słowo Prawdy” – w 1972 nakład wynosił 3500 egzemplarzy^[21].

W 1978 ważnym wydarzeniem dla polskich baptystów była wizyta Billy Grahama^[22].

Ze względu na tranzytową pozycję Polski między Zachodem a ZSRR Służba Bezpieczeństwa usiłowała inwigilować Kościół w celu powstrzymania przepływu literatury religijnej do Związku Radzieckiego i rozpracowania osób zajmujących się tego rodzaju przemytem. Wyróżniającymi się agentami na omawianym polu byli: „Marian”, „Kasprzak” i „Tomasz”^[23]. Agenci „Marian”, „Kasprzak”, „Tomasz” i „Stefan” pełnili ważne funkcje w Kościele i mieli za zadanie eliminować wszelkie antykomunistyczne tendencje, które mogłyby się pojawiać w działaniach baptystycznych organizacji na Zachodzie. Mieli oni kształtować w środowisku amerykańskich baptystów przychylne opinie o PRL^[24][25]. Henryk Ryszard Tomaszewski ocenił, że spośród baptystycznych działaczy okresu PRL-u niezłomną postawą wobec władz wykazali się: A. Kircun, Jan Mackiewicz, M. Stankiewicz, P. Dajludzionek i K. Wiazowski^[26].

Czołowymi działaczami w okresie PRL byli: Stefan Andres, Krzysztof Bednarczyk, Piotr Dajludzionek, Zygmunt Karel, Aleksander Kircun, Alfred Władysław Kurzawa, Zdzisław Pawlik, Adam Piasecki, Stefan Rogaczewski, Andrzej Seweryn, Michał Stankiewicz, Konstanty Wiazowski.

Kluczowym faktem w dziejach Kościoła po 1989 było uzyskanie pełnej wolności prowadzenia działalności religijnej i społecznej, co zostało zagwarantowane w Konstytucji RP z 1997. Kościół też mógł odzyskać część nieruchomości utraconych na skutek wojny i działań władz PRL^[27]. Jedyna uczelnia wyższa Kościoła Wyższe Baptystyczne Seminarium Teologiczne w Warszawie uzyskało w 1995 uprawnienie do nadawania ważnego w całym systemie szkolnictwa wyższego tytułu zawodowego licencjata teologii baptystycznej.

Status prawny Kościoła określa ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2023 r. poz. 1874). Kościół jest niezależny od jakiejkolwiek zagranicznej władzy duchownej lub świeckiej. Jest on następcą prawnym zborów, organizacji i gmin baptystycznych działających na obecnym terytorium RP przed dniem 1 września 1939 roku.

Kościół jest członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej od chwili jej powstania i jest jednym z członków założycieli tej organizacji. Aktywnie uczestniczył w przedsięwzięciach Rady aż do początku lat 80., kiedy zaangażowanie to uległo osłabieniu, a baptyści niemalże wycofali się z prac PRE^[28]. Złożyło się na to kilka czynników. Nastąpiła zmiana pokoleniowa we władzach PKChB, a odchodzące pokolenie nie potrafiło przekonać do idei ekumenicznej młodszego pokolenia. Młodzi liderzy baptystyczni ulegali bardziej niż poprzednicy wpływom antyekumenicznej Południowej Konwencji Baptystycznej. Największy sprzeciw wobec członkostwa w PRE wychodzi ze zborów na Białostocczyźnie^[29].

 Osobny artykuł: Struktura Kościoła Chrześcijan Baptystów w RP.

Podstawową jednostką organizacyjną Kościoła jest zbór. Jednym z warunków zaistnienia zboru jest deklaracja ze strony 25 pełnoprawnych członków Kościoła. Obecnie największymi zborami baptystycznym są: I zbór we Wrocławiu oraz zbór w Białymstoku, które liczą ponad 300 członków. Kościół skupia blisko 5300 pełnoprawnych członków (baptyści nie wliczają do swych statystyk nieochrzczonych dzieci i młodzieży).

Zbory skupione są w Okręgach Kościoła.

Naczelną władzą Kościoła jest Krajowa Konferencja Kościoła posiadająca uprawnienia uchwałodawcze, która co 4 lata ma charakter wyborczy, m.in. wybiera przewodniczącego Rady Kościoła, który wchodzi w skład Rady Kościoła wraz z 9 przedstawicielami okręgów Kościoła oraz Komisję Rewizyjną. Naczelną władzą wykonawczą Kościoła jest Rada Kościoła. Przewodniczący Rady Kościoła od roku 1945 do chwili obecnej:

• 1945–1968 – Aleksander Kircun
• 1968–1980 – Michał Stankiewicz (3 kadencje)
• 1980–1984 – Piotr Dajludzionek
• 1984–1985 – Michał Stankiewicz (wykonywanie urzędu przerwane śmiercią)
• 1985–1987 – Piotr Dajludzionek
• 1987–1995 – Konstanty Wiazowski (2 kadencje)
• 1995–1999 – Grzegorz Bednarczyk
• 1999–2007 – Andrzej Seweryn (2 kadencje)
• 2007–2013 – Gustaw Cieślar (2 kadencje)
• 2013–2021 – Mateusz Wichary (2 kadencje)
• 2021–obecnie – Marek Głodek

Kościół posiada następujące agendy ogólnopolskie:

• Komisje:
  • Komisja Ewangelizacji i Edukacji
  • Komisja Studiów i Badań
  • Komisja Finansów i Administracji
  • Komisja Komunikacji, Promocji i Rozwoju
• Służby:
  • Służba Młodzieży
  • Służba Dziecięca
  • CEL – Centrum Edukacji Liderów
  • Służba Kobiet
• Duszpasterstwa:
  • Duszpasterstwo Dzieci i Młodzieży
  • Duszpasterstwo Akademickie
  • Duszpasterstwo Osób Stanu Wolnego
  • Duszpasterstwo Rodzin
  • Duszpasterstwo Seniorów
  • Duszpasterstwo Chorych
  • Duszpasterstwo Osadzonych
  • Duszpasterstwo Służb Mundurowych

• Wydawnictwo „Słowo Prawdy”
• Słowiańskie Centrum Misji i Integracji

Uczelnią wyższą Kościoła jest Wyższe Baptystyczne Seminarium Teologiczne w Warszawie.

Organem prasowym Kościoła jest miesięcznik „Słowo Prawdy”.

Kościół posiada cztery ośrodki: katechetyczno-wypoczynkowy w Świętajnie, kolonijne: w Bielicach i Narewce, a także ośrodek konferencyjno-rekolekcyjny w Warszawie – Radości oraz Dom Opieki w Białymstoku. Kościół jest także organizatorem wielu konferencji, zjazdów, obozów itd.

Kościół jest członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej, Konferencji Kościołów Europejskich, Aliansu Ewangelicznego w RP, Towarzystwa Biblijnego w Polsce, Europejskiej Federacji Baptystycznej oraz Światowego Związku Baptystycznego.

• Plany pracy Departamentu IV MSW na lata 1972–1979. oprac. M. Biełaszko, A. K. Piekarska, P. Tomasik, C. Wilanowski. Warszawa: IPN, 2007, s. 278-279. ISBN 978-83-6046-430-4.
• Krzysztof Bednarczyk: Historia Zborów Baptystów w Polsce do 1939 roku. Warszawa: Słowo Prawdy, 1997. ISBN 83-86586-02-8.
• Woldemar Gastpary. Straty Kościołów mniejszościowych wskutek drugiej wojny światowej. „Roczik Teologiczny”. Zeszyt 2, s. 99-123, 1969. ChAT. ISSN 1230-4379. 
• Ryszard Michalak: Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach 1945-1989. Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski, 2014.
• Andrzej Seweryn: Na drodze dialogu. Zaangażowanie ekumeniczne Kościoła Baptystycznego jako członka Polskiej Rady Ekumenicznej w latach 1945-1989. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Uczelniane Wyższego Baptystycznego Seminarium Teologicznego w Warszawie, 2006. ISBN 83-88-49710-3.
• Adam Radosław Suławka. Rosyjska i rosyjskojęzyczna prasa religijna w II Rzeczypospolitej. „Kultura - Media - Teologia”. Nr 10, s. 59-88, 2012. ISSN 2081-8971. 
• Romuald Sztyk. Kościoły i związki wyznaniowe jako podmioty praw majątkowych. „Rejent”, s. 70, maj 1991. 
• Henryk Ryszard Tomaszewski: Baptyści w Polsce w latach 1918-1958. Warszawa: 2008. ISBN 978-83-925744-2-2.
• Powstanie i rozwój ruchu baptystycznego w Polsce w latach 1858-1939. W: Henryk Ryszard Tomaszewski: Wspólnoty chrześcijańskie typu ewangeliczno-baptystycznego na terenie Polski w latach 1858-1939. Warszawa: WBST, 2006, s. 21–70. ISBN 83-88497-11-1.
• H.R. Tomaszewski: Społeczność baptystyczna w kontekście działań władz Polski Ludowej. W: Władze Polski Ludowej a mniejszościowe związki wyznaniowe. pod red. T.J. Zielińskiego. Warszawa-Katowice: WBST, 2010, s. 129-157.
• Małgorzata Winiarczyk-Kossakowska: Ustawy III Rzeczypospolitej o stosunku państwa do Kościołów chrześcijańskich. Warszawa: 2004. ISBN 83-7151-603-7.
• Małgorzata Winiarczyk-Kossakowska. Uznanie administracyjne związków religijnych. Przyczynek do historii stosunków wyznaniowych w Polsce 1945-1949. „Przegląd Religioznawczy”. 2/252, s. 73, 2014. Polskie Towarzystwo Religioznawcze. ISSN 1230-4379. 
• Tadeusz J. Zieliński: Protestantyzm ewangelikalny. Studium specyfiki religijnej. Wyd. 2. Katowice: 2014. ISBN 978-83-931204-9-9.

• Oficjalna strona Kościoła Chrześcijan Baptystów
• Andrzej Seweryn, Zarys dziejów baptyzmu w Polsce (1858-2008) KChB 2008