Kościół Ewangelicko-Luterski w Polsce Zachodniej – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kościół Ewangelicko-Luterski w Polsce Zachodniej (niem. Evangelisch-lutherische Kirche in Westpolen) – staroluterański związek wyznaniowy istniejący w II Rzeczypospolitej w Wielkopolsce, na Kujawach i na Pomorzu. Powstał w oparciu o znajdujące się na obszarze państwa polskiego dawne parafie staroluterańskie. Siedziba do 1935 roku była w Rogoźnie, następnie do 1939 roku administracyjnym centrum kościoła był Toruń.

Pierwsze zbory staroluterańskie powstały w Wielkopolsce i na Pomorzu w 1836^[1]. Działały na podstawie koncesji generalnej króla pruskiego z dnia 23 lipca 1845 dla luteran trzymających się z dala od wspólności z Ewangelickim Kościołem krajowym (Zbiór ustaw pruskich s. 516)^[2]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości parafie objęte granicami państwa polskiego oddzieliły się od dotychczasowej zwierzchności kościelnej we Wrocławiu^[3].

Na początku okupacji niemieckiej 16 listopada 1939 utworzono Kościół Ewangelicko-Luterski Narodowości Niemieckiej w Zachodnim Kraju Warty (Evangelisch-lutherische Kirche deutscher Nationalität im Warthegau-West) i włączono do niego większość parafii staroluterańskich Kościoła działającego w II Rzeczypospolitej^[4].

Po zakończeniu wojny na mocy ustawy z dnia 4 lipca 1947 r. w sprawie zmiany dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 25 listopada 1936 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej parafie staroluterańskie zostały włączone do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP^[5].

Staroluteranizm głoszący ideę „wolnego Kościoła” starał się być w systemie zarządzania sprawami kościelnymi niezależny od decyzji władzy państwowej. Ustrój Kościoła w Polsce określony został w przyjętym samodzielnie w 1920 statucie^[6]. Najwyższą władzą kościelną był synod złożony ze wszystkich pastorów, świeckich delegatów (po jednym z każdego „okręgu zborowego”) i członków konsystorza. Synod, zbierający się co dwa lata, wybierał konsystorz jako władzę wykonawczą na czele z superintendentem generalnym jako zwierzchnikiem Kościoła. Urząd ten pełnił w latach 1920–1935 ks. Reinhold Büttner, a w latach 1935–1939 Theodor Brauner^[6].

Według danych opublikowanych w 1937 Kościół posiadał parafie w następujących miejscowościach:

• Kościoły ewangelickie w II Rzeczypospolitej

• Stefan Grelewski, Wyznania protestanckie i sekty religijne w Polsce współczesnej, Lublin 1937, s. 342-348.
• Jakub Sawicki, Studia nad położeniem prawnym mniejszości religijnych w państwie polskim, Warszawa 1937, s. 318-321.