Kruszczyk połabski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kruszczyk połabski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	epidendronowe
Rodzaj	kruszczyk
Gatunek	kruszczyk połabski
	Nazwa systematyczna
	Epipactis albensis Nováková & Rydlo; Preslia 50: 162 1978
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kruszczyk połabski^[5] (Epipactis albensis) – gatunek rośliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje tylko w środkowej części Europy, najliczniej na Czechach, szczególnie na Morawach i w dolinie rzeki Łaby i dolnych częściach dolin jej dopływów. Zachodnia granica zasięgu przebiega przez wschodnie obrzeża Saksonii i Brandenburgii w Niemczech, północna w Polsce przez Dolny Śląsk i południowo-zachodni koniec Lubelszczyzny, wschodnia przez zachodnią Słowację, południowa w okolicach granicy austriacko-węgierskiej. W Polsce gatunek ten został odkryty dopiero w 1988 roku. Do 2008 znaleziony został na około 30 nowych stanowiskach i jego występowanie na tych stanowiskach zostało potwierdzone. Największa grupa stanowisk znajduje się na Dolnym (10 stanowisk) i Górnym Śląsku (kilka stanowisk), pozostałe są rozproszone. W Karpatach znany jest z 7 stanowisk na Pogórzu Śląskim i Wielickim. Należy przypuszczać, że w wyniku badań terenowych odkryte zostaną w Polsce następne stanowiska^[6].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, nierozgałęziona, o wysokości 4–25 cm (wyjątkowo do 40). Pod ziemią występuje kłącze, którego długość (zwłaszcza na terenach zalewowych) może być znacznie dłuższa od nadziemnej łodygi^[6].

Liście: Łodygowe mają szerokość do 2 cm i są dłuższe od międzywęźli^[7]. W dolnej części występują 1-3 brązowe liście łuskowate, w górnej 2-4 zielone liście właściwe^[8].

Kwiaty: Zebrane w kwiatostan o długości 1,5–12,5 cm na szczycie łodygi. Jest w nim zwykle 2–15 kwiatów, wyjątkowo tylko do 20. Mają kolor od białozielonego do żółtozielonego. Ich charakterystyczną cechą jest brak dzióbka na prętosłupie, co umożliwia im samozapylenie^[6]. Przysadki lancetowate, dłuższe niż kwiaty. Zewnętrzne listki okwiatu są jajowatolancetowate i krótkie, zaostrzone i mają wypukły środkowy nerw. Listki wewnętrzne są krótsze i szeokolancetowate. Warżka dwudzielna, o długości 6–9 mm i szerokości 3,5–4,5 mm^[8].
Owoc: Torebka z bardzo licznymi i bardzo drobnymi nasionami

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, geofit. Kwitnie od lipca do września i jest samopylny^[8]. Kwiaty są klejstogamiczne lub chasmogamiczne, nie ma to jednak wpływu na ilość zawiązywanych owoców. Roślina rozmnaża się nie tylko przez nasiona, ale również wegetatywnie^[6].
Siedlisko: Rośnie głównie w runie cienistych lasów liściastych na niżu i pogórzu, głównie w miejscach wilgotnych. Najwyżej położone w Polsce jest stanowisko na Jasieniowej Górze (390 m) na Pogórzu Cieszyńskim. Czasami występuje na okresowo zalewanych aluwiach^[6].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 40^[6]. Jest blisko spokrewniony z kruszczykiem szerokolistnym^[7]. Wyróżniono jedną odmianę – Epipactis albensis var. fibri (Scappat. & Robatsch) P.Delforge^[3].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową.

Kategorie zagrożenia gatunku:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[9]: R (rzadki); 2016: DD (stopień zagrożenia nie może być określony)^[10].

Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin^[11]: VU (vulnerable, narażony).

Zagrożony jest głównie przez meliorację lasów, regulację hydrotechniczną brzegów rzek i intensywny wyrąb lasów^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2017-03-20].
↑ Epipactis albensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b ^c Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-20].

[iucn-4] Epipactis albensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[K-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[C-7] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[storczyki-8] Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.

[9] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[10] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[11] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]