Lipa krymska – Wikipedia, wolna encyklopedia

Lipa krymska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	ślazowce
Rodzina	ślazowate
Rodzaj	lipa
	Nazwa systematyczna
	Tilia × euchlora K.Koch; Wochenschr. Vereines Beförd. Gartenbaues Königl. Preuss. Staaten 9: 284 (1866)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lipa krymska, także lipa kaukaska (Tilia × euchlora K. Koch) – mieszaniec międzygatunkowy drzewa z rodziny ślazowatych, powstały ze skrzyżowania lipy drobnolistnej z Tilia dasystyla^[4]. Powstał około 1860 roku na terenie Półwyspu Krymskiego. Jest odporny na szkodliwe działanie mszyc^[5].

Morfologia

Pokrój: Średnie drzewo liściaste, osiągające wysokość do 20 m. Cechą charakterystyczną jest prosty pień, który w połowie wysokości degeneruje i zaczyna wytwarzać zwisające konary – nad nimi drobne gałęzie tworzą wąsko-kulisty, gęsty szczyt korony^[6]. Korona początkowo stożkowata, później kopulasta, szerokości 10–12 m. Kora jasnoszara do czarniawej; gładka, z wiekiem tworzą się szerokie bruzdy^[6].
Pęd: Kolor żółtozielony (bursztynowoczerwony w słońcu do zimy), całość delikatnie omszona^[6]. Młode pędy zwykle są nagie^[7].
Liście: Ostro, szczeciniasto piłkowane, ustawione skrętoległe, szeroko-jajowate, z wierzchu silnie błyszczące, ciemnozielone, nagie, od spodu jaśniejsze, z kępkami białych, później żółtawych włosków w kątach nerwów; blaszki 5-10 cm długości, o nasadzie sercowatej lub skośnej, czyli mogą być asymetryczne, wierzchołek krótko zaostrzony^[7]; jesienią przybierają jaskrawą jasnożółtą barwę, na zimę opadają; są odporne na mszyce^[6].
Pąki: Zielone lub czerwonawe^[6].
Kwiaty: Zebrane po 3-7 w zwisłych baldachogronach^[7]; 5-płatkowe, opatrzone zieloną podsadką^[8]; pojawiają się późno, w kolorze ciemnożółtym, mają silny zapach^[6].
Owoce: Omszone, z pięcioma słabo zaznaczonymi żebrami^[6].

Biologia i ekologia

Siedlisko: stanowiska słoneczne do półcienistych, lipa odporna na mrozy, ciepłolubna, odporna na warunki miejskie, wytrzymała na upały i suszę, jednak w takich warunkach żyje krótko^[9].

Zastosowanie

Roślina ozdobna, często sadzona w parkach, a także przy domach, drogach i alejach.
Z drewna wypala się węgiel drzewny stosowany w lecznictwie.
Roślina miododajna
Sztuka kulinarna:
- Z kwiatostanów lipy można przyrządzać wartościową herbatę.
- Z nasion można otrzymywać bardzo dobry olej jadalny, jednak szybko jełczejący.
Jej miękkie drewno ma zastosowanie w rzeźbiarstwie i jest przydatne na wyroby tokarskie. Z drewna lipowego wykonano np. ołtarz Wita Stwosza i liczne rzeźby w kościołach. Wykonuje się z niego okleiny, zapałki, przyrządy kreślarskie, zabawki, modele i formy odlewnicze. Nie nadaje się w budownictwie na elementy zewnętrzne.
Z jej łyka wytwarza się plecionki i maty.
Wykorzystuje się ją do wytwarzania preparatów kosmetycznych.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-03-10] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-10] (ang.).
↑ Tilia × euchlora K.Koch. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-03-10].
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-24].
↑ Tony Russell Catherine Cutler MartinT.R.C.C.M. Walters, Ilustrowana encyklopedia drzewa świata, universitas, 2008, ISBN 978-83-242-0842-5 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g JohnsonJ. Owen JohnsonJ., MoreM. David MoreM., Przewodnik Collinsa. Drzewa, 27 kwietnia 2009 .
↑ ^a ^b ^c S.KościelnyS.K. B.Sękowski S.KościelnyS.K., Drzewa i krzewy. Klucze do oznaczania, 1970 .
↑ Josef H. Reichholf GunterJ.H.R.G. Steinbach Josef H. Reichholf GunterJ.H.R.G., Wielka encyklopedia drzewa i krzewy, muza sa .
↑ Helmut Pirc, Maria Kaczorowska: Drzewa od A do Z. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2006. ISBN 83-7404-323-7.

Bibliografia

Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
Helmut Pirc, Maria Kaczorowska: Drzewa od A do Z. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2006. ISBN 83-7404-323-7.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-03-10] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-10] (ang.).

[powo-3] Tilia × euchlora K.Koch. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-03-10].

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-24].

[5] Tony Russell Catherine Cutler MartinT.R.C.C.M. Walters, Ilustrowana encyklopedia drzewa świata, universitas, 2008, ISBN 978-83-242-0842-5 .

[:0-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g JohnsonJ. Owen JohnsonJ., MoreM. David MoreM., Przewodnik Collinsa. Drzewa, 27 kwietnia 2009 .

[:1-7] S.KościelnyS.K. B.Sękowski S.KościelnyS.K., Drzewa i krzewy. Klucze do oznaczania, 1970 .

[8] Josef H. Reichholf GunterJ.H.R.G. Steinbach Josef H. Reichholf GunterJ.H.R.G., Wielka encyklopedia drzewa i krzewy, muza sa .

[pirc-9] Helmut Pirc, Maria Kaczorowska: Drzewa od A do Z. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2006. ISBN 83-7404-323-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]