Nawłoć pospolita – Wikipedia, wolna encyklopedia

Nawłoć pospolita
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	nawłoć
Gatunek	nawłoć pospolita
	Nazwa systematyczna
	Solidago virgaurea L.; Sp. Pl.: 880 (1753)
Synonimy
	Solidago vulgaris Mill.;
	Solidago vulgaris Mill.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Nawłoć pospolita (Solidago virgaurea L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny astrowatych. Inne nazwy zwyczajowe (dawne i ludowe): polska mimoza, złota dziewica, złota rózga, złotnik, włoć, prosiana włoć, głowienki czerwone, urasz^[4]. Występuje w Europie i Azji^[5]. Jest pospolity w całej Polsce^[6].

Morfologia

Łodyga: Wysokość do 1 m wzniesiona, sztywna, pojedyncza. Wewnątrz jest pusta, na powierzchni ma czerwone wybarwienia^[7]. W dolnej części jest naga, górą owłosiona kilkukomórkowymi włoskami. Pod ziemią walcowate, ukośne kłącze^[7].
Liście: Odziomkowe jajowate lub eliptyczne, zwężające się przy łodydze w oskrzydlony ogonek, brzegi tępo piłkowane. Liście na środku łodygi ogonkowe, w górnej części łodygi bezogonkowe, lancetowate z zaostrzonym końcem^[8]. Dolne liście z rzadka owłosione, lub prawie nagie^[6].
Kwiaty: Drobne, żółte, zebrane w koszyczki (od 5 do 14 kwiatków w jednym koszyczku), a te w wiechowate kwiatostany na szczycie łodygi. Listki okrywy kwiatostanu szeroko obrzeżone, niejednakowe. Kwiaty przedprątne, zapylane przez motyle i muchówki. Brzeżne kwiaty języczkowe, żeńskie, znacznie dłuższe od listków okrywy koszyczka. Kwiaty środkowe są obupłciowe, rurkowe^[6]^[9].
Owoc: Słabo żebrowane niełupki z puchem kielichowym o długości do 5 mm^[6].

Biologia i ekologia

Rośnie na polanach, w zaroślach i widnych lasach, na miedzach, suchych łąkach i wrzosowiskach. Roślina trująca: roślina szkodliwa dla bydła domowego – może powodować zatrucia, objawiające się gorączką, obrzękami i nadmiernym wydalaniem moczu. Kwitnie od lipca do września^[9]^[6].

Tworzy mieszańce z nawłocią kanadyjską nazywane nawłocią Niederedera Solidago ×niederederi (Khek)^[10].

Zmienność

W obrębie gatunku akceptowany jest współcześnie podział na 14 podgatunków^[3]:

S. virgaurea subsp. armena (Grossh.) Greuter
S. virgaurea subsp. caucasica (Kem.-Nath.) Greuter
S. virgaurea subsp. centiflora (Velen.) Velen.
S. virgaurea subsp. gigantea (Nakai) Kitam.
S. virgaurea subsp. jailarum (Juz.) Tzvelev
S. virgaurea subsp. kurilensis (Juz.) Vorosch.
S. virgaurea subsp. lapponica (With.) Tzvelev
S. virgaurea subsp. minuta (L.) Arcang. – nawłoć alpejska
S. virgaurea subsp. pineticola Sennikov
S. virgaurea subsp. rupicola (Rouy) Lambinon
S. virgaurea subsp. talyschensis (Tzvelev) Sennikov
S. virgaurea subsp. taurica (Juz.) Tzvelev
S. virgaurea subsp. turfosa (Woronow ex Grossh.) Greuter
S. virgaurea subsp. virgaurea – podgatunek nominatywny

Zastosowanie

Roślina miododajna
Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski: ziele (Herba Solidaginis) zawiera garbniki, kwasy organiczne, saponiny, olejki eteryczne oraz flawonoidy, wśród których najważniejsze to: rutyna i kwercetyna, kwasy wielofenolowe (m.in. kwas kawowy oraz kwas chlorogenowy)^[9].
- Działanie: moczopędne, ściągające, przeciwzapalne. Wewnętrznie jest stosowana przy stanach zapalnych dróg moczowych, kamicy nerkowej, skazie moczanowej, pomocniczo w chorobach reumatycznych, nadciśnieniu. Zewnętrznie przy trudno gojących się ranach i owrzodzeniach skóry, stanach zapalnych jamy ustnej i gardła^[7].
- Kąpiel z dodatkiem nawłoci działa korzystnie na zwiotczałą skórę i mięśnie^[11].
- Zbiór i suszenie: zbiera się górne części (ok. 25 cm) pędów w okresie kwitnienia, przy ładnej pogodzie i suszy w cieniu (najlepiej w suszarni)^[7].
W starożytności z liści i kwiatów wytwarzano żółty barwnik^[7].
Roślina ozdobna.
- Bywa uprawiana w ogrodach jako roślina ozdobna. Nadaje się na rabaty^[11]. Jest mało wymagająca pod względem warunków glebowych, odporna na suszę i mróz, ekspansywna. Wyhodowano również odmiany ozdobne, np. Tara o bardzo drobnych kwiatach, jaskrawożółtych, gwiazdkowatych i zebranych w gęsty wiech, który przewyższa liście, blaszki liściowe jasnozielone, podłużne i wyraźnie żyłkowane^[12].
- Jest używana do bukietów i dekoracji kwiatowych^[11]. Pędy z kwiatami można suszyć na bukiety zimowe.

Nawiązania w kulturze

Nawłoć nazwana mimozą pojawia się w utworze „Wspomnienie” Juliana Tuwima i skomponowanej do niego piosence Czesława Niemena – „Mimozami jesień się zaczyna, złotawa, krucha i miła…”^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Solidago virgaurea L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-29] .
↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ ^a ^b ^c Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.
↑ ArturA. Pliszko ArturA. i inni, An updated distribution of Solidago ×niederederi (Asteraceae) in Poland, „Acta Musei Silesiae, Scientiae Naturales”, 66, 2017, s. 253-258, DOI: 10.1515/cszma-2017-0026 (ang.).
↑ ^a ^b ^c Teresa Wielgosz: Wielka księga ziół polskich. Poznań: Publicat S.A., 2008. ISBN 978-83-245-9538-9.
↑ Edyta Fijołek: Nawłoć pospolita (polska mimoza) – odmiany, uprawa i właściwości. Budujesz.info. [dostęp 2017-08-15].
↑ Czy mimozami jesień się zaczyna?, „wieś tańczy i śpiewa”, 19 sierpnia 2018 [dostęp 2018-08-28] (pol.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[powo-3] Solidago virgaurea L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-29] .

[4] Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.

[grin-5] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].

[frantisek-6] František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.

[atlas-7] Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.

[szafer-8] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[mowszowicz-9] Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.

[10] ArturA. Pliszko ArturA. i inni, An updated distribution of Solidago ×niederederi (Asteraceae) in Poland, „Acta Musei Silesiae, Scientiae Naturales”, 66, 2017, s. 253-258, DOI: 10.1515/cszma-2017-0026 (ang.).

[wielgosz-11] Teresa Wielgosz: Wielka księga ziół polskich. Poznań: Publicat S.A., 2008. ISBN 978-83-245-9538-9.

[fijołek-12] Edyta Fijołek: Nawłoć pospolita (polska mimoza) – odmiany, uprawa i właściwości. Budujesz.info. [dostęp 2017-08-15].

[13] Czy mimozami jesień się zaczyna?, „wieś tańczy i śpiewa”, 19 sierpnia 2018 [dostęp 2018-08-28] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]