Nepomuk – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł od 2021-02 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Pomniki św. Jana Nepomucena

Nepomuk – figura świętego Jana Nepomucena, którą można spotkać od Litwy po Niemcy i Włochy. Najwięcej figur znajduje się w Czechach i na terenach dawnych Austro-Węgier, na Dolnym i Górnym Śląsku, na terenie ziemi kłodzkiej.

Jan Nepomucen uważany był za patrona dobrej spowiedzi i spowiedników. Miał chronić przed wzburzoną wodą i powodziami, stąd jego pomniki ustawiane były często przy mostach i nad wodą. Nepomuki występują w wielu postaciach: od wyrafinowanych barokowych rzeźb do ludowych świątków. Te ostatnie, charakterystyczne dla terenów Polski i Litwy, można często spotkać w kapliczkach przy brodach, lub na rozstajach dróg. Jest to efekt ciekawego zjawiska dwutorowości kultu – po okresie propagowania go przez władze kościelne, państwowe i, w ślad za nimi, szlachtę, Jan zaczął być czczony przez niższe warstwy społeczne w charakterystyczny dla nich sposób. W Polsce nepomuki były najpopularniejszymi figurami umieszczanymi w kapliczkach. Są wykradane, aby trafić do antykwariatów czy prywatnych kolekcji.

Większość nepomuków wzorowana jest na figurze wykonanej w brązie, która stanęła na praskim moście Karola w roku 1683. Autorem drewnianego modelu tej rzeźby jest Jan Brokoff. Przedstawia ona świętego z gwiezdną aureolą, z palmą męczeńską i krucyfiksem w dłoni. Można spotkać nepomuki przedstawiające Jana Nepomucena z palcem na ustach lub z książką.

Kult Jana Nepomucena

Osobny artykuł: Jan Nepomucen.

W 1393 roku, król czeski Wacław IV Luksemburski rozkazał uwięzić, a następnie zabić Jana Nepomucena, gdyż ten nie chciał zdradzić tajemnicy spowiedzi królewskiej żony – Zofii.

Według innej wersji wydarzeń, powodem niełaski było niezgodne z wolą króla zatwierdzenie opata dla klasztoru w Kladrubach. Jan Nepomucen był wikariuszem generalnym Pragi i został aresztowany wraz ze swoim arcybiskupem. Arcybiskup uciekł z niewoli, a Jan Nepomucen został poddany torturom (w tym obcięciu języka), a następnie związany i wrzucony z mostu w wody Wełtawy.

Tutaj legenda mówi o pojawieniu się na wodzie kręgu pięciu gwiazd, które wskazały ciało poszukującym. Gwiazdy te, razem z krucyfiksem trzymanym w dłoniach, są najbardziej charakterystycznym elementem większości rzeźb i przedstawień. Innym wyróżnikiem nepomuków jest strój XVIII-wiecznego kanonika: biret, rokieta, komża, sutanna i buty ze ściętym noskiem. Inne atrybuty nawiązują do motywu dotrzymanej tajemnicy. Są to: zamknięta kłódka, zamknięta księga, palec na ustach, język, klucz, muszla, astrolabium sferyczne lub globus. Oczywiście zdarzają się też figury pozbawione jednego lub kilku spośród tych atrybutów.

Kult Jana z Nepomuka zawiera wiele, czasem sprzecznych ze sobą, elementów. W latach kontrreformacji kult Jana Nepomucena wykorzystywano do minimalizowania wpływów husytyzmu w Czechach (Jan Nepomucen miał wyprzeć ze świadomości ludu Jana Husa), a kanonizacji dokonano w roku 1729. Były próby propagowania patronatu Jana nad Królestwem Polskim i słowiańszczyzną w rozumieniu wspólnoty polsko-czeskiej, w opozycji do żywiołu germańskiego (Prusy). Jan jest patronem imperium Habsburgów, ale i Królestwa Czech i języka czeskiego, choć zapewne nie mówił w tym języku. Patronuje wielu miastom na całym świecie, a nawet Chinom.

Kult, aczkolwiek katolicki, obrósł wieloma legendami i obrzędami ludowymi o reminiscencjach nawet z czasów pogańskich. Do obrzędowości należą charakterystyczne Wodne Procesje, czy Święto Pokazania Języka.

Linki zewnętrzne

Strona Bractwa Nepomuckiego – nieformalnego stowarzyszenia miłośników Nepomuków, m.in. katalogującego polskie i zagraniczne przedstawienia Jana Nepomucena
Strona o zabytkach Śląska i okolic – wykazy nepomuków, historia Jana Nepomucena; inne zabytki ze Śląska i okolic
Katalog nepomuków