Nicolò Zeno (1928) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Nicolò Zeno

„Nicolò Zeno” w latach 1931–38
Klasa	niszczyciel
Typ	Navigatori
Historia
Stocznia	Cantieri Navali del Quarnaro(inne języki) we Fiume
Położenie stępki	5 czerwca 1927
Wodowanie	12 sierpnia 1928
Regia Marina
Nazwa	Nicolò Zeno
Wejście do służby	27 maja 1930[a]
Zatopiony	9 września 1943 (samozatopienie)
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	(przed/po modernizacji) 1900 / 2125 t standard. 2599 / 2880 t pełna
Długość	107,28 / 108,9 m
Szerokość	10,2 / 11,2 m
Zanurzenie	4,35 m (maksymalne)
Napęd
2 turbiny parowe, 4 kotły, moc 55 000 KM, 2 śruby,
Prędkość	(przed/po modernizacji) 38 / 28 węzłów
Zasięg	3800/5000 Mm przy 18 w
Uzbrojenie
• 1941: 6 dział 120 mm (3 x II) 2 działa plot. 40 mm (2 x I) 8 km plot. 13,2 mm (4 x II) 14 bg, do 56 min
Wyrzutnie torpedowe	4 × 533 mm (2 x II), 4 torpedy
Załoga	173–224
Multimedia w Wikimedia Commons

Nicolò Zeno – włoski niszczyciel z okresu międzywojennego i II wojny światowej, należący do typu Navigatori. Wodowany w 1928 roku, wszedł do służby w marynarce włoskiej Regia Marina w 1930 roku. Otrzymał imię XIV-wiecznego żeglarza Nicolò Zeno. Nosił litery burtowe ZE. Służył podczas wojny na Morzu Śródziemnym; został samozatopiony 9 września 1943 roku w La Spezii.

Uzbrojenie główne stanowiło 6 armat kalibru 120 mm i 4 wyrzutnie torped. Wyporność standardowa wynosiła początkowo 1900 ton, a ostatecznie 2125 ton. Napęd stanowiły turbiny parowe, prędkość wahała się od ponad 38 węzłów na początku służby do 28 węzłów po modernizacji.

 Osobny artykuł: niszczyciele typu Navigatori.

„Nicolò Zeno” należał do dwunastu włoskich wielkich niszczycieli typu Navigatori, nazwanego tak z powodu noszenia przez okręty imion włoskich żeglarzy. Zostały one zaprojektowane jako okręty o silnym uzbrojeniu artyleryjskim i wysokiej prędkości, aby przeciwstawić się wielkim niszczycielom francuskim^[1]. Zamówienie zostało złożone w 1926 roku^[2]. „Nicolò Zeno” był zbudowany w stoczni Cantieri Navali del Quarnaro(inne języki) (CNQ) we Fiume (obecnie Rijeka), w której powstało najwięcej okrętów tego typu (cztery)^[2]. Cena kontraktowa bez uzbrojenia wynosiła 20,65 mln. lirów^[3]. Wszystkie okręty zostały wciągnięte na listę floty dekretem królewskim z 23 czerwca 1927 roku, klasyfikowane wówczas jako niszczyciele, a 19 lipca 1929 roku przeklasyfikowano je na „zwiadowców” (wł. esploratori)^[2]. 5 września 1938 roku okręty typu Navigatori przeklasyfikowano z powrotem na niszczyciele^[3].

Stępkę pod budowę „Nicolò Zeno” położono 5 czerwca 1927 roku^[4]. Otrzymał imię na cześć XIV-wiecznego włoskiego żeglarza, badacza Atlantyku Nicolò Zeno^[5]. Równolegle budowano w tej stoczni „Giovanni da Verrazzano”, a po nich jeszcze „Antonio Pigafetta” i „Alvise da Mosto”^[2]. Wodowano go 12 sierpnia 1928 roku^[4]. Przyjęcie przez marynarkę opóźniło się z powodu usterek turbin i do służby okręt wcielono 27 maja 1930 roku (według innych źródeł, 27 marca)^[a]. W 1938 roku okręt otrzymał znak burtowy: ZE, od skrótu nazwy^[6]. Dewizą okrętu było: Piu oltre (z wł. jeszcze więcej)^[7].

 Osobny artykuł: Niszczyciele typu Navigatori.

Niszczyciele typu Navigatori miały stalowy kadłub z podwyższonym pokładem dziobowym^[2]. Sylwetka okrętów wyróżniała się dwoma szeroko rozstawionymi pochylonymi kominami, na skutek zastosowania naprzemiennego układu przedziałów siłowni, w celu zwiększenia odporności na uszkodzenia^[1]. Wyporność standardowa pierwotnie wynosiła 1900 ton, a pełna 2599 ton^[8]. Długość całkowita pierwotnie wynosiła 107,28 m, szerokość 10,2 m, a zanurzenie 3,51 m przy wyporności standardowej i 4,35 m przy wyporności pełnej^[9]. W 1940 roku okręt został poddany modernizacji (drugiej) w celu polepszenia stateczności, jak większość niszczycieli tego typu^[5]. Wyporność standardowa po modernizacji wynosiła 2125 ton, a pełna 2880 ton^[8]. Długość kadłuba wzrosła do 108,9 m, a szerokość do 11,2 m^[8].

Załoga etatowo składała się początkowo ze 173 osób, w tym 9 oficerów, a do początku II wojny światowej wzrosła do 224 osób, w tym 12 oficerów^[10]. Pod koniec wojny załoga liczyła do 280 osób^[11].

Okręty były napędzane przez dwa zespoły turbin parowych z przekładniami, zasilane przez cztery kotły wodnorurkowe o ciśnieniu roboczym 22 atmosfer, poruszające dwie trzyłopatowe śruby^[12]. Podobnie jak pozostałe okręty budowy stoczni CNQ, „Nicolò Zeno” otrzymał turbiny akcyjne systemu Beluzzo oraz kotły typu Yarrow i śruby o średnicy 3,56 m^[12]. Moc projektowa wynosiła 55 000 KM^[12]. Na próbach 4 lipca 1931 roku „Nicolò Zeno” rozwinął moc 65 460 KM^[13]. Projektowa prędkość maksymalna wynosiła 38 węzłów^[12]. Na próbach sześciogodzinnych „Nicolò Zeno” osiągnął w stanie lekkim prędkość średnią 39,166 w (przy wyporności 2064 ton)^[13]. Typowo okręty tego typu rozwijały jednak w realnych warunkach służby prędkość do 33–36 węzłów^[13]. Po drugiej modernizacji prędkość spadła natomiast do około 28 węzłów przy pełnej wyporności^[14].

Po pierwszej modernizacji w 1930 roku pełny zapas paliwa wynosił 460 ton^[10]. Po drugiej modernizacji zwiększono normalny zapas do 560 ton, a pełny do 680 ton^[14]. Zasięg według pierwotnego projektu miał wynosić 3800 mil morskich przy prędkości 18 węzłów, lecz po modernizacji się zmniejszył^[8]. Po drugiej modernizacji zasięg wzrósł do 5000 mil przy prędkości 18 węzłów lub 1200 mil przy 28 węzłach^[15].

Główną artylerię stanowiło sześć armat kalibru 120 mm Ansaldo model 1926 o długości lufy 50 kalibrów (L/50) umieszczonych na trzech dwudziałowych podstawach^[16]. Podwójne stanowiska dział z maskami ochronnymi umieszczone były: na pokładzie dziobowym i na niskich nadbudówkach przed drugim kominem i na rufie^[15]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -10° do +45° i umożliwiał też strzelanie amunicją burzącą z zapalnikiem czasowym do nisko lecących samolotów^[16]. Działa strzelały pociskami o masie 23,15 kg z prędkością początkową 920 m/s na odległość do 19 600 m^[16]. Amunicja była łuskowa rozdzielnego ładowania^[16]. Szybkostrzelność wynosiła do 6–7 strzałów/min^[16]. Zapas amunicji wynosił etatowo 1200 pocisków bojowych (408 przeciwpancernych, 672 burzące i 120 zapalających) oraz 100 oświetlających – przy czym można było zabrać do komór 250 pocisków więcej^[16].

Uzbrojenie przeciwlotnicze początkowo stanowiły dwa działka automatyczne kalibru 40 mm Vickers-Terni model 1917 o długości lufy L/39, umieszczone na burtach na tylnych końcach pokładu dziobowego^[16]. Ich zapas amunicji wynosił 3000 nabojów^[16]. Uzupełniały je dwa podwójnie sprzężone karabiny maszynowe kalibru 13,2 mm Breda na skrzydłach mostka, z zapasem 3000 nabojów^[16]. W latach 1933–34 montowano dwa dalsze podwójnie sprzężone km-y na platformie za drugim kominem, po bokach dalmierza^[16]. Pod koniec 1941 roku na niszczycielach tego typu zamieniono działka kalibru 40 mm i karabiny maszynowe na siedem pojedynczych działek automatycznych 20 mm Breda model 1935 L/65^[14]. Pod koniec 1942 roku na miejscu rufowego aparatu torpedowego „Nicolò Zeno” otrzymał platformę z dwoma działkami przeciwlotniczymi kalibru 37 mm Breda model 1939 L/54 z zapasem 3060 nabojów^[14].

Uzbrojenie torpedowe stanowiło pierwotnie sześć wyrzutni torpedowych kalibru 533 mm w dwóch potrójnych aparatach torpedowych^[17]. Z uwagi jednak na ograniczoną dostępność nowych torped, w środkowych wyrzutniach stosowano wkładki kalibru 450 mm i etatowy zapas obejmował początkowo cztery torpedy kalibru 533 mm i dwie kalibru 450 mm^[17]. W latach 1932–33 środkowe wyrzutnie jednak zdemontowano dla polepszenia stateczności, pozostawiając cztery wyrzutnie torped 533 mm^[10]. W 1942 roku rufowy aparat torpedowy na „Nicolò Zeno” został zdemontowany w celu montażu działek przeciwlotniczych i pozostawiono dwie wyrzutnie torped^[18].

Okręty początkowo przenosiły po 14 bomb głębinowych na dwóch zrzutniach na rufie, w tym cztery duże bomby o masie 100 kg i 10 małych o masie 50 kg^[17]. Podczas II wojny światowej stosowano także niemieckie bomby głębinowe oraz montowano na okrętach tego typu dwa lub cztery niemieckie miotacze bomb głębinowych i zwiększano zapas bomb do ok. 40^[14]. W 1931 roku okręty otrzymały holowane torpedy przeciw okrętom podwodnym Ginocchio model 1927/46T, wodowane za pomocą żurawika w części rufowej^[17]. „Nicolò Zeno” jak wszystkie oprócz jednego okręty typu był wyposażony w tory minowe na pokładzie, na których można było zabierać do 56 min kotwicznych^[17]. W 1941 roku tory minowe na okręcie wydłużono i można było zabierać na nich od 86 do 104 min zależnie od typu, także niemieckich, albo 110 ochraniaczy zagród minowych^[19].

Od pierwszej modernizacji w 1930 roku zaraz po wejściu do służby „Nicolò Zeno” na dachu nadbudówki dziobowej miał standardowy dla okrętów tego typu dalocelownik z dwoma dalmierzami optycznymi o bazie 3 m^[16]. Na platformie przed masztem znajdował się inklinometr służący do oceny kąta kursowego celu^[16]. Trzeci 3-metrowy dalmierz, służący do strzelań torpedowych oraz rezerwowy dla artylerii, był w zakrytej wieży na platformie nadbudówki za kominem rufowym^[16]. Dalmierz ten był zdemontowany w 1941 roku przy instalacji działek kalibru 20 mm^[14].

Okręty miały jeden reflektor średnicy 90 cm na maszcie rufowym^[20]. W skład wyposażenia wchodziła aparatura w kominach do stawiania zasłony dymnej (czarnej albo białej)^[17]. W 1940 roku okręty wyposażono w trały kontaktowe na rufie, o szerokości trałowania 200 m^[14]. W październiku 1942 roku „Nicolò Zeno” został wyposażony w stację hydrolokacyjną, natomiast nie posiadał radaru^[21].

Początkowo okręty włoskie były malowane w części nadwodnej na kolor jasnoszary z ciemnoszarym pokładem^[22]. W październiku 1941 roku „Nicolò Zeno” został jako pierwszy niszczyciel tego typu przemalowany na barwy kamuflujące – był to czterokolorowy eksperymentalny kamuflaż Claudus, opracowany przez malarza marynistę Rodolfa Claudusa (brudnobiało-ciemnoszaroniebiesko-jasnoochrowo-czarny^[22]). W 1942 roku przemalowano go na standardowy w tym czasie wzór kamuflujący: ostre kontrastowe ciemnoszare plamy na popielatoszarym podkładzie, z elementami brudnobiałymi^[22].

Okręt wcielono do służby w Regia Marina 27 maja 1930 roku^[a]. Już między 29 lipca a 7 października 1930 roku poddano go w La Spezii pierwszej modernizacji, polegającej m.in. na obniżeniu nadbudówki i ograniczeniu zapasu paliwa dla poprawy stateczności^[23]. Przy tym wymieniono wadliwe wirniki turbin na innej konstrukcji^[13]. „Nicolò Zeno” nie wziął udziału w operacji zabezpieczenia grupowego przelotu transatlantyckiego 12 wodnosamolotów gen. Italo Balbo do Brazylii na przełomie 1930 i 1931 roku z powodu problemów z turbinami^[24]. W sierpniu 1931 roku został przejściowo okrętem flagowym dywizji zwiadowczej^[5]. 4 października 1931 roku okręt otrzymał w Wenecji banderę bojową^[5]. Na początku 1936 roku był przejściowo przydzielony do akademii marynarki wojennej w Livorno dla praktyk morskich^[4].

Podczas hiszpańskiej wojny domowej „Nicolò Zeno” kilkakrotnie pełnił służbę na wodach Hiszpanii, wspierając nacjonalistów^[25]. Raz między 1937 a 1939 rokiem konwojował statki z Włoch z zaopatrzeniem dla włoskich wojsk interwencyjnych (CTV), ponadto w czerwcu 1937 roku konwojował przez Cieśninę Gibraltarską statek „Madda” atakowany przez lotnictwo republikańskie^[26]. Po przeklasyfikowaniu na niszczyciel we wrześniu 1938 roku, został przydzielony do 15. dywizjonu niszczycieli (squadriglia)^[27]. Od maja do grudnia 1939 roku wraz z dywizjonem bazował na Leros w Dodekanezie i operował na Morzu Egejskim^[5][28].

Między 2 grudnia 1939 roku a 30 kwietnia 1940 roku przeszedł drugą modernizację^[4]. W chwili przystąpienia Włoch do II wojny światowej wchodził nadal w skład 15. dywizjonu niszczycieli, podporządkowanego 1. Eskadrze w Tarencie, wraz z „Alvise da Mosto”, „Antonio Pigafetta” i „Giovanni da Verrazzano”^[28]. Wraz z „Pigafettą” wziął udział w początkowej fazie pierwszej bitwy morskiej koło przylądka Stilo, lecz oba niszczyciele zostały już 9 lipca rano odesłane do bazy w celu uzupełnienia paliwa i nie brały aktywnego udziału w bitwie (pozostałe dwa okręty dywizjonu przebywały wówczas jeszcze w stoczni)^[28][4]. Między 27 lipca a 1 sierpnia 1940 roku „Nicolò Zeno” wchodził w skład zespołu dalszej osłony trzech konwojów do Libii, które doszły bez strat (operacja TVL)^[5]. W nocy 6 sierpnia „Zeno” i „Pigafetta” z dwoma krążownikami postawiły 394 miny zagrody minowej 7.AN koło Pantellerii, na której pół roku później został uszkodzony brytyjski niszczyciel HMS „Gallant” (10 stycznia 1941 roku)^[b]. Od października 1940 roku „Nicolò Zeno” wraz z 15. dywizjonem został przebazowany do Brindisi w związku z osłoną konwojów w Cieśninie Otranto po inwazji na Grecję^[29][30].

Między 19 a 24 kwietnia 1941 roku „Nicolò Zeno” osłaniał dwukrotnie operacje stawiania zagród minowych: S-11, S-12, S-13 przez krążowniki i niszczyciele w Cieśninie Sycylijskiej^[c]. 1 maja natomiast osłaniał krążowniki i niszczyciele stawiające zagrodę minową T na północ od Trypolisu^[d]. Między 4 a 5 maja wchodził z trzema krążownikami i czterema niszczycielami w skład dalszej osłony konwoju Victoria, składającego się z siedmiu statków, i wraz z niszczycielem „Antonio Pigafetta” atakował wykryty okręt podwodny^[5][31]. Według jednej z wersji, niszczyciele zatopiły wówczas na zachód od Spezii brytyjski okręt podwodny HMS „Usk”^[5]. Inne źródła jednak kwestionują to, podając, że „Usk” prawdopodobnie już 27 kwietnia zatonął na minie^[31]. W dniach 12, 16, 19 i 23 sierpnia „Nicolò Zeno” osłaniał jeszcze stawianie w Cieśninie Sycylijskiej zagród: S-41, S-42, S-43, S-44 przez pomocnicze stawiacze min „Reggio” i „Aspromonte”, przy czym niszczyciele stawiały wówczas ochraniacze zagród minowych^[e].

Na początku października 1941 roku „Nicolò Zeno” sam dwa razy transportował żołnierzy do Bengazi w charakterze szybkiego transportowca^[4]. Ogółem w październiku i listopadzie odbył cztery takie rejsy transportowe^[32]. Między 19 a 21 listopada z powodzeniem eskortował krążownik pomocniczy „Citta di Palermo” transportujący wojsko do Bengazi^[f]. W dniach 26–30 listopada „Nicolò Zeno” ponownie sam transportował na pokładzie 80 ton benzyny w beczkach z Tarentu do Bengazi^[33]. 13 grudnia wypłynął w osłonie dużej operacji konwojowej M.41, która jednak została przerwana następnego dnia po storpedowaniu pancernika „Vittorio Veneto”^[34]. Między 16 a 20 grudnia wchodził w skład bezpośredniej eskorty trzech statków z Tarentu, w ramach dużej operacji konwojowej M.42, która zakończyła się pomyślnie^[g]. W tym czasie doszło do bitwy sił osłony z flotą brytyjską pod Syrtą^[35]. W drodze powrotnej jednak „Nicolò Zeno” miał kolizję ze statkiem „Vettor Pisani” i musiał być naprawiany do stycznia 1942 roku w Tarencie^[4].

W dniach 21-23 lutego 1942 roku „Nicolò Zeno” brał udział wraz z bliźniaczymi: „Ugolino Vivaldi” i „Lanzerotto Malocello” w eskorcie statków płynących z Mesyny do Trypolisu podczas dużej operacji konwojowej K.7^[35]. W dniach 16-18 marca z tymi samymi niszczycielami z 14. dywizjonu eskortował na tej trasie konwój Sirio z dwóch statków^[36]. 14 czerwca 1942 roku wyszedł w składzie zespołu floty w celu przechwycenia brytyjskiego konwoju z Aleksandrii na Maltę (operacji Vigorous), lecz przed bitwą 15 czerwca musiał w nocy zawrócić do bazy z uwagi na awarię maszyn^[37]. Następnie powrócił do eskortowania konwojów do Afryki^[33]. 18 września wraz z „Antonio da Noli” i „Freccia”(inne języki) uchronił konwój przed okrętem podwodnym, a w dniach 5-7 października doprowadził z „Folgore”(inne języki) i torpedowcem „Antares”(inne języki) do Bengazi tankowiec „Sestriere”, mimo ataków lotniczych^[38][39]. Dowódcą był wówczas komandor por. Angelo Lo Schiavo^[38]. Niszczyciel uczestniczył też w stawianiu zagród minowych na północ od półwyspu Bon w celu zmniejszenia niebezpieczeństwa dla szlaków transportowych ze strony okrętów brytyjskich: 13/14 października zagrody S-71, 29/30 października S-72, 3/4 listopada S-73, 7/8 listopada S-8, po czym 11/12 grudnia S-94^[40].

Od początku 1943 roku „Nicolò Zeno” razem z innymi niszczycielami transportował wojsko na pokładzie do Tunisu, gdzie broniły się wciąż wojska Osi, wywożąc do Włoch rannych i jeńców^[41]. Między 6 stycznia a 7 lutego odbył cztery takie rejsy, a do 22 lutego jeszcze jeden^[41]. W nocy na 28 lutego 1943 roku niszczyciele zostały wysłane w celu postawienia zagrody minowej S-101 w Cieśninie Sycylijskiej w okolicy Pantellerii^[41]. Doszło jednak wówczas do kolizji „Nicolò Zeno” z bliźniaczym niszczycielem „Antonio da Noli”, który z powodu awarii steru uderzył „Zeno” w burtę, na skutek czego doszło do zalania pierwszej maszynowni^[41]. „Nicolò Zeno” dopłynął do La Spezii, gdzie był remontowany od 15 marca^[33].

15 sierpnia „Nicolò Zeno” został przydzielony do 16. dywizjonu niszczycieli, ale nadal pozostawał w remoncie^[33]. Po kapitulacji Włoch i zajęciu ich przez wojska niemieckie, z uwagi na niemożność ewakuacji został 9 września 1943 roku samozatopiony przez załogę, na płytkiej wodzie przy nabrzeżu stoczni marynarki w La Spezii^[h]. W 1946 roku prowadzono roboty przy podniesieniu okrętu^[42]. Oficjalnie został skreślony z listy floty 27 lutego 1947 roku^[43]. W 1948 roku został złomowany na miejscu^[43].

We włoskiej służbie podczas wojny okręt 182 razy wychodził w morze i przepłynął 57 856 mil morskich, w czasie 3564 godzin^[44]. W tym 48 razy wychodził w celu osłony lub eskortowania statków, 19 razy na operacje minowania, 22 razy sam transportował żołnierzy i ładunki^[i].

• Elio Ando: The Italian Navigatori class. W: Robert Gardiner (red.): Super destroyers. Greenwich: Conway Maritime Press, 1978, seria: Warship Special. 2. ISBN 0-85177-131-9. (ang.).
• Ju. Pachmurin: Eskadriennyje minonoscy tipa «Nawigatori» [Эскадренные миноносцы типа «Навигатори»]. Moskwa: 2010, seria: Morskaja Kollekcyja. nr 9(132)/2010. (ros.).
• Siergiej Patianin. Eskadriennyje minonoscy tipa «Nawigatori» [Эскадренные миноносцы типа «Навигатори»]. „Morskaja Kampanija”. Nr 8/2011 (45), grudzień 2011. Moskwa: WERO Press. (ros.). 
• Siergiej Trubicyn: Eskadriennyje minonoscy tipa «Nawigatori» [Эскадренные миноносцы типа «Навигатори»]. Petersburg: 2002, seria: Bojewyje Korabli Mira. (ros.).
• M.J. Whitley: Zerstörer im Zweiten Welkrieg. Stuttgart: Motorbuch Verlag, 1997, s. 220–221. ISBN 3-613-01426-2. (niem.).