Nowa Synagoga w Częstochowie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Nowa Synagoga w Częstochowie

Państwo	Polska
Miejscowość	Częstochowa
Budulec	murowana
Data budowy	1889–1909
Data likwidacji	25 grudnia 1939
Data zburzenia	1955
Tradycja	reformowana
Obecnie	filharmonia im. Bronisława Hubermana
Położenie na mapie Częstochowy Nowa Synagoga w Częstochowie
Położenie na mapie Polski Nowa Synagoga w Częstochowie
Położenie na mapie województwa śląskiego Nowa Synagoga w Częstochowie
50°48′50″N 19°07′19″E/50,814000 19,122000
Multimedia w Wikimedia Commons

Nowa Synagoga w Częstochowie - (zwana też Synagogą Postępową lub Deutsche Schule – nieistniejąca synagoga znajdująca się w Częstochowie u zbiegu ówczesnych ulic Spadek i Aleksandryjskiej, dziś Wilsona 16^[1].

Była największą częstochowską synagogą i jednym z najbardziej charakterystycznych architektonicznie budynków miasta.

Koncepcja budowy synagogi narodziła się w latach 80. XIX wieku wśród Żydów reformowanych przybyłych z Niemiec, dążących do asymilacji z narodem i kulturą polską. Wybrano komitet na czele z Henrykiem Markusfeldem i Henichem Templem oraz innymi zamożnymi przedstawicielami częstochowskiej gminy żydowskiej, których zadaniem było kierowanie pracami budowlanymi i organizacyjnymi. Budowę rozpoczęto w 1889, a zakończono w 1909^[1].

Zaraz po wybudowaniu synagogi obok niej powstała szkoła kantorów, której absolwenci byli znani w całej Europie. 17 stycznia 1937 przy synagodze otwarto Instytut Judaistyczny. Kilka lat przed wojną, ze względu na duże koszty utrzymania i wielką hojność gminy żydowskiej na rzecz synagogi, dokonano nowego aktu prawnego, w oparciu o który stała się ona własnością gminy.

Synagoga na początku II wojny światowej została ograbiona z wszystkich cennych przedmiotów i następnie 25 grudnia 1939 spalona. Po zakończeniu wojny zachowane mury synagogi przez kilka lat niszczały, a w głównej sali modlitewnej, dzieci z pobliskich domów urządziły sobie boisko do gry w piłkę nożną^[1].

W 1954 Orkiestra Symfoniczna zwróciła się do Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Częstochowie z propozycją przejęcia budynku synagogi, celem wyremontowania go i przeznaczenia na filharmonię.

31 grudnia 1954 zarząd Kongregacji Wyznaniowej bezpłatnie przekazał ruiny synagogi na rzecz Miejskiej Rady Narodowej. Zaznaczono jednak że budynek musi zostać odbudowany w takim stylu, jaki posiadała przed spaleniem. W 1955 na zgliszczach synagogi wybudowano zupełnie nowy, modernistyczny budynek, w którym tylko część ścian należy do dawnej synagogi. Obecnie mieści się w nim Filharmonia Częstochowska im. Bronisława Hubermana^[1].

O synagodze przypomina tablica pamiątkowa z tekstem w czterech językach: polskim, angielskim, hebrajskim oraz jidysz, znajdująca się na ścianie filharmonii. Treść brzmi:

W październiku 2006 dokonano odkrycia w piwnicy jednego z domów w Częstochowie: odnaleziono kafle, którymi przed wojną była wyłożona główna sala modlitewna synagogi. Właściciele domu kupili płytki u pokątnego sprzedawcy w połowie lat 60. XX wieku, od człowieka, który pracował na budowach i przy rozbiórkach. O tym, że kafle pochodzą z synagogi upewnił Seweryn Szperling, jeden z ocalałych, częstochowskich Żydów^[2].

W sierpniu 2007 podczas remontu i adaptacji piwnic filharmonii na siedzibę Częstochowskiego Stowarzyszenia Jazzowego natrafiono na pozostałości wapiennego muru, z którego została wzniesiona synagoga. W gruzie, którym najwyraźniej uzupełniano ubytki muru, pracownicy ekipy remontowej znaleźli fragment gzymsu okiennego. Przy ścianie natrafiono na zakamarek zamknięty filarem, a obok łuk konstrukcji. Całe odkrycie zostało wyeksponowane^[3].

Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie zbliżonym do prostokąta, w stylu klasycystycznym. Fasadę zdobił czterokolumnowy portyk zwieńczony trójkątnym przysiółkiem z tablicami Dekalogu i gwiazdą Dawida. Nad kolumnami widniał hebrajski napis: Otwórzcie bramy i sprowadźcie sprawiedliwemu ludowi stróża wiary. Bezpośrednio nad przedsionkiem na małym wzniesieniu znajdowała się kopuła.

• Nowa Synagoga w Częstochowie na portalu Wirtualny Sztetl
• Nowa Synagoga w Częstochowie na portalu Foto Częstochowa Online