Operacja kosowska – Wikipedia, wolna encyklopedia

Operacja kosowska

II wojna światowa, front wschodni
Bułgarska brygada pancerna w Podujevie
Czas	15 października – 22 listopada 1944
Miejsce	Kosowo
Terytorium	Jugosławia
Przyczyna	odwrót niemieckich okupantów z regionu
Wynik	częściowe zwycięstwo aliantów
Strony konfliktu
III Rzesza  Albania  Bułgaria  Jugosławia  Armia Narodowo-Wyzwoleńcza
Dowódcy
Alexander Löhr August Schmidthuber Midhat Frashëri Kirił Stanczew Mile Čalović Tomica Popović Enver Hoxha
brak współrzędnych

Operacja kosowska – seria operacji wojskowych przeprowadzonych w dniach 15 października – 22 listopada 1944 r. podczas II wojny światowej, zainicjowanych przez Armię Bułgarską (dowodzoną przez gen. Kiriła Stanczewa^[1]) z pomocą jugosłowiańskich i albańskich partyzantów, mająca na celu usunięcie sił niemieckich z Kosowa i zapobieżenie odwrotowi wojsk Wehrmachtu z Grecji. Niemiecka Grupa Armii E wycofywała się przez Kosowo w kierunku Bośni, ponieważ najbardziej oczywista droga ucieczki przez Nisz i Belgrad została zamknięta przez jugosłowiańskie siły partyzanckie oraz wojska bułgarskie i radzieckie podczas ofensywy belgradzkiej. Operacja doprowadziła do wyparcia okupantów z Kosowa, chociaż Niemcy byli w stanie skutecznie wycofać większość swoich sił i wyrwać się z okrążenia utworzonego przez połączone siły komunistyczne.

Po kapitulacji sił włoskich 8 września 1943 r. wojska niemieckie szybko zajęły Albanię dwiema dywizjami. Większość regionu Kosowa leżała wówczas w rozszerzonym przez okupantów państwie albańskim (protektoracie włoskim). Niemcy utworzyli w Tiranie „neutralny rząd”, który był ściśle związany z nazistowskimi Niemcami przez resztę 1943 i w 1944 r. W tym samym czasie ruch partyzancki w Kosowie pozostawał stosunkowo niewielki w porównaniu z innymi regionami Jugosławii. Svetozar Vukmanović, któremu powierzono organizowanie sił komunistycznych w rejonie, zauważył, że „warunki zbrojnego oporu w Kosowie były gorsze niż w jakiejkolwiek innej części kraju” i że „większość ludności albańskiej była nieprzyjazna wobec partyzantów”^[2]. W świetle tego partyzanci jugosłowiańscy poczynili niewielkie postępy w samym Kosowie, a większość regionu pozostała w rękach albańskiego, nacjonalistycznego ruchu Balli Kombëtar.

W wyniku bułgarskiego zamachu stanu w 1944 r. proniemiecki reżim monarchistyczny w Bułgarii został obalony i zastąpiony przez rząd Frontu Ojczyźnianego kierowany przez Kimona Georgiewa. Gdy nowy rząd doszedł do władzy, Bułgaria wypowiedziała wojnę Niemcom. W ramach nowego proradzieckiego rządu zmobilizowano i zreorganizowano cztery bułgarskie armie o sile 455 000 osób. Na początku października 1944 r. trzy bułgarskie armie, składające się z około 340 000 żołnierzy, znajdowały się na granicy jugosłowiańsko-bułgarskiej^[3][4]. Taki rozwój sytuacji znacząco zmienił równowagę sił w regionie, a wojska bułgarskie zostały natychmiast wprowadzone do akcji razem u boku partyzantki jugosłowiańskiej i wojsk radzieckich. Dwie ofensywy rozpoczęte pod koniec września, ofensywa belgradzka i operacja niska, z powodzeniem doprowadziły do oczyszczenia środkowej i południowej Serbii z sił niemieckich. Te wydarzenia spowodowały, że niemiecka Grupa Armii E wycofująca się z Grecji znalazła się pod silną presją, zagrożona okrążeniem i odcięciem od głównych sił niemieckich.

Głównymi siłami zaangażowanymi w to przedsięwzięcie były: 2 Armia bułgarska wspierana przez 24 i 46 Dywizję jugosłowiańską, składające się z pięciu brygad „Kosowo-Metohija” oraz albańskie 3 i 5 Brygadę Armii Narodowo-Wyzwoleńczej^[5]. Siły te były dodatkowo wspierane przez siły powietrzne aliantów zachodnich i Sowietów^[6]. W walkę z Bułgarami i Jugosłowianami w czasie tej operacji zostało angażowanych około 17 000 ludzi, w tym Kampfgruppe „Langer” z trzema kompaniami piechoty, jedną baterią artylerii i jednym plutonem czołgów, Kampfgruppe „Bredow” z sześcioma batalionami piechoty, trzema batalionami artylerii i 10 czołgów), Kampfgruppe „Skanderbeg” z około 7 000 albańskich żołnierzy 21 Dywizji Górskiej SS „Skanderbeg” pod dowództwem Augusta Schmidthubera i około 4 000 spieszonych niemieckich marynarzy udających się na północ z Grecji^[5].

Niemcy byli wspierani przez około 10 000 bojowników Balli Kombëtar, albańskiej organizacji nacjonalistycznej, antykomunistycznej i antymonarchistycznej. Albańskie siły nacjonalistyczne oraz 21 Dywizja Górska Waffen SS „Skanderbeg” służyły jako osłona odwrotu wojsk Wehrmachtu, pomagając Niemcom skutecznie wycofać duże siły z Grecji i Albanii^[7]. SS „Skanderbeg” było szeroko wykorzystywane przez Niemców jako piechota górska, która codziennie wiązała walką duże siły partyzanckie, aby osłaniać flanki odchodzącego na północ zgrupowania Wehrmachtu^[8]. Gdy ofensywa zaczęła się w pełni rozwijać, wydano SS „Skanderbeg” rozkaz zwiększenia represji wobec sił partyzanckich i ich sympatyków. Zgodnie z tym rozkazem, 131 schwytanych przez esesmanów albańskich partyzantów zostało zastrzelonych na miejscu lub powieszonych w Kosowie tylko do 23 października^[9].

Do końca listopada bułgarska 9 Dywizja Piechoty ścigała wycofującego się wroga i zatrzymała się dopiero na linii obronnej Raška–Novi Pazar.

Wyrzucenie okupantów z Kosowa nie przyniosło natychmiastowego pokoju i porządku^[6]. Po wypędzeniu Niemców jugosłowiański przywódca Josip Broz Tito nakazał rozbrojenie sił albańskich w Kosowie i aresztowanie najważniejszych albańskich działaczy nacjonalistycznych. Rozkaz ten nie został dobrze przyjęty i w połączeniu z albańskimi aspiracjami dotyczącymi Kosowa, wywołał wybuch powstania^[10]. 2 grudnia 1944 r. antykomunistyczni Albańczycy z regionu Drenicy zaatakowali kompleks górniczy Trepça i inne cele. Liczącym co najwyżej 2 000 ludzi oddziałom albańskim udało się zatrzymać siły partyzanckie składające się z 30 000 żołnierzy przez dwa miesiące^[10]. Następnie w Kosowie wybuchło „zbrojne powstanie na wielką skalę” kierowane przez Balli Kombëtar (który w tym czasie miał nadal około 9 000 ludzi pod bronią), którego celem było przeciwstawienie się włączeniu Kosowa do komunistycznej Jugosławii^[10]. Dopiero w lipcu 1945 r. partyzanci jugosłowiańscy byli w stanie stłumić powstanie i przejąć kontrolę nad Kosowem^[10].

• Alexander Biddiscombe: The SS Hunter Battalions: The Hidden History of the Nazi Resistance Movement 1944–45. Stroud: Tempus, 2006. ISBN 0-7524-3938-3. (ang.).
• Paul Collier, Robert O’Neill: World War II: The Mediterranean 1940–1945, World War II: Essential Histories. New York: The Rosen Publishing Group, 2010. ISBN 1-4358-9132-5. (ang.).
• Bernd Jürgen Fischer: Albania at War, 1939–1945. London: C. Hurst & Co. Publishers, 1999. ISBN 978-1-85065-531-2. (ang.).
• David Motadel: Islam and Nazi Germany’s War. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2014. ISBN 978-0-674-72460-0. (ang.).
• Sabrina P. Ramet: The Three Yugoslavias: State-building and Legitimation, 1918–2005. Bloomington: Indiana University Press, 2006. ISBN 0-253-34656-8. (ang.).
• Nigel Thomas, K. Mikulan, Darko Pavlović: Axis Forces in Yugoslavia 1941–45. Oxford: Osprey Publishing, 1995. ISBN 1-85532-473-3. (ang.).
• Jozo Tomasevich: War and Revolution in Yugoslavia: 1941 – 1945. Palo Alto: Stanford University Press, 2002. ISBN 0-8047-3615-4. (ang.).
• Марин Калонкин: България във Втората световна война: 1939-1945 година. София: Аскони-издат, 2010. (bułg.).