Płaskonos (zwyczajny) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Płaskonos zwyczajny
	Spatula clypeata
	(Linnaeus, 1758)
	; Samiec
	; Samica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Anatini
Rodzaj	Spatula
Gatunek	płaskonos zwyczajny
Synonimy
	Anas clypeata Linnaeus, 1758;
	Anas clypeata Linnaeus, 1758;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym występuje przez cały rok przeloty zimowiska zalatuje (sezonowość niepewna) introdukowany (sezonowość niepewna)
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Płaskonos zwyczajny^[3], płaskonos^[4] (Spatula clypeata) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Mimo wielkiego zasięgu występowania nie wyróżnia się podgatunków^[5]^[6]. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Występowanie

Zamieszkuje Eurazję poza północnymi skrajami i basenem Morza Śródziemnego oraz Amerykę Północną (Kanada, USA łącznie z Alaską). Przeloty w marcu – kwietniu i sierpniu – listopadzie. Zimuje w zachodniej i południowej Europie nad Morzem Śródziemnym, północnej, wschodniej i środkowej Afryce oraz na jej atlantyckich wybrzeżach, na Bliskim Wschodzie, w południowej, południowo-wschodniej i wschodniej Azji, w południowej części Ameryki Północnej, w Ameryce Środkowej oraz w północnej części Ameryki Południowej. Populacje zachodnioeuropejskie są osiadłe lub koczownicze.

W Polsce bardzo nielicznie, lokalnie nielicznie, gnieździ się na całym niżu^[7]. Największe skupiska występują w dolinie Biebrzy^[8]. Na przelotach średnio liczny; coraz częściej zimuje, zwłaszcza na zachodzie kraju^[7].

Morfologia

Cechy gatunku: Samiec większy od samicy, u obu płci charakterystyczny, silnie spłaszczony na końcu, szeroki, łyżkowaty dziób. W wielobarwnym ubarwieniu godowym samiec ma głowę i górną część szyi zielonoczarną z metalicznym połyskiem, dół szyi biały. Wierzch ciała ciemny z białym obramowaniem, spód i boki kasztanoworude z białą obwódką. Lusterko zielone, pokrywy skrzydłowe błękitne. W locie dobrze widoczna jasnoniebieska plama na skrzydłach. Jako jedyny w swojej rodzinie kaczor ma żółtą tęczówkę. Samica jasnobrązowa z ciemnym deseniem, białawym brzuchem, błękitnymi pokrywami skrzydłowymi i zielonym lusterkiem. Samiec poza okresem godowym i osobniki młodociane przypominają samicę, choć kaczory mają nieco jaśniejsze pióra.; Odgłosy samca słychać jako „guek guek”, a samica kwacze.
Wymiary średnie^[4]^[9]^[10]: długość ciała ok. 43–52 cm
długość skrzydła 20–26 cm
rozpiętość skrzydeł 69–85 cm
masa ciała ok. 410–850 g

Ekologia

Biotop: Stawy, jeziora, zalane pola, mokradła i starorzecza lub zbiorniki na otwartej przestrzeni o gęsto zarośniętych manną, turzycami, trzciną i pałką brzegach. Zimą pojawia się także na wybrzeżach mórz. Ze względu na sposób żerowania szuka płytkich wód.
Toki: Wiosenne powroty w marcu i kwietniu odbywają się parami. W czasie toków późną jesienią kaczor zatacza koła wokół samicy, wyciągając do niej szyję.
Gniazdo: Na lądzie, dość daleko od wody, ukryte pod osłoną traw i turzyc. Buduje je samica. To mała jamka w ziemi wysłana popielatym puchem i materiałem roślinnym. Znaleźć tam można charakterystyczne pióra pokrywowe z białymi otoczkami i jasnymi plamami.

Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–czerwcu 6 do 13 zielonkawych jaj o średnich wymiarach 55×37 mm i średniej masie 40 g.
Okres lęgowy: Jaja wysiadywane są przez okres 22 do 28 dni przez samicę. Po wykluciu matka prowadzi kaczęta na niegłęboką wodę, która obfituje w pokarm. Kaczor pomaga w wychowywaniu młodych tylko na początku. Potem w czerwcu oddala się i przechodzi pierzenie. Pisklęta są zagniazdownikami, usamodzielniają się po 40–45 dniach. W puchu mają ciemny grzbiet, żółtawy brzuch, ciemny pas przeciągnięty przez oko, idący od dzioba do policzków. U nasady skrzydeł 2 żółte plamy i jedna u nasady ogona. Po 6 tygodniach potrafią latać.
Pożywienie: Fito- i zooplankton zbierany przy dnie. Odcedza go z nadmiaru wody i błota, dzięki anatomicznie udoskonalonemu dziobowi z licznymi długimi blaszkami na krawędzi. Często żeruje nocą.

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody płaskonos nieprzerwanie od 1988 roku klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, mieści się w przedziale 6,5–7,0 miliona osobników (czyli około 4,3–4,7 miliona osobników dorosłych). Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy, choć niektóre populacje rosną lub ich status nie jest znany^[2].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą, wymaga ochrony czynnej^[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski płaskonos sklasyfikowany został jako gatunek narażony (VU)^[8]. W latach 2013–2018 liczebność krajowej populacji lęgowej szacowano na 400–1000 par^[12], trend liczebności jest silnie spadkowy^[8].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Anas clypeata, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-02-09] (ang.).
↑ ^a ^b Spatula clypeata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Anatini Leach, 1820 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-08].
↑ ^a ^b Busse i in. 1991 ↓, s. 98.
↑ Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Northern Shoveler (Spatula clypeata). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-04)].
↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-12]. (ang.).
↑ ^a ^b Anas clypeata (Płaskonos). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 153–156. ISBN 83-86564-43-1.
↑ ^a ^b ^c Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 72.
↑ Northern Shoveler Anas clypeata. WhatBird. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. II. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Anas clypeata (Płaskonos). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 153–156. ISBN 83-86564-43-1.
opis na stronie ptaki.info

[itis-1] Anas clypeata, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-02-09] (ang.).

[iucn-2] Spatula clypeata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Anatini Leach, 1820 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-08].

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki199198-4] Busse i in. 1991 ↓, s. 98.

[hbwa-5] Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Northern Shoveler (Spatula clypeata). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-04)].

[ioc-6] Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-12]. (ang.).

[poradnik-7] Anas clypeata (Płaskonos). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 153–156. ISBN 83-86564-43-1.

[clpp-8] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[CITEREFSterryCleaveClementsGoodfellow200272-9] Sterry i in. 2002 ↓, s. 72.

[whatbird-10] Northern Shoveler Anas clypeata. WhatBird. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).

[11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)

[biuletyn2019-12] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]