Pieniądze getta łódzkiego – Wikipedia, wolna encyklopedia

Pieniądze łódzkiego getta – banknoty i monety wprowadzone na terenie getta w Łodzi decyzją niemieckiej administracji w 1940 i funkcjonujące do 1944 roku. Poza gettem nie miały żadnej wartości.

Po odizolowaniu Litzmannstadt Ghetto z dniem 30 kwietnia 1940 r. Niemcy zarządzili w tydzień później wprowadzenie wewnętrznej waluty getta w postaci „pokwitowań” (Quittung), nawiązujących w nazewnictwie i funkcji do oficjalnej waluty, czyli marek niemieckich. Celem ich wprowadzenia był prosty i skuteczny sposób grabieży majątku więźniów łódzkiego getta oraz dodatkowa izolacja getta od świata zewnętrznego, w tym likwidacji zjawiska szmuglu z i do getta, ponieważ poza gettem ta waluta nie miała żadnej wartości. Inicjatywa ta wymagała akceptacji Ministerstwa Finansów III Rzeszy oraz Banku Rzeszy. Zajął się tym osobiście Friedrich Übelhör – ówczesny prezes rejencji łódzko-kaliskiej, otrzymując zgodę 24 czerwca 1940 r. na emisję wewnętrznej waluty getta^[1]. Pieniądze dla getta zaprojektowali łódzcy graficy Ignacy Gutman i Pinkus Szwarc. Po zatwierdzeniu projektów przez niemiecki zarząd getta, Szwarc niezwłocznie przystąpił do wykonania giloszy i przygotowania do druku w drukarni S. Manitiusa. Zaprojektował także monety o nominałach 5 i 10 marek^[2].

W ramach stworzonego systemu pieniężnego drukowano banknoty oraz bito bilon. Było to jedyne getto na terenie okupowanej Polski, które emitowało własną walutę. Innym gettem, które również emitowało własne banknoty, było getto w Terezinie, na terenie ówczesnego Protektoratu Czech i Moraw.

Obwieszczenia nr 70 i 71 Chaima Rumkowskiego, wzywające ludność getta do zamiany banknotów i bilonu Rzeszy na kwity markowe, ukazały się 24 czerwca 1940 roku^[3]. Pieniądze te były w getcie popularnie nazywane „rumkami” lub „chaimkami” od nazwiska szefa żydowskiej administracji getta – Chaima Mordechaja Rumkowskiego. Za posiadanie innych, oficjalnych, pieniędzy (marki niemieckie, dolary itp.) groziły surowe kary.

W okresie funkcjonowania tej waluty getta były podejmowane próby jej fałszowania. Największa inicjatywa w tym zakresie została wykryta w maju 1941 roku. Fałszerzem był litograf – Moszek Rauchwerger, zamieszkały przy Sattlergasse (ob. Wawelska) 27. Podczas przesłuchań przyznał się do wyprodukowania około 5 tys. sztuk banknotów o nominale 2 marek w okresie od jesieni 1940 do czerwca 1941. 14 listopada 1941 r. w wyniku procesu został skazany na rok ciężkiego więzienia i 500 marek grzywny, z zamianą na dwa miesiące więzienia^[4]. Większość fałszywych banknotów odnaleziono i wycofano z obrotu perforując je dziurkaczem oraz stemplując pieczątką „Entwertet” i po jakimś czasie, wobec dotkliwego braku waluty w getcie, ponownie wprowadzono do obrotu. Matryce litograficzne, które posłużyły do tego fałszerstwa zachowały się i znajdują się w zbiorach Yad Vashem^[5].

W wyniku żywego zainteresowania kolekcjonerskiego pieniędzmi łódzkiego getta, które powstało na przełomie XX i XXI w. na rynku numizmatycznym można spotkać (nabyć) współczesne falsyfikaty zarówno banknotów, jak i monet.

Zlecenie na druk banknotów otrzymała drukarnia Zygmunta Manitusa przy ulicy S. Żeromskiego 87 w Łodzi. Druk banknotów pierwszej emisji odbył się nieprzerwanie od 5 czerwca do 16 lipca 1940. Na potrzeby wymiany nowej waluty, 26 czerwca 1940 roku został powołany Bank Emisyjny, który pierwotnie znajdował się przy ulicy Marysińskiej 71, a jego filia przy ulicy Limanowskiego 56. Emisja banknotów rozpoczęła się 27 czerwca 1940. Dotychczasowa waluta (marki niemieckie) miała funkcjonować do 8 lipca. Po tym terminie obowiązywały wyłącznie „pokwitowania markowe”. Emitentem pieniędzy łódzkiego getta był Przełożony Starszeństwa Żydów w Łodzi – Chaim Rumkowski^[6].

Dwukrotnie wyemitowano również 10-fenigowe kwity Urzędu Pocztowego^[7]. Monety wytwarzano w dwóch miejscach na terenie getta (przy ulicy Zgierskiej 56 i Łagiewnickiej 63)^[8][9]. Waluta getta była w obiegu do końca jego istnienia, 29 sierpnia 1944 roku.

• Pokwitowania pocztowe: 10 fenigów 1942 i 10 fenigów 1944.
• Banknoty: 50 fenigów, 1, 2, 5, 10, 20 i 50 marek^[7].
• Monety: 10 fenigów, 5, 10 i 20 marek^[10].

Monety Getta w Łodzi^[10][9]

Wizerunek	Nominał	Metal	Średnica	Masa (zależna od grubości blachy)	Rant	Nakład	Rok	Data wycofania
	10 fenigów – typ I	Mg	21,2	0,94	gładki	nieznany	1942	29 sierpnia 1944
	10 fenigów – typ II	Mg	19,1	0,76	gładki	nieznany	1942
	5 marek	AL	22,5	1,57	gładki	nieznany	1943
	5 marek	Mg	22,7	1,03	gładki	nieznany	1943
	10 marek	AL	28,3	3,4	gładki	nieznany	1943
	10 marek	Mg	28,3	3,4	gładki	nieznany	1943
	20 marek	AL	33,45	6,98	gładki	nieznany	1944

 Zobacz też kategorię: Monety_getta_łódzkiego_(1942–1943).

Banknoty Getta w Łodzi

Awers	Rewers	Nominał	Rozmiar	Seria	Numer	Data emisji	Data wycofania
		50 fenigów	88 × 56 mm	brak	6 cyfr	27.06.1940	29 sierpnia 1944
		1 marka	120 × 64 mm	brak	6 cyfr
		1 marka	120 × 64 mm	brak	7 cyfr
		1 marka	120 × 64 mm	A	6 cyfr
		2 marki	124 × 69 mm	brak	6 cyfr
		5 marek	129 × 73 mm	brak	6 cyfr
		10 marek	150 × 75 mm	brak	6 cyfr
		20 marek	160 × 80 mm	brak	6 cyfr
		50 marek	167 × 84	brak	6 cyfr

Zobacz multimedia związane z tematem: Banknoty getta w Łodzi

• Ignacy (Izaak) Gutman

• Stanisław Bulkiewicz, Pieniądz getta łódzkiego, 1940-1944. Piła 1993.
• Jacek Sarosiek, Banknoty getta łódzkiego, 1940-1944. Białystok 2012.

• Monety z łódzkiego getta na stronie Wirtualny Sztetl