Potok Służewiecki – Wikipedia, wolna encyklopedia

Potok Służewiecki
Ilustracja
Potok w parku Dolinka Służewska
Kontynent

Europa

Państwo

 Polska

Lokalizacja

Warszawa

Potok
Długość 15,8 km
Źródło
Miejsce okolice Lotniska Chopina
Współrzędne

52°09′34″N 20°59′22″E/52,159444 20,989444

Ujście
Recypient Wilanówka
Współrzędne

52°10′39″N 21°05′50″E/52,177500 21,097222

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „źródło”, powyżej na prawo znajduje się również punkt z opisem „ujście”
Potok Służewiecki w parku Wyczółki
Potok przy ul. Przy Grobli
Potok Służewiecki (czerwona linia) na tle konturu Warszawy, razem z Kanałem Sobieskiego jako jego częścią.

Potok Służewiecki[1][2][3], Potok Służewski[3] – potok wypływający z rejonu Szczęśliwic, płynący przez tereny Służewca, poprzez Dolinkę Służewską i dalej aż do Wilanowa, gdzie poprzez Jezioro Wilanowskie i Kanał Sobieskiego uchodzi do rzeki Wilanówki.

Jego zlewnia w całości znajduje się w granicach m.st. Warszawy, a jego dolny odcinek znajduje się na terenie parku pałacu wilanowskiego.

W imieniu Skarbu Państwa Potokiem Służewieckim włada Marszałek Województwa Mazowieckiego, a zarządza nim Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Potok stanowi fragment dawnej rzeki Sadurki, która rozpoczynała bieg między obecnym dworcem Warszawa Zachodnia a Włochami. Od XIII do XVI wieku wzdłuż tej rzeki od wsi Służewo (obecnie Służew) w kierunku Włoch następował proces intensywnego osadnictwa[4].

Wody Sadurki wcześniej jednak nie odpływały z Doliny Służewskiej do Wisły przez Jeziorko Wilanowskie, ale w kierunku północno-wschodnim przez Łazienki, w innym wariancie potem też do Jeziorka Czerniakowskiego. Prawdopodobnie dopiero w 1681 r. Locci skierował ten potok do Wilanowa[3]. W XVIII wieku potok został czasowo poprowadzony dawnym korytem w celu zasilenia wodą stawów w Łazienkach[5].

W okresie międzywojennym po przeprowadzonej regulacji górny odcinek cieku nazwano kanałem Wola-Okęcie, a całość kanałem Wola-Okęcie-Wilanów (WOW). Po kolejnych etapach regulacji przyjęto nazwę potok Służewiecki[3] (już po wojnie, około roku 1970[6]).

Od 1995 roku istnieje druga, alternatywna nazwa – potok Służewski[3].

W 1998 roku Państwowy Inspektor Ochrony Środowiska uznał potok za ciek powierzchniowy[3].

Przebieg

[edytuj | edytuj kod]

Według Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych (PRNG) Potok Służewiecki rozpoczyna się kilkadziesiąt metrów po wypłynięciu spod Lotniska Chopina i przepłynięciu pod ulicą Wirażową oraz torami kolejowymi[2][a]. Niektóre inne źródła za początek kanału uznają już miejsce wypłynięcia spod lotniska[9].

Część źródeł podaje, że Potok Służewiecki rozpoczyna się dużo wcześniej – tuż na wschód od Grójeckiej[b] w rejonie Szczęśliwic[3][c][6][d]. Prawie na całym tym początkowym odcinku włącznie z terenem lotniska jest jednak kanałem krytym[6][10][3] (zamkniętym[11]):

Odcinek Komentarz Długość
[km]
tuż na wschód od Grójeckiej[6] kanał kryty[6][e] ok. 0,25[8]
ogródki działkowe
przy ul. Drygały[6]		 rów[6] 0,3[8]
ul. Radarowa[6] rurociąg[6] (kanał zamknięty[10]) 1,1[8]
ogródki działkowe
przy ul. Hynka[6]		 rów[6][5] (kanał otwarty[10]) 0,4[8]
lotnisko Okęcie[6] przewód kryty[6] (kanał kryty[5], kolektor[10]) ok. 2,5[10]
(ok. 4[8])

Po minięciu lotniska potok już do końca biegnie na powierzchni ziemi, znikając jedynie pod dawną[6] fabryką domów[6][5] poniżej Stawów Berensewicza[5]. Płynie przez tereny Służewca, potem wzdłuż Doliny Służewieckiej (przez park Dolinka Służewska) i alei Wilanowskiej aż do Wilanowa[2][f][7].

W Wilanowie uchodzi do Jeziorka Wilanowskiego[3][11], będąc jego głównym dopływem[12][13]. Według Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych (PRNG) końcowym odcinkiem Potoku Służewieckiego jest Kanał Sobieskiego, łączący potem Jeziorko Wilanowskie z Wilanówką[2][g].

Długość potoku do Jeziorka Wilanowskiego razem z odcinkami zamkniętymi wynosi 15,8 km[5].

Ciąg wodny Potok Służewiecki – Jeziorko Wilanowskie (JWil) – Kanał Sobieskiego (KSob). Pozostałe oznaczenia: • • • kanał zamknięty[11], ● początek potoku według PRNG[2][h], Wil – Wilanówka, Wis – Wisła, JPow – Jeziorko Powsinkowskie, JCz – Jeziorko Czerniakowskie.

Stawy

[edytuj | edytuj kod]

Wzdłuż Potoku Służewieckiego położony jest szereg niewielkich stawów:

  • Stawy Berensewicza[10][3][11] (przepływowe[6])
  • Staw Wyścigi[3] (przepływowy[6])
  • stawy Doliny Służewskiej[3]
    • Staw Służewiecki[3][11], osuszony[3], potem, w 2013 poddany rekultywacji[15] (przepływowy[6])
    • 11 stawów utworzonych w latach osiemdziesiątych XX wieku – Stawy Kaczeńcowy Górny i Kaczeńcowy Dolny, Stawy Nenufarowe, Staw Niezapominajki, Staw Czarcie Oczko (Trzykrotki), Staw Parzydło, Stawy Irysowy Górny i Irysowy Dolny. Jeden z nich jest zasypany, część jest osuszona[3].
  • Księży Staw z XVII w., poniżej dolinki, osuszony[3]
  • Staw Południowy, zasilany z ujęcia bocznego tuż przed kaskadą przed Jeziorem Wilanowskim[16]

W kwietniu 2018 przy ujściu potoku ze Stawu Służewieckiego uruchomiono minielektrownię wodną o mocy ok. 3 kW[17].

Dopływy

[edytuj | edytuj kod]

Dopływami Potoku Służewieckiego są:

Zrzuty ścieków

[edytuj | edytuj kod]

W latach 60. i 70. zdarzało się, że do potoku trafiało paliwo z portu lotniczego Warszawa-Okęcie, zanieczyszczając wody w Wilanowie[18]. Od lat 70.[3] potok odprowadza ścieki deszczowe[11][3]. Współcześnie są to ścieki deszczowe:

  • oczyszczone – z oczyszczalni ścieków deszczowych (OŚD) Lotniska Chopina[19][3] w rejonie ul. Wirażowej[19]
  • nieoczyszczone – z wielu miejsc zlewni potoku, w tym z Kanału Wolickiego przy Arbuzowej[3]

Zanieczyszczony potok ze względu na swoją nieprzyjemną woń zyskał zwyczajową nazwę Smródka[20][21][22]. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest fakt, że od połowy lat 70. XX w. do 1999 potok oficjalnie uznawany był za odkryty kanał ściekowy, który do dziś (już po przywróceniu mu statusu cieku naturalnego) odprowadza ścieki opadowe z ok. 10% powierzchni Warszawy. Oprócz ścieków opadowych do potoku dostają się wprowadzane nielegalnie substancje ropopochodne i barwniki, o czym zarządzające Jeziorem Wilanowskim (do którego uchodzi Potok Służewiecki) Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie złożyło dwa doniesienia do prokuratury – w grudniu 2005 i w marcu 2007[potrzebny przypis]. W 2021 kolejne takie zawiadomienie złożyła jedna z organizacji społecznych - sprawa dotyczyła zrzutu substancji ropopochodnych do Stawu Służewieckiego. Prokuratura Rejonowa Warszawa-Mokotów wszczęła w tej sprawie śledztwo, jednak ostatecznie je umorzyła[23].

Wezbrania

[edytuj | edytuj kod]
Kaskada w Wilanowie

Już w latach 1997-2000 dochodziło do wylewów powodziowych spowodowanych przez ścieki deszczowe[3].

Po gwałtownych ulewach potok wylewa na pola pomiędzy ul. Fosa a Arbuzową. Powoduje to całkowite zatopienia położonych tam działek. Rozlewisko potrafi utrzymywać się przez 2 tygodnie, nad polami unosi się smród oraz wylęga się plaga komarów. W latach 90. XX w. i w maju 2002 dochodziło do poważnych zalań i zniszczeń. Miało temu zapobiec pogłębienie Potoku – koryto zostało odmulone na odcinku Wilanów – Arbuzowa, ale nie zapobiegło to dalszym podtopieniom. W maju 2009 roku przebieg odcinka koryta biegnący wzdłuż al. Wilanowskiej został uproszczony, jest to część inwestycji połączonej z budową mostu dla powstającej al. Rzeczypospolitej.

W 2004 roku odbudowano Stawy Berensewicza w celu wykorzystania jako zbiornik retencyjny wód potoku oraz w ramach odtwarzania zespołu dworsko-ogrodowego „Wyczółki”[10].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych (PRNG) podaje jedynie m.in. współrzędne geograficzne źródła Potoku Służewieckiego oraz ujścia, bez nazw ulic i dzielnic[2]. Nazwy te pochodzą z planu Warszawy, położenie względem torów kolejowych z planu i programu Google Earth[7][8].
  2. ↑ Gradowski 2008 podaje że od alei Krakowskiej pomijając najwyraźniej działki przy Drygały[10]
  3. ↑ Biernacki 2000 - mapa z siatką ulic bez ich nazw[3]. Nazwa Szczęśliwice z planu Warszawy[7]
  4. ↑ Nazwa Szczęśliwice z planu Warszawy[7].
  5. ↑ Na planie „Plan Służewki. Zrzuty ścieków deszczowych i sanitarnych” poprowadzony linią przerywaną, w tekście nie pada termin kanał kryty[6].
  6. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych (PRNG) podaje jedynie m.in. współrzędne geograficzne źródła oraz ujścia Potoku Służewieckiego, bez nazw ulic i dzielnic[2]. Nazwy te pochodzą z planu Warszawy[7].
  7. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych (PRNG) podaje jedynie m.in. współrzędne geograficzne źródła oraz ujścia Potoku Służewieckiego bez nazwy Kanał Sobieskiego. Współrzędne ujścia odpowiadają jednak miejscu w którym Kanał Sobieskiego uchodzi do Wilanówki, a nie miejscu połączenia Potoku Służewieckiego i Jeziorka Wilanowskiego[2].
  8. ↑ Według niektórych częściowo nieco nieaktualnych już map[3][14] również mniej więcej w tym punkcie zaczyna się odkryty odcinek potoku.
  9. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych (PRNG) podaje jedynie m.in. współrzędne geograficzne źródła oraz ujścia Kanału Grabowskiego, bez nazwy ujścia[2]. Nazwa Stawy Berensewicza pochodzi z innych źródeł[3][7].
  10. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych (PRNG) podaje jedynie m.in. współrzędne geograficzne źródła oraz ujścia Kanału Imielińskiego, bez nazwy ujścia[2]. Nazwa Kanał Grabowski pochodzi z mapy[14].
  11. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych (PRNG) podaje jedynie m.in. współrzędne geograficzne źródła oraz ujścia Rowu Wolickiego, bez nazwy ujścia oraz ulicy[2]. Nazwa Potok Służewiecki pochodzi z map[3][14], nazwa ulicy z Planu Warszawy[7].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 258, ISBN 83-239-9607-5.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Zdzisław Biernacki: IV. Geomorfologia i wody powierzchniowe. W: Wisła w Warszawie. Warszawa: Biuro Zarządu m.st. Warszawy, Wydział Planowania Przestrzennego i Architektury, Opracowanie graficzne, druk i oprawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, 2000, s. 22-70. ISBN 83-907333-7-4. [dostęp 2022-05-06].
  4. ↑ Potok Służewiecki, Warszawa - zdjęcia [online], warszawa.fotopolska.eu [dostęp 2019-04-09].
  5. ↑ a b c d e f Monika Oksiuta. Przemiany sieci hydrograficznej i zagospodarowania terenu na obszarze miejskim (zlewnia Potoku Służewieckiego, Warszawa). „Prace geograficzne”. 120, s. 105-115, 2008. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ. 
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Andrzej Szwoch. Potok Służewiecki – ważny element systemu kanalizacji warszawskiej. „Krajobraz warszawski. Czyli w poszukiwaniu utraconego krajobrazu”. 15, s. X-XI, październik 1995. Cytat: Dodatek urbanistyczno – architektoniczny do dwutygodnika Ratusz. 
  7. ↑ a b c d e f g Warszawa. Atlas miasta i okolic. Skala 1 : 20 000. Warszawa: Daunpol Sp. z.o.o. Wydawnictwo Kartograficzne, 2009.
  8. ↑ a b c d e f Pomiar w programie komputerowym Google Earth.
  9. ↑ Małgorzata Brzózka. Okęcie bez tajemnic – gdzie nad wodę na Okęciu?. „Moja dzielnica Włochy”. 9 (73), s. 9, wrzesień 2014. Warszawa: Urząd Dzielnicy Włochy. ISSN 1734-7378. 
  10. ↑ a b c d e f g h i j Łukasz Gradowski, Kazimierz Banasik. Wpływ zbiornika Staw Berensewicza na redukcję fali wezbraniowej Potoku Służewieckiego. „Przegląd Naukowy. Inżynieria i Kształtowanie Środowiska”. 17 (1[39]), s. 13-25, 2008. ISSN 1732-9353. 
  11. ↑ a b c d e f g Mariusz Barszcz. Zastosowanie modelu Santa Barbara Unit Hydrograph do symulacji hydrogramu przepływów w zlewniach zurbanizowanych. „Przegląd Geograficzny”. 86 (3), s. 381-391, 2014. DOI: 10.7163/PrzG.2014.3.5. 
  12. ↑ Plan batymetryczny, mapy miąższości osadów dennych oraz ocena stanu, jakości wód i osadów dennych Potoku Służewieckiego i Jeziorka Wilanowskiego, opracowanie: zespół Państwowy Instytut Geologiczny. 2007. Dok.archit.1134.
  13. ↑ Załączniki Do uchwały Rady m.st. Warszawy Nr XCIII/2732/2010 z dnia 21 października 2010 r. Załącznik Nr 1. 2010, s. 19,197.
  14. ↑ a b c d e f g Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Mapa topograficzna w skali 1:10 000. Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.
  15. ↑ Służewiecki Balaton. warszawa.pl, 23 października 2015. [dostęp 2016-05-17]. (pol.).
  16. ↑ Krzysztof Wawer, Synteza problemów wodno-gospodarczych w zlewni Jeziora Wilanowskiego i rzeki Wilanówki [online], grudzień 2014, s. 15–16 [dostęp 2020-08-17].
  17. ↑ Martyna Śmigiel. Prąd z Potoku Służewieckiego. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 26 kwietnia 2018. 
  18. ↑ Adam Podlewski. Czuję magię Wilanowa! Wywiad z Pawłem Jaskanisem. „Skarpa Warszawska”, s. 20, wrzesień 2021. 
  19. ↑ a b Biuro Komunikacji Społecznej PPL: Raport Roczny 2006. Przedsiębiorstwo Państwowe „Porty Lotnicze”. Przedsiębiorstwo Państwowe „Porty Lotnicze”, 2006, s. 55. [dostęp 2015-01-28].
  20. ↑ Maciej Mazur: Smródka. ursynów.org, 2007. [dostęp 2013-03-16].
  21. ↑ Jarosław Trybuś: Przewodnik po warszawskich blokowiskach. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, s. 158. ISBN 978-83-60142-31-8.
  22. ↑ PILNE! Biała substancja w Potoku Służewieckim. Znowu zatrucie? [online], haloursynow.pl [dostęp 2023-09-26] (pol.).
  23. ↑ Zanieczyszczenie Potoku Służewieckiego i Parku Dolina Służewska (dostęp: 28.07.2021)


Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Potok_Służewiecki&oldid=75034638”