Poranek – Wikipedia, wolna encyklopedia

Poranek tuż po wschodzie Słońca w Namibii

Poranek, także ranek lub rano[1][2] – dający się obiektywnie wyróżnić moment w ciągu doby jako wczesna część dnia (pora dnia)[3][4], mająca miejsce około wschodu słońca[5][6][7] i trwająca do południa[8][4]; Okolicznik czasu[4] definiujący początek dnia[9] – czas gdy zaczyna się aktywność Słońca[a][10][9]. Określenie służące do odmierzania przybliżonego czasu, wywodzące się z okresu w dziejach ludzkości gdy czas określany był na podstawie ruchu słońca[4][11]. Jako początek poranka spotyka się definicje wiążącą go z bezpośrednim okresem po przebudzeniu osoby bardziej niż aktywnością słońca[12][6]. Ten typ postrzegania poranka pojawił się wraz z pojawieniem się sztucznego oświetlenia i towarzyszącą mu niezależnością od naturalnego światła.

Ramy czasowe

[edytuj | edytuj kod]

Dokładne ramy czasowe są umowne. W wielu krajach europejskich jako rano uznaje się okres od godz. 6 do 12[13] i jest to najczęściej przyjmowana definicja[14]. Encyklopedia Britannica definiuje jako czas od 5 do 12[15]. Uniwersalna encyklopedia teraźniejszości i przeszłości(inne języki) Augusta Pierera(inne języki) z 1860 roku określa poranek jako czas tuż przed lub po wschodzie słońca, z nieokreślonym limitem, ale zwykle do 3 godzin przed południem lub jako czas po godzinie 12 w nocy do południa godziny 12[16]. W Rosji, aż do początku 1920 roku, słowo "poranek" (ros: утро) było oficjalnym dodatkiem wyjaśniającym porę dnia jako przedział 6 do 11 – na przykład w rozkładach jazdy pociągów pasażerskich opublikowanych w gazecie "Gudok(inne języki)" w 1921 r.[17][18].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]

Słowo rano wywodzi się od starosłowiańskiego słowa ranъ oznaczający 'wczesny', które zostało wyrażone w formie rzeczownikowej rano 'wcześnie'. W XV-wiecznej polszczyźnie słowo rano oznaczało również 'jutro', ale już w XVII to znaczenie wymarło. Do końca XVII w. rano oznaczało wczesny świt. Ogólniejsze znaczenie funkcjonujące do dziś pojawiło się w XVIII w., kiedy to też rano stało się synonimem ranka i poranka[3].

Podział poranka

[edytuj | edytuj kod]

Między polszczyzną XV- a XIX-wieczną funkcjonował również podział poranka. Wczesny poranek był nazywany wtedy przedświtem, brzaskiem bądź zarankiem. Okres tuż przed wschodu Słońca nazywano przededniem bądź świtem, natomiast okres po wschodzie Słońca nazywano już ranem, rankiem czy też podkurkiem[3].

Znaczenie kulturowe

[edytuj | edytuj kod]

W mowie

[edytuj | edytuj kod]

W wielu językach istnieje specjalna fraza na przywitanie w okresie poranka. Przykładem tego jest: angielskie good morning[19], niemieckie guten Morgen[20] czy też czeskie dobré ráno[21]. Dokładne godziny w których to sformułowanie jest użyte nie jest jednak ścisłe i zależy od zawodu osoby do której się mówi[22]. W języku polskim takie sformułowanie nie funkcjonuje[23].

W religii

[edytuj | edytuj kod]

Wiele religii posiada modlitwę poranną, w tym katolicyzm, gdzie jest nazywana jutrznią oraz jest poprzedzona wezwaniem[24]. Innymi przykładami są: islamski salat al-fadżr[25] czy też judaistyczna modlitwa szacharit[26].

W literaturze

[edytuj | edytuj kod]

W XIX-wiecznej epopei narodowej Adama Mickiewicza pt. Pan Tadeusz w księdze szóstej pt. „Zaścianek” znajduje się dokładny opis poranka[27]. Kunsztowność tego opisu sprawiła, że on wraz z innymi opisami przyrody został nazwany „niedościgłym arcydziełem malarstwa poetyckiego”[28].

W Biblii poranek występuje jako jedna z dwóch koncepcji jako początek dnia, przy czym dni są liczone od poranka do poranka wiążąc jednocześnie poranek ze wschodem słońca i pojawieniem się światła słonecznego[29][30].

W muzyce

[edytuj | edytuj kod]

Zainspirowany porankami norweski kompozytor Edvard Grieg napisał utwór suita Peer Gynt Nr. 1 w którym znajdował się fragment o nazwie Poranek(inne języki). Po raz pierwszy utwór ten został zaprezentowany w dramacie Henrika Ibsena Peer Gynt[31]. Fragment ten stał się na tyle popularny, że wiele osób zna ten utwór nie znając jego nazwy, kompozytora czy też dramatu dla którego był stworzony[32]. Innymi przykładami poranka jako inspiracji do utworów są: Le Matin Josepha Haydna czy też początkowy fragment Also sprach Zarathustra Richarda Straussa[32].

Galeria

[edytuj | edytuj kod]
Zdjęcia z rana
Obraz Ivan Shishkin Poranek w sosnowym lesie
Poranna mgła w Katowicach nad stawem Borki
Dolina Yosemite nad ranem
Godziny szczytu, Londyn, kwiecień 2012
Klon z czerwonymi liśćmi w porannej mgle. Zachodnia Estonia

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
  1. Aktywność słońca dotycząca operowania na określonym obszarze kuli ziemskiej

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. rano - definicja, synonimy, przykłady użycia. sjp.pwn.pl. [dostęp 2023-02-09].
  2. Słownik polszczyzny XVI wieku - rano [online], spxvi.edu.pl [dostęp 2023-02-16].
  3. a b c Zuzanna Krótki. Nazwy poranka w dawnej polszczyźnie. „Białostockie Archiwum Językowe”. 17, s. 107-121, 2017.17.06. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. DOI: 10.15290/baj.2017.17.06. ISSN 1641-6961. 
  4. a b c d Szymon Jagustyn, Poranek: konstruowanie, doświadczanie i reprodukowanie sytuacji społecznej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; Wydział Nauk Społecznych Instytut Socjologii, 2010.
  5. poranek - definicja, synonimy, przykłady użycia [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2023-02-16] (pol.).
  6. a b Meaning of morning in English [online], Cambridge Dictionary.
  7. Definition of MORNING [online], www.merriam-webster.com [dostęp 2023-02-21] (ang.).
  8. przedpołudnie - definicja, synonimy, przykłady użycia. sjp.pwn.pl. [dostęp 2023-02-09].
  9. a b morning [online], The Free Dictionary [dostęp 2023-02-21].
  10. Barbara Greszczuk, Język : teoria-dydaktyka : materiały 21. konferencji językoznawczej, zorganizowanej w Trzcinicy k. Jasła, w dniach 27-29 maja 1998 roku, Wyd. 1, Rzeszów: Wydawn. Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1999, s. 201, ISBN 83-87288-24-1, OCLC 43481873 [dostęp 2023-02-16].
  11. About time [online], www.maa.org [dostęp 2023-02-16].
  12. Definition of 'morning' [online], Collins English Dictionary.
  13. 16 godzin o której porze dnia. O której zaczyna się poranek. peskiadmin.ru. [dostęp 2023-02-09].
  14. morning Definition [online], Law Insider [dostęp 2023-02-21] (ang.).
  15. Parts of the Day: Early morning, late morning, etc. | Britannica Dictionary [online], www.britannica.com [dostęp 2023-02-16] (ang.).
  16. Zeno, Lexikoneintrag zu »Morgen«. Pierer's Universal-Lexikon, Band 11. Altenburg 1860, S. ... [online], www.zeno.org [dostęp 2023-02-16] (niem.).
  17. Расписание пассажирских поездов пригородного движения Московского узла. Газета «Гудок» от 26.11.1921
  18. Расписание пассажирских поездов дальнего следования Московского узла. Газета «Гудок» от 27.11.1921
  19. Good morning Definition & Meaning | Dictionary.com. dictionary.com. [dostęp 2023-02-09]. (ang.).
  20. guten Morgen: Bedeutung, Definition ᐅ Wortbedeutung.info. wortbedeutung.info. [dostęp 2023-02-09]. (niem.).
  21. Justyna, Przydatny w podróży słowniczek polsko – czeski - Turysta.org [online], 31 października 2018 [dostęp 2023-02-16] (pol.).
  22. Jennifer Buchholz: Alltagswissen: Bis wann kann man eigentlich "Guten Morgen" sagen?. t-online.de, 2023-01-30. [dostęp 2023-02-09]. (niem.).
  23. Angielskie Good morning środki Dobry ranek (w języku polskim nie funkcjonuje). | angielskiabc.pl. angielskiabc.pl. [dostęp 2023-02-09].
  24. .:ILG:. - Pomoc: Jutrznia. brewiarz.pl. [dostęp 2023-02-09]. (pol.).
  25. ‘Allamah Muhammad Jawad Maghniyyah: Prayer (Salat): According to Five Islamic Schools of Law Part 1. al-islam.org. [dostęp 2023-02-09]. (ang.).
  26. Magdalena Bendowska: Szacharit. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2023-02-09].
  27. Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie / Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem. Warszawa: Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej Czytelnik, 1971, s. 175-177.
  28. Wiktor Doleżan: Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie : historia szlachecka z 1811 i 1812 roku w dwunastu księgach - wierszem / oprac. Wiktor Doleżan.. Kraków: Krakowskie Towarzystwo Wydawnicze, 1946, s. 51-55.
  29. J. Amanda McGuire, Evening or morning: when does the biblical day begin?, „Andrews University Seminary Studies,”, Vol. 46 (No. 2), Andrews University Press, 2008.
  30. Krzysztof Napora, Czas w kapłańskim opowiadaniu o stworzeniu: dzień pierwszy (Rdz 1,3-5), „Verbum Vitae”, 35 (2019), Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2019.
  31. The Story Behind Edvard Grieg's Peer Gynt. www.classicfm.com. [dostęp 2023-02-09]. (ang.).
  32. a b Martin Buzacott: Classically Curious: Mornings in music. abc.net.au, 2018-09-25. [dostęp 2023-02-09]. (ang.).