Reformatio in peius – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł należy dopracować:
przedstawiono sytuację tylko z polskiej perspektywy – artykuł powinien być przekrojowy.
Pomóż go poprawić. Na stronie dyskusji mogą znajdywać się pomocne komentarze.

Reformatio in peius – łaciński zwrot oznaczający pogorszenie sytuacji skazanego w wyniku wyroku zapadłego w postępowaniu odwoławczym. Zakaz takiego pogorszenia uchodzi za jedną z istotnych gwarancji procesowych, chroniących prawa jednostki^[1].

Zasadą w polskim procesie karnym jest zakaz reformationis in peius, czyli zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w procesie, gdy wyrok zaskarżono wyłącznie na jego korzyść.

Zakaz reformationis in peius obowiązujący w postępowaniu przed sądem odwoławczym reguluje art. 434 Kodeksu postępowania karnego z 1997 roku.

Zakaz reformationis in peius podstawowy^[2] oznacza, że

Zakaz reformationis in peius obostrzony ze względu na zwiększone wymagania wobec osób posiadających profesjonalne kwalifikacje^[2] obowiązuje w sytuacji

Zakaz reformationis in peius obowiązuje też w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.

Jeżeli wyrok został zaskarżony tylko na niekorzyść oskarżonego, sąd odwoławczy może orzec również na jego korzyść.

Nowelizacja z 10 stycznia 2003 roku zniosła zakaz reformationis in peius, jeżeli oskarżony jako tak zwany mały świadek koronny skorzystał z nadzwyczajnego złagodzenia kary albo skazanie nastąpiło poza rozprawą lub na rozprawie skróconej. W literaturze prawniczej uważa się te wyjątki za źle zredagowane^[3].

Zakaz reformationis in peius w sądowym postępowaniu procesowym w sprawach cywilnych uregulowany został w art. 384 Kodeksu postępowania cywilnego:

Powyższy przepis stosowany jest co do zasady odpowiednio do postępowania nieprocesowego według art. 13 § 2 k.p.c., jednak jego stosowanie może prowadzić do wyłączenia lub też istotnej modyfikacji zakazu reformationis in peius, jeżeli przemawia za tym charakter danej sprawy. Dzieje się tak w przypadku spraw, w których sąd orzeka z urzędu oraz w przypadku, gdy postanowienia sądu mają charakter niepodzielny, a poszczególne rozstrzygnięcia sądu w danej kwestii są od siebie zależne. Wyłączenie zakazu reformationis in peius występuje z powyższych powodów między innymi w postępowaniach o stwierdzenie nabycia spadku oraz o zniesienie współwłasności^[4].

Jedynym przepisem wyłączającym de lege zakaz reformationis in peius w postępowaniu nieprocesowym był § 18 uchylonego Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 marca 1983 r. w sprawie rejestru spółdzielni:

W postępowaniu administracyjnym zakaz reformationis in peius został ujęty w Kodeksie postępowania administracyjnym w sposób następujący:

Jest to rozwiązanie kompromisowe, ponieważ z jednej strony wskazuje się, że zakaz ten nie odpowiada istocie postępowania administracyjnego i administracyjnego toku instancji, z drugiej zwraca się uwagę na potrzebę ochrony praw strony w tym postępowaniu. Rozwiązanie przyjęte w Kodeksie postępowania administracyjnego budzi różne opinie w piśmiennictwie prawniczym^[5].

W postępowaniu administracyjnosądowym zakaz reformationis in peius został ujęty w ustawie Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w sposób następujący:

W literaturze wskazuje się na wady tego zakazu (m.in. ograniczenie możliwości orzeczniczych sądu) – uważany jest on za „zło konieczne”^[6].

• Ograniczenie wyjątku od zasady reformationis in peius w postępowaniu karnym
• Obowiązywanie zakazu reformationis in peius w administracyjnym postępowaniu zażaleniowym. law.umk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-25)].
• Zakaz reformationis in peius a kontrola kasacyjna. wuw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-23)].
• Zakaz reformationis in peius w postępowaniu administracyjnym przed organem II instancji