Synody splickie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Synody splickie – zbiorcza nazwa dla synodów kościelnych, które odbyły się w Splicie w okresie średniowiecznego państwa chorwackiego.

Na prośbę księcia Tomisława, przy współudziale Michała (księcia zahmuskiego), zostały dwukrotnie (925 i 928 r.^[1]) zwołane synody kościelne w Splicie^[2].

Pierwszy synod (925 r.) został zwołany w celu rozstrzygnięcia lokalizacji arcybiskupiej metropolii na wschodnim wybrzeżu Adriatyku, która zjednoczyłaby, pod jedną kościelną jurysdykcją, całą Dalmację. W interesie Chorwacji było zlokalizowanie arcybiskupstwa w Ninie, będącym pierwszą siedzibą biskupa po przyjęciu przez Chorwatów chrztu^[3]. Najważniejszym postanowieniem synodu w 925 r. było przyjęcie uchwały przyznającej biskupowi Splitu prawa metropolitalne^[2].

Tradycja Chorwacka uznaje, że na synodzie w 925 r. rozstrzygała się również kwestia liturgii słowiańskiej szerzącej się w Dalmacji, która, popierana przez Bizancjum, konsekwentnie była potępiana przez papiestwo w Rzymie^[4][2]. Nowsze badania nie wskazują na tego typu kwestie, a część badaczy kwestionuje, jakoby synod w ogóle miał dotyczyć liturgii słowiańskiej^[5]. W chorwackiej świadomości narodowej symbolem walki o odrębność liturgii słowiańskiej (a zatem chorwacką tożsamość), na synodach w Splicie, stał się biskup Ninu – Grzegorz. W rzeczywistości brak wystarczającej ilości tekstów źródłowych z przebiegu synodów uniemożliwia określenie postawy Grzegorza ani roli jaką odgrywała kwestia liturgii słowiańskiej^[6]. Faktem jest, iż Grzegorz, jako podległy bezpośrednio papieżowi i sprawujący władzę kościelną na terenie niemalże całej Chorwacji (z wyjątkiem miast Dalmacji bizantyjskiej), był przeciwnikiem arcybiskupa Splitu – Ivana, który domagał się podporządkowania całej organizacji kościoła na terenie Chorwacji pod jego metropolię^[7].

 Zobacz też: Grzegorz z Ninu.

Mimo chorwackich protestów, wspieranych najprawdopodobniej przez władcę Tomisława^[7], synod w 928 r. przekazał pełnię władzy arcybiskupstwu w Splicie i zdecydował, że biskupstwo w Ninie zostanie zlikwidowane po niemal sześćdziesięciu latach od jego utworzenia^[4]. Obszar biskupstwa w Ninie został włączony do starych miejskich diecezji położonych w Dalmacji bizantyńskiej^[2]. W ten sposób chorwaccy władcy utracili możliwość wyboru metropolity kościelnego, który obejmowałby swoim zwierzchnictwem chorwackie ziemie. O wyborze arcybiskupa decydowali mieszkańcy Splitu, wśród których nie było jeszcze wtedy zbyt wielu zwolenników Królestwa Chorwacji^[4]. Z dwóch odrębnych organizacji kościelnych: metropolii splickiej i biskupstwa chorwackiego, utworzono jednolitą metropolię kościelną i sieć biskupstw obejmujących cały kraj^[8].

Likwidacja odrębnej diecezji chorwackiej, która była zależna od patriarchatu akwilejskiego, ułatwiła infiltrację duchowieństwa słowiańskiego (głagolickiego) z wysp i miast bizantyjskiej Dalmacji w głąb państwa chorwackiego. Od tego czasu Chorwacja przekształciła się w kraj, w którym współżyły ze sobą i rywalizowały o wpływy dwa kręgi kulturowe: łaciński i słowiański, związany z kulturą grecką. Wtedy też w lądowej Chorwacji, podobnie jak wcześniej na wyspach, zaczęły powstawać benedyktyńskie klasztory zajmujące się szerzeniem głagolityzmu^[2].

Od połowy XI w. trwały zabiegi papiestwa o reformę Kościoła po schizmie (domagano się wprowadzania zasad reformy klunickiej^[9]) oraz spór o inwestyturę, co na terenach Chorwacji (ogarniętej liturgią słowiańską związaną z Bizancjum) przełożyło się na otwarty konflikt^[10]. Reformatorskie dążenia papieży napotykały sprzeciw. W Chorwacji przeciwko reformom wystąpił pewien kapłan, prawdopodobnie Lombard z północnych Włoch, o imieniu Vulf (lub Vulfo) – wysłannik antypapieża Honoriusza II^[11][12]. Po synodzie laterańskim z 1059 r. Vulf dążył do wyboru biskupa z "własnego ludu i języka" (Słowian). Biskupem Krku został, nominowany w Rzymie przez antypapieża Honoriusza II, Cededa^[11].

Papież Mikołaj II wysłał legata Majnarda na synod kościelne do Spliu w 1060 r. Wysłannik przyjął wprowadzane przez papieża reformy z Lateranu^[11] i występował w sprawie przestrzegania celibatu przez księży, a także stosowania innych reguł dotyczących kleru, jak np. golenia bród czy ścinania długich włosów, których noszenie w kościele wschodnim było wręcz zalecane. Żądano również od duchownych znajomości łaciny, a silnej krytyce poddano stosowanie "barbarzyńskiej" liturgii słowiańskiej (nazywaną przez papieża Methodii doctrina – nauczanie Metodego^[1]). Legat wymagał od tzw. głagolitów nauki łaciny i zakazał ich przyszłego konsekrowania. Działania te miały na celu jak największe oddzielenie, po schizmie, kościoła w Chorwacji od wpływów wschodu^[9][13][11]. Papież zatwierdzając uchwały splickie nakazał również wybieranie biskupów przez episkopat, duchowieństwo niższe i lud Splitu oraz zakazał kapłanom zajmowania się służbą świecką^[11].

Nowy papież, Aleksander II (wybrany w 1061 r.), i kardynał Hildebrand (później znany jako papież Grzegorz VII^[14]) okazali się jednak bardziej tolerancyjni wobec liturgii głoszonej w języku słowiańskim i znacznie bardziej skupiali się na zwalczaniu zwyczaju noszenia bród przez kapłanów^[11]. Nowy legat papieski wysłany przez papieża Aleksandra II wyklął Vulfa i Cededę, a synod splicki skazał w 1063 r. Vulfa na utratę godności kapłańskiej, biczowanie i pracę przymusową. Prześladowania te dotknęły ich jednak przede wszystkim jako zwolenników antypapieża i nie objęły reszty duchowieństwa słowiańskiego. Niemniej jednak stosunek wyższego duchowieństwa metropolii splickiej do kleru słowiańskiego nie był przyjazny, a zatwierdzone uchwały synodów umacniały w Chorwacji przewagę liturgii i kultury łacińskiej^[11]. Decyzje z 1060 r. zostały powtórzone na synodzie w 1074 r.^[9].

• Chorwacja Dalmatyńska
• Królestwo Chorwacji
• historia Chorwacji

• Maciej Salamon: Chorwacja. W: Wielka Historia Świata. T. 4. Kształtowanie średniowiecza. Kraków: Oficyna Wydawnicza Fogra, 2005, s. 413-423. ISBN 83-85719-85-7.
• Maciej Czerwiński: Chorwacja. Dzieje, kultura, idee. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2020. ISBN 978-83-66419-09-4.
• Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski: Słowianie południowi i zachodni VI–XX wiek. Warszawa: Książka i Wiedza, 2005. ISBN 83-05-13401-6. OCLC 838816716.
• Tadeusz Wasilewski, Wacław Felczak: Historia Jugosławii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1985. ISBN 83-04-01638-9.
• Dragutin Pavličević: Historia Chorwacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2004. ISBN 83-232-1357-7.