Tojad niski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Tojad niski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	tojad
Gatunek	tojad niski
	Nazwa systematyczna
	Aconitum bucovinense Zapał.; Consp. Fl. Galic. Crit. ii. 230 (1908).
Synonimy
	Aconitum callibotryon subsp. bucovinense (Zapal.) Grint.; Aconitum firmum subsp. bucovinense (Zapal.) Graebn. & P.Graebn.; Aconitum firmum subsp. bucovinense Asch. & Graebn.;
	Aconitum callibotryon subsp. bucovinense (Zapal.) Grint.; Aconitum firmum subsp. bucovinense (Zapal.) Graebn. & P.Graebn.; Aconitum firmum subsp. bucovinense Asch. & Graebn.;

Tojad niski, t. bukowiński, t. tauryjski (Aconitum bucovinense Zapał.) – gatunek (w niektórych ujęciach systematycznych podgatunek) rośliny z rodziny jaskrowatych^[4]. Takson rodzimy, w Polsce uznany za wymierający^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje tylko w Karpatach Południowych i Wschodnich. W Karpatach Południowych występuje w Górach Fogaraskich, górach Bucegi, Górach Sybińskich, Piatra Craiului, Retezat oraz w Bihorze. W Karpatach Wschodnich występuje w Bieszczadach, w Czarnohorze, w Karpatach Marmaroskich, Gorganach, na Świdowcu, na Połoninach Hryniawskich, w Górach Bystrzyckich, Górach Czywczyńskich, Górach Rodniańskich i na Bukowinie. W Polsce występuje tylko w Bieszczadach Zachodnich. Znane są tutaj tylko cztery jego stanowiska: na Haliczu 1260 m n.p.m.), Hnatowym Berdzie (1150 m), na Połoninie Caryńskiej (1220 m) i na Połoninie Wetlińskiej^[6].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona.
Liście: Łodygowe są 3-5-dzielne, złożone z lancetowatych odcinków. Podkwiatki obustronnie owłosione, równowąskie do jajowato-lancetowatych^[6].
Kwiaty: Zebrane w wyprostowaną wiechę o sterczących ku górze, owłosionych szypułkach. Kielich ciemnoniebieski, gęsto owłosiony (włoski proste i gruczołowate). Płatki korony przekształcone w główkowate miodniki (czasem odgięte w tył), ostrogi miodników główkowate i zakrzywione. W każdym kwiatku 3 nagie lub owłosione na grzbiecie słupki^[6].
Nasiona: Czterościenne, o powierzchni gładkiej lub niewyraźnie, poprzecznie pomarszczonej^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit, oreofit. Rośnie na półkach i w szczelinach skalnych, w ziołoroślach i zaroślach. Kwitnie od lipca do sierpnia. Liczba chromosomów 2n=32^[6].

Zagrożenia i ochrona

Roślina podlega w Polsce ochronie ścisłej. Kategorie zagrożenia taksonu:

Kategoria zagrożenia w Polsce według CzK (2001 r.): EN – zagrożony (endangered); 2014 r.: CR – krytycznie zagrożony^[7]
Kategoria zagrożenia w Polsce według CzL (2006): E – wymierający, krytycznie zagrożony; 2016: CR^[8]

Wszystkie dziko rosnące w Polsce okazy znajdują się na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego (BPN). Jest też uprawiany w ogrodach botanicznych w Warszawie-Powsinie i w Krakowie. Wyhodowano rezerwową populację w eksperymentalnym ogródku BPN w Suchych Rzekach, po czym reintrodukowano ją na Połoninie Caryńskiej^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2012-05-06].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).

[TPL-3] The Plant List. [dostęp 2012-05-06].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[5] Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[K-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[7] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[8] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]