French
DeutschTrykonodonty – Wikipedia, wolna encyklopedia
| Triconodonta | |
| Osborn, 1888 | |
 Repenomamus | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Rząd | trykonodonty* |
Trykonodonty (†Triconodonta) – rząd wymarłych ssaków mezozoicznych charakteryzujących się zębami trzonowymi z guzkami ustawionymi w linii jeden za drugim (uzębienie trikonodontyczne[1]). Żyły one od wczesnej jury do późnej kredy; znane ze wszystkich kontynentów poza Australią i Antarktydą[2][3]. Wielkości od ryjówki do kota. Częścią cech budowy zbliżone były do cynodontów.
Do trykonodontów pierwotnie zaliczano tylko taksony obecnie zaliczane do rodzin Triconodontidae i Amphilestidae[4]. Później do grupy zaczęły też być zaliczane inne taksony cechujące się uzębieniem typu trikonodontycznego, takie jak morganukodonty czy Sinoconodon; Kermack, Mussett i Rigney (1973) wyróżnili w obrębie Triconodonta trzy podrzędy – Eutriconodonta (obejmujący taksony zaliczane do rodziny Triconodontidae i Amphilestidae), Morganucodonta i Docodonta[5][2]. Analizy filogenetyczne wykazują, że trykonodonty obejmujące te wszystkie grupy nie byłyby monofiletyczne, a Eutriconodonta są bliżej spokrewnione ze współczesnymi ssakami niż z Sinoconodon, morganukodontami i dokodontami[6][7][8][9]; cecha łącząca trykonodonty w szerokim rozumieniu, czyli uzębienie trikonodontyczne, okazała się plezjomorfią[2]. Zofia Kielan-Jaworowska, Richard L. Cifelli i Zhe-Xi Luo (2004) używają terminu "trykonodonty" tylko nieformalnie na określenie gradu ssaków cechujących się uzębieniem trikonodontycznym, odróżnianego przez nich od kladu Eutriconodonta, definiowanego przez tych autorów jako obejmującego rodzinę Triconodontidae i wszystkie taksony bliżej spokrewnione z nią niż z morganukodontami, "symetrodontami" z rodzin Spalacotheriidae i Tinodontidae lub wieloguzkowcami[2].
Monofiletyzm Eutriconodonta obejmujących Triconodontidae i Amphilestidae jest niepewny. Z analiz filogenetycznych uwzględniających jedynie cechy budowy zębów i żuchwy[10] lub zębów, żuchwy i kilku innych kości czaszki[3][11] wynika, że rodziny Triconodontidae, Amphilestidae i Gobiconodontidae nie tworzą kladu, do którego nie należałyby również torbacze i łożyskowce[10][3][11]. Analizy filogenetyczne uwzględniające również cechy budowy pozostałych kości czaszki oraz kości szkieletu pozaczaszkowego wskazują natomiast, że Eutriconodonta obejmujące rodziny Triconodontidae, Amphilestidae, Gobiconodontidae i (być może niemonofiletyczną) Jeholodentidae są monofiletyczne[8][12][13][14]. Gao i współpracownicy (2010) przeprowadzili dwie analizy filogenetyczne, z których pierwsza uwzględniała tylko cechy budowy zębów, żuchwy i kilku innych kości czaszki, a druga także pozostałych kości czaszki i szkieletu pozaczaszkowego; pierwsza analiza wykazała parafiletyzm Eutriconodonta, druga ich monofiletyzm. Autorzy zaznaczają jednak, że w wypadku większości przedstawicieli Eutriconodonta brak jest informacji o budowie szkieletu pozaczaszkowego; szkielety pozaczaszkowe znane są tylko u przedstawicieli rodzin Gobiconodontidae i Jeholodentidae. Ich zdaniem obecnie nie da się stwierdzić, czy analizy filogenetyczne uwzględniające cechy budowy szkieletu pozaczaszkowego wykazują monofiletyzm Eutriconodonta ze względu na to, że grupa ta jest istotnie monofiletyczna, czy też jest to wyłącznie rezultat wystąpienia w tych analizach zjawiska określanego jako long branch attraction wykazującego bliskie pokrewieństwo Gobiconodontidae i Jeholodentidae[9].
Pozycja filogenetyczna Eutricodonta w obrębie ssaków również pozostaje niepewna. Z analizy przeprowadzonej Zhe-Xi Luo, Zofię Kielan-Jaworowską i Richarda L. Cifelliego (2002) wynika, że najbardziej prawdopodobne jest, iż Eutriconodonta są przedstawicielami grupy koronnej ssaków (kladu obejmującego ostatniego wspólnego przodka łożyskowców, torbaczy i stekowców oraz wszystkich jego potomków) bliżej spokrewnionymi z kladem obejmującym m.in. łożyskowce, torbacze i wieloguzkowce niż ze stekowcami. Autorzy zaznaczyli jednak, że wystarczy wydłużenie drzewa filogenetycznego o pięć lub sześć stopni w stosunku do najbardziej parsymonicznego, aby uzyskać drzewo, według którego Eutriconodonta nie należą do grupy koronnej ssaków[6].
Cechy charakterystyczne
[edytuj | edytuj kod]- zęby trzonowe z guzkami ustawionymi jeden za drugim (plezjomorfia)
- małe siekacze, długie, wydatne kły
- brak błędnika w uchu wewnętrznym
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kazimierz Kowalski: Ssaki. Zarys teriologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 322.
- ↑ a b c d Eutriconodontans. W: Zofia Kielan-Jaworowska, Richard L. Cifelli, Zhe-Xi Luo: Mammals from the Age of Dinosaurs. Origins, evolution and structure. Nowy Jork; Chichester, West Sussex: Columbia University Press, 2004, s. 216–248. ISBN 0-231-11918-6.
- ↑ a b c Leandro C. Gaetano, Guillermo W. Rougier. New materials of Argentoconodon fariasorum (Mammaliaformes, Triconodontidae) from the Jurassic of Argentina and its bearing on triconodont phylogeny. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 31 (4), s. 829–843, 2011. DOI: 10.1080/02724634.2011.589877. (ang.).
- ↑ George Gaylord Simpson. American Mesozoic Mammalia. „Memoirs of the Peabody Museum of Yale University”. 3, s. 1–235, 1929. (ang.).
- ↑ K. A. Kermack, Frances Mussett, H. W. Rigney. The lower jaw of Morganucodon. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 53 (2), s. 87–175, 1973. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1973.tb00786.x. (ang.).
- ↑ a b Zhe-Xi Luo, Zofia Kielan-Jaworowska i Richard L. Cifelli. In quest for a phylogeny of Mesozoic mammals. „Acta Palaeontologica Polonica”. 47 (1), s. 1–78, 2002. (ang.).
- ↑ Gang Li i Zhe-Xi Luo. A Cretaceous symmetrodont therian with some monotreme-like postcranial features. „Nature”. 439, s. 195-200, 2006. DOI: 10.1038/nature04168. (ang.).
- ↑ a b Zhe-Xi Luo, Peiji Chen, Gang Li i Meng Chen. A new eutriconodont mammal and evolutionary development in early mammals. „Nature”. 446, s. 288–293, 2007. DOI: 10.1038/nature05627. (ang.).
- ↑ a b Chun-Ling Gao, Gregory P. Wilson, Zhe-Xi Luo, A. Murat Maga, Qingjin Meng i Xuri Wang. A new mammal skull from the Lower Cretaceous of China with implications for the evolution of obtuse-angled molars and "amphilestid" eutriconodonts. „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”. 277 (1679), s. 237–246, 2010. DOI: 10.1098/rspb.2009.1014. (ang.).
- ↑ a b Aleksander O. Awerianow i Aleksiej W. Łopatin. Phylogeny of triconodonts and symmetrodonts and the origin of extant mammals. „Doklady Biological Sciences”. 436 (1), s. 32–35, 2011. DOI: 10.1134/S0012496611010042. (ang.).
- ↑ a b Leandro C. Gaetano, Guillermo W. Rougier. First Amphilestid from South America: A Molariform from the Jurassic Cañadón Asfalto Formation, Patagonia, Argentina. „Journal of Mammalian Evolution”. 19 (4), s. 235–248, 2012. DOI: 10.1007/s10914-012-9194-1. (ang.).
- ↑ Xiaoting Zheng, Shundong Bi, Xiaoli Wang i Jin Meng. A new arboreal haramiyid shows the diversity of crown mammals in the Jurassic period. „Nature”. 500 (7461), s. 199–202, 2013. DOI: 10.1038/nature12353. (ang.).
- ↑ Chang-Fu Zhou, Shaoyuan Wu, Thomas Martin i Zhe-Xi Luo. A Jurassic mammaliaform and the earliest mammalian evolutionary adaptations. „Nature”. 500 (7461), s. 163–167, 2013. DOI: 10.1038/nature12429. (ang.).
- ↑ Chong-Xi Yuan, Qiang Ji, Qing-Jin Meng, Alan R. Tabrum i Zhe-Xi Luo. Earliest evolution of multituberculate mammals revealed by a new Jurassic fossil. „Science”. 341 (6147), s. 779–783, 2013. DOI: 10.1126/science.1237970. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Repenomamus, Jeholodens, Gobiconodon – przedstawiciele trykonodontów