Turki – Wikipedia, wolna encyklopedia

Turki, turki wielkanocne – wielkanocny zwyczaj ludowy związany ze strażą przy Grobie Pańskim znany w regonach Kaliskim, Podkrapackim, na Mazowszu Płockim (Góra)^[1][2] i w okolicach Koziegłów (Koziegłówki, Winowno, Lgota-Mokrzesz)^[3].

Według legendy funkcjonująca w tych regionach nazwa straży grobowych wywodzi się z czasów odsieczy wiedeńskiej. Powracający z wojny chłopi ubrani byli w zdobyczne stroje tureckie i przybywali do rodzinnych wsi w Wielki Piątek, Wielką Sobotę lub Wielką Niedzielę, udając się bezpośrednio do kościoła i zaciągając wartę przy Grobie Pańskim^[4].

Zwyczaj ten przetrwał do dnia dzisiejszego, szczególnie uroczyście obchodzony jest w województwie podkarpackim – w Woli Rzeczyckiej oraz w Radomyślu nad Sanem. Pomimo drobnych różnic, w większości wsi przebieg obchodów wygląda podobnie. Rozpoczyna je straż w strojach żałobnych przy grobie Chrystusa, która trwa przez cały Wielki Piątek aż do rezurekcji. W Wielką Niedzielę odbywa się defilada (często z orkiestrą dętą), połączona z pokazem musztry. „Turki” przybierają wtedy mundury ozdobione szarfami, pomponami lub kwiatami. Po uroczystym przemarszu uczestnicy defilady obchodzą wszystkie domostwa i składają gospodarzom wielkanocne życzenia^[5].

W wyniku zwycięstwa Jana III Sobieskiego pod Wiedniem w 1683, wojsko Rzeczypospolitej zdobyło liczne łupy, w tym oręż i mundury tureckie. W wyprawie brali udział także żołnierze pochodzący z Radomyśla i okolic, dowodzeni przez Nikodema Żaboklickiego. Według podań ludowych żołnierze wrócili do Radomyśla nad Sanem dopiero wiosną 1684, w Wielki Piątek. Ubrani w zdobyczne mundury i wyposażeni w turecką broń, postanowili zaciągnąć straż przed Grobem Chrystusa, składając w ten sposób podziękowanie za szczęśliwy powrót do domu, co dało początek tradycji^[6].

Członkowie Straży Grobowej pełnią w niej określone funkcje. Każda drużyna składa się ze zwiadowców i szeregowych żołnierzy, na czele których stoi basza (z jęz. irańskiego – wysokiej rangi urzędnik osmańskiej Turcji)^[7]. Odznacza się on charakterystycznym strojem – długą peleryną, brodą (nieraz sztuczną) oraz pokaźnym brzuchem. Basza powinien wykazywać się poczuciem humoru i pomysłowością, gdyż to na nim spoczywa zaszczytne zadanie składania życzeń gospodarzom. Baszy towarzyszy czterech adiutantów, tzw. „kogutów”, ubranych przeważnie w wysokie, stożkowe czapki zwane czako oraz obowiązkowy poczet sztandarowy. Poza wyżej wymienionymi funkcjami, w pewnych miejscowościach obecni są także doktorzy odpowiedzialni za strojenie żartów oraz kwatermistrz, zwany inaczej dordą. Jego zadanie polega na zbieraniu przeróżnych trunków do jednej manierki, w wyniku czego powstaje „napój turecki”, którym częstowani są co odważniejsi przechodnie^[8].

Zobacz w Wikiźródłach tekst Kanonicy regularni w Encyklopedii Staropolskiej

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Turki

• rękawka
• straż grobowa

• Turki z Radomyśla nad Sanem
• Turki w Woli Rzeczyckiej