Ulica Olszowa w Warszawie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ulica Olszowa w Warszawie
Praga-Północ
Ilustracja
Ulica Olszowa, widok ze skrzyżowania z ul. Panieńską w kierunku pl. Weteranów 1863 roku
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Długość

ok. 340 m

Przebieg
ul. Panieńska
pl. Weteranów 1863 roku
ul. Józefa Sierakowskiego
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Ulica Olszowa w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ulica Olszowa w Warszawie”
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ulica Olszowa w Warszawie”
Ziemia52°15′01,7″N 21°01′32,4″E/52,250472 21,025667
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Olszowa – ulica w dzielnicy Praga-Północ w Warszawie.

Jej początki sięgają końca XVIII wieku. Przez większość swojej historii biegła wzdłuż Wisły do mostu, najpierw łyżwowego na jej południowym krańcu, a potem Kierbedzia i Śląsko-Dąbrowskiego na północnym. Aż do końca II Rzeczypospolitej stały przy niej budynki wojskowe. Wzdłuż ulicy biegły tory Kolei Jabłonowskiej, ze stacją Warszawa Most.

Po II wojnie światowej została znacznie skrócona, a jakiś czas potem wchłonęła ulicę Dębową, stając się w większości przebiegu prostopadła do rzeki.

Przebieg ulicy i zabudowa

[edytuj | edytuj kod]

Ulica Olszowa biegnie w kierunku ze wschodu na zachód, od ulicy Józefa Sierakowskiego krawędzią placu Weteranów 1863 roku, krzyżuje się z Panieńską, po czym, po skręcie pod kątem prostym na południe, kończy się ślepo po kilkudziesięciu metrach[1][2].

Na całej długości do Olszowej od strony północnej przylega nasyp wprowadzający aleję „Solidarności” na most Śląsko-Dąbrowski. Od strony południowej na odcinku od Sierakowskiego do Panieńskiej stoją budynki Szpitala Praskiego, przypisane adresowo do alei „Solidarności”. Na narożniku z Panieńską znajduje się wejście i wjazd dla karetek Szpitalnego Oddziału Ratunkowego. Za skrzyżowaniem z Panieńską od południowej strony znajduje się pawilon o adresie Panieńska 11, a dalej skwer[1]. Na krótkim odcinku ulicy od zakrętu na południe, położonym najbliżej Wisły, zachowała się pierwotna nawierzchnia brukowa z kamienia polnego, pochodząca z drugiej połowy XIX wieku[3]. Odcinek ten kończy się przed domem przy Olszowej 12. Numeracji ulicy przypisany jest także jeden z budynków osiedla Panieńska, z adresem Olszowa 8, choć jest znacznie oddalony na południe od faktycznego zakończenia ulicy[1].

W 2016 rozpoczęto budowę budynku wielorodzinnego na posesji Olszowa 14[4].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Most Kierbedzia i Praga widziane z wieży Zamku Królewskiego, na prawo od mostu wzdłuż brzegu rzeki ulica Olszowa (fot. Konrad Brandel,1873)
Most Kierbedzia widziany z okolic ulicy Olszowej (lata 1890–1900)
Budynki fabryki maszyn młyńskich C. Skoryny przy Olszowej 14 (około 1905)
Fragment ulicy Olszowej z dawną nawierzchnią brukową oraz dom Wendów pod numerem 12 (2015)

Według Jarosława Zielińskiego ulica Olszowa powstała w roku 1775, kiedy zbudowano most Ponińskiego, rozstawiany na łodziach między brzegami Wisły. Jego praski koniec położony był u wylotu ulicy Brukowej. Wówczas wytyczono drogę nad brzegiem na południe od mostu, a na jej północnym końcu urządzono przystań, w której zimą cumowano jego elementy[3].

Nazwa Olszowa została nadana w 1792 roku tej właśnie drodze, biegnącej wzdłuż brzegu Wisły. W początkach istnienia występowała także pod nazwą Olchowa. W końcu XVIII wieku stało przy niej 13 domów, dworek i rzeźnia. Istotną grupę zawodową wśród mieszkańców stanowili przewoźnicy wiślani, których mieszkało tam wówczas około 30[5].

W latach 1806–1811 w okresie Księstwa Warszawskiego ulica znalazła się w obrębie fortyfikacji przedmościa, ale nie przestała istnieć, co stało się losem pobliskiej Panieńskiej i wielu innych ulic w tej części Pragi[3][5][6][7]. Wówczas także powstał zespół murowanych parterowych budynków wojskowych, mieszczący koszary pontonierów i lazaret, a w 1808 roku pierwszy parterowy murowany dom prywatny na posesji przy Olszowej 6[3].

Po roku 1815 fortyfikacje zostały zlikwidowane, a w 1819 wzniesiono murowany piętrowy dom obok domu przy Olszowej 6[3].

W latach 1814–1826 w miejscu wyburzonych koszar i lazaretu wybudowano Komorę Wodną projektu Antonio Corazziego, z zapleczem magazynowym[3]. W 1826 roku został także odnotowany żydowski dom modlitwy, którego utrzymującym i przełożonym był Chaim Hersz Kayler. Był on zlokalizowany w obrębie nieruchomości nr hip. 418 (obecnie Olszowa 10 lub Olszowa 12). Składał się on z jednego pomieszczenia dla 31 wiernych[8]. W sąsiedztwie, przy Olszowej 16, powstał w roku 1829 parterowy murowany magazyn mostowy[3].

Około połowy XIX wieku dawna przystań była już zupełnie zamulona i nie nadawała się do cumowania elementów mostu. Rozbudowano za to dla nich magazyny w okolicy Komory Wodnej[3].

W latach 1859–1864 trwała budowa mostu Aleksandrowskiego, potocznie zwanego mostem Kierbedzia[9] i prowadzącej doń po praskiej stronie Wisły ulicy Aleksandrowskiej, której nasyp zamknął ulicę Olszową od północy[10]. Z równoległą Panieńską połączyła ją wówczas wiodąca u stóp nasypu krótka uliczka o nazwie Dębowa[3].

W tym okresie usypano wzdłuż Olszowej od strony rzeki wał, zabezpieczający ją przed wylewami[3].

W latach 1869–1879 przy Olszowej mieściło się kilka teatrzyków ogródkowych[11]. Domy prywatne były przebudowywane bądź na miejscu starych budowano nowe[3]. Jedynym do dziś istniejącym spośród nich jest dwupiętrowy murowany dom rodziny Wendów z 1876 roku. Jego fasada od strony Wisły ozdobiona była dwoma metalowymi balkonami, okna na pierwszym piętrze miały skromne obramienia, a parter boniowanie[3][11]. Został on wpisany do gminnego rejestru zabytków miasta stołecznego Warszawy[12].

Reklamy w prasie wskazują, że co najmniej od 1881 roku na parceli hipotecznej 415a (późniejszy adres Olszowa 14) działała pracownia rzeźbiarska „C. Skoryna i H. Neuendorff”. Oferowała ona wszelkie wyroby z marmuru, piaskowca i granitu, w tym pomniki i elementy wyposażenia wnętrz[13][14]. Na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie zachowały się pomniki nagrobne rodzin Lortsch z 1884 roku i Kociołkiewicz z 1883 roku, oba jej wyrobu[15][16].

W 1888 roku powstała przy Olszowej 12 wytwórnia mydła i perfum Kwiecińskiego wraz ze sklepem „Flora”[3]. Na Olszową 14 z kolei około 1890 przeniosła się firma „C. Skoryna”, będąca własnością Cezarego Skoryny, produkująca kamienie i maszyny młyńskie. Swoją historią sięgała roku 1794[3][11][17]. Ogłoszenie prasowe z 1907 roku wskazuje, że firma ta użytkowała wówczas także posesję przy Olszowej 6[18]. W mniej więcej tym samym czasie w domu Prokulskiej przy Olszowej 8 mieszkało kilku przybyłych z głębi Imperium Rosyjskiego tatarskich handlarzy, będących członkami rosyjskiego artelu[11]. W okresie przed I wojną światową Olszowa miała charakter ubogiego praskiego bulwaru, który zaczynał się przy moście Kierbedzia i kończył się nad kanałem łączącym Wisłę z Jeziorem Kamionkowskim. Część jej zabudowy nadal stanowiły budynki wojskowe, w tym o charakterze magazynowym[11].

W 1900 roku (prace rozpoczęto w 1899) przeprowadzono po nieparzystej, niezabudowanej stronie Olszowej, już za wałem, wąskotorową Kolej Jabłonowską. Na wprost posesji przy Olszowej 14 powstała stacja Warszawa Most, z kilkukrotnie zmienianymi budynkami. W 1923 roku został zrealizowany projekt znanego architekta Konstantego Jakimowicza, ale jeszcze przed wojną zastąpiono go kolejnym[3][5][11][19].

Fabryka maszyn młyńskich, po śmierci Cezarego Skoryny w 1903 roku, przeszła w ręce rodziny, po czym w roku 1914 jej właścicielami zostali Emil Rauer (który w 1910 poślubił córkę Cezarego Skoryny Jadwigę[20]) i P. Kozłowski[17][21]. W 1918 roku firma miała zakończyć działalność[17]. Jarosław Zieliński podaje, że jednak działała nadal w okresie międzywojennym, znana jako Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn „Młynotwórnia”[3]. Jak wskazuje jeden z artykułów prasowych, stała się w rzeczywistości oddziałem spółki Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn Młyńskich „Młynotwórnia” z siedzibą w Poznaniu[22].

W okresie międzywojennym nadal część zabudowy ulicy stanowiły obiekty należące do wojska, o różnym charakterze: koszarowym, biurowym i mieszkalnym[11]. Podczas obrony Warszawy w pierwszych dniach września 1939 przy Olszowej 2/4 stacjonował pluton żandarmerii krajowy nr 4, w sile 1 oficera i około 40 żandarmów. Podlegał on Dowódcy Żandarmerii Okręgu Korpusu I ppłk. Stanisławowi Galosowi. Jednak już 10 września z połączenia go z innym plutonem powstał Pluton Żandarmerii Warszawa-Praga pod dowództwem ppor. Markiewicza, którego miejscem postoju stała się ulica Inżynierska 3[23].

W latach 1944–1945 prawie cała zabudowa ulicy uległa zniszczeniu, w tym magazyny wojskowe i liczne budynki drewniane[3]. Budynki fabryczne przy Olszowej 14 zostały zburzone w 1944 i nie odbudowano ich[3]. „Mapa zniszczeń Warszawy w latach 1939–1945” ze zbiorów Biblioteki Narodowej pokazuje, że zabudowa całej ulicy została spalona[24]. Z kolei reprint tejże mapy wydany w 1984 roku zawiera oznaczenia, że zabudowa północnej części ulicy była zniszczona przez systematyczne wypalanie, a wzdłuż południowej wysadzona w powietrze lub zbombardowana[25].

W latach 1952–1956 zlikwidowano tory kolejki[26]. Pomiędzy rokiem 1958 a 1959 powstała ulica Wybrzeże Szczecińskie, początkowo przebiegająca równolegle do Olszowej[27][28]. W latach 1964–1967 przy Olszowej wzniesiono domy osiedla Panieńska według projektu Teresy Tyszyńskiej i Gabriela Rekwirowicza[29]. Niedługo po wybudowaniu osiedla, w 1970 roku rozebrano budynek dworca kolejki wąskotorowej[3][5].

Na planie miasta z końca 1972 roku Olszowa ma jeszcze dawny przebieg, podczas gdy mapa z roku 1974 pokazuje już ślepe zakończenie na wysokości domu nr 12[5][30][31]. 21 lutego 1980 roku w skład ulicy Olszowej włączono przylegającą do muru Szpitala Praskiego dotychczasową ulicę Dębową, którą w międzyczasie przedłużono do ulicy Józefa Sierakowskiego. W efekcie ulica Dębowa przestała w tym miejscu istnieć, a tę samą nazwę nadano ulicy w dzielnicy Białołęka na osiedlu Choszczówka. W ten sposób ulica Olszowa, pierwotnie równoległa do brzegu Wisły, stała się w większości swego przebiegu do niej prostopadła[3][5][32][33].

W trakcie rozpoczętej w 2016 budowy budynku wielorodzinnego na posesji Olszowa 14 inwestor wykopał i wywiózł pozostałości zburzonych w czasie wojny zabudowań fabrycznych. Powstały kontrowersje, czy znajdowały się wśród nich elementy zabytkowe bądź o wartości historycznej. O sprawie doniosły media, informując, że stołeczny konserwator zabytków skierował sprawę do prokuratury[4][34].

Ulica Olszowa na dawnych mapach Pragi
Plan miasta z 1809 roku. Olszowa w obrębie umocnień napoleońskich
Plan miasta z 1827. W legendzie pod numerem 116 ulica Olszowa. Widoczne pozostałości umocnień
Plan miasta z 1850, kilkanaście lat przed budową mostu Kierbedzia
Plan miasta z 1859, kilka lat przed budową mostu Kierbedzia. W opisach na mapie zidentyfikowane są budynki wojskowe
Plan miasta z 1867, 3 lata po wybudowaniu mostu Kierbedzia
Plan miasta z 1873, 9 lat po wybudowaniu mostu Kierbedzia
Plan miasta z 1896, kilka lat przed budową kolejki dojazdowej. Widoczne numery posesji
Plan miasta z 1915, koniec panowania Rosji, kilkanaście lat po budowie kolejki dojazdowej
Plan miasta z 1931, okres II RP
Plan miasta z 1941, okupacja niemiecka
Mapa wojennych zniszczeń Warszawy, 1949 (Link do pełnej mapy z legendą oznaczeń)
Plan miasta z 1950, po budowie Mostu Śląsko-Dąbrowskiego

Osoby związane z ulicą

[edytuj | edytuj kod]

Przy Olszowej 12, w domu Wendów, wychował się Tadeusz Wenda (1863–1948), inżynier komunikacji, późniejszy budowniczy portu w Gdyni[5].

Od 1890 roku przy Olszowej 14 działała fabryka maszyn i kamieni młyńskich „C. Skoryna”, będąca własnością Cezarego Skoryny (1840–1903), przemysłowca i społecznika, a potem jego spadkobierców[3][35].

Właścicielami tejże samej fabryki byli później przemysłowiec i działacz niepodległościowy Emil Rauer, od 1910 mąż jednej z córek Cezarego Skoryny[21][20], i jego wspólnik P. Kozłowski (od 1914 do przejęcia w 1918 przez Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn Młyńskich „Młynotwórnia” z siedzibą w Poznaniu)[3][35].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Mapa topograficzna. Serwis geoportal.gov.pl. [dostęp 2015-07-21].
  2. ↑ Mapa rastrowa. Serwis geoportal.gov.pl. [dostęp 2015-07-21].
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 15. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 313–318. ISBN 978-83-88372-42-1.
  4. ↑ a b Jakub Chełmiński: Najstarsza fabryka na Pradze wywieziona na śmietnik?. Portal gazeta.pl. [dostęp 2016-12-18].
  5. ↑ a b c d e f g Dorota Wilkiewicz: Ulice i uliczki naszej Pragi. Towarzystwo Przyjaciół Pragi, 1999, s. 74. ISBN 83-906889-2-1.
  6. ↑ Dorota Wilkiewicz: Ulice i uliczki naszej Pragi. Towarzystwo Przyjaciół Pragi, 1999, s. 78–79. ISBN 83-906889-2-1.
  7. ↑ Joseph Bach: Plan von der Stadt Warschau. Drezno, 1809.
  8. ↑ Dom modlitwy Kaylera w Warszawie. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2021-11-30].
  9. ↑ Bolesław Orłowski. Pierwszy most żelazny na Wiśle w Warszawie. „Inżynier Budownictwa”, s. 42–43, kwiecień 2007. (pol.). 
  10. ↑ Plan miasta Warszawy i okolic. 1867.
  11. ↑ a b c d e f g Jerzy S. Majewski: Olszowa. wyborcza.pl Warszawa. [dostęp 2015-07-15].
  12. ↑ Gminna ewidencja zabytków Miasta Stołecznego Warszawy. BIP Urzędu m. st. Warszawy. s. id. 00007658. [dostęp 2017-03-05].
  13. ↑ Reklama. „Doniesienia Warszawskie”. 57, s. 1, 25 czerwca (7 lipca) 1881. 
  14. ↑ Ogłoszenia. „Tydzień”. 12, s. 6, 7 (19) marca 1882. Petroków (Piotrków). 
  15. ↑ Cmentarz Stare Powązki: LORTSCH, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2017-01-07].
  16. ↑ Cmentarz Stare Powązki: LUDWIK KOCIOŁKIEWICZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2017-01-07].
  17. ↑ a b c Stanisław Konarski: Cezary Skoryna. W: Polski Słownik Biograficzny. Henryk Markiewicz, red.. T. XXXVIII. Instytut Historii PAN, 1997-1998, s. 290–291.
  18. ↑ Rubryka „Nadesłane”. „Kurjer Warszawski. Dodatek poranny”, s. 1, 1907-02-27. 
  19. ↑ Andrzej Olszewski. O twórczości Konstantego Jakimowicza. „Architektura”. 11-12, s. 495–496, 1959. 
  20. ↑ a b Skan aktu ślubu numer 303 z dnia 9 czerwca 1910. serwis geneteka.genealodzy.pl Polskiego Towarzystwa Genealogicznego. [dostęp 2017-08-02].
  21. ↑ a b Stanisław Konarski: Emil Ignacy Rauer. Internetowy Polski Słownik Biograficzny iPSB (w oparciu o biogram w XXX tomie Polskiego Słownika Biograficznego). [dostęp 2017-08-02].
  22. ↑ Ogłoszenia nowych emisji. T-wo Akc. Wytwórni Maszyn Młyńskich „Młynotwórnia”. „Gazeta Bankowa”. 21, s. 9, 11 października 1923. 
  23. ↑ Stanisław Galos. Udział żandarmerii w obronie Warszawy we wrześniu 1939 r.. „Rocznik Archiwalno-Historyczny Centralnego Archiwum Wojskowego”. Rok 2013 (nr 6/35). s. 261, 269, 279, 281. 
  24. ↑ Główny Urząd Pomiarów Kraju: Warszawa: mapa miasta w skali 1:20 000 wraz z inwentaryzacją zniszczeń popełnionych przez Niemców w latach 1939-1945. 1949.
  25. ↑ Warszawa, jaka była. Oryginalne mapy Stolicy sprzed 1939 i z 1945 roku. Wydawnictwo ALFA, 1984. ISBN 83-7001-084-9.
  26. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 575. ISBN 83-01-08836-2.
  27. ↑ Plan Warszawy. Wyd. 1. Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1958, s. 40.
  28. ↑ Plan Warszawy. Wyd. 2. Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1959, s. 40.
  29. ↑ Barbara Orlańska, Andrzej Dobrucki, Wacław Orzeszkowski, Jan Kazimierz Zieliński: Warszawskie osiedla ZOR. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1968, s. 154.
  30. ↑ Plan Warszawy. Wyd. 5. Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1973.
  31. ↑ Plan Warszawy. Wyd. 1. Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1974.
  32. ↑ Warszawa plan miasta. Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1978/1979, s. 19.
  33. ↑ Warszawa plan miasta. Wyd. 2. Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1980/1981, s. 19.
  34. ↑ Inwestor uznał, że wykopał śmieci. Konserwator zgłasza do prokuratury. Portal TVN24.pl. [dostęp 2016-12-18].
  35. ↑ a b Andrzej Haratym: Skorynowie i ich fabryka. Portal Tygodnika Katolickiego „Niedziela”, 2001. [dostęp 2015-07-25].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Olszowa_w_Warszawie&oldid=75007317”