Ziziphora – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ziziphora
Ilustracja
Ziziphora capitata
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

Ziziphora

Nazwa systematyczna
Ziziphora L.
Sp. Pl.: 21 (1753)[3]
Typ nomenklatoryczny

Z. capitata Linnaeus[4]

Synonimy
  • Faldermannia Trautv.
  • Zwingeria Heist. ex Fabr.[3]
Ziziphora clinopodioides

Ziziphorarodzaj roślin z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Obejmuje 17 gatunków[3]. Występują one w basenie Morza Śródziemnego – w południowej Europie, północno-zachodniej Afryce oraz południowo-zachodniej i środkowej Azji, sięgając na wschodzie po Himalaje i Ałtaj[3][5]. Rośliny kserotermiczne związane z suchymi i słonecznymi siedliskami[5].

Niektóre gatunki wykorzystywane są do aromatyzowania potraw (np. jogurtu[6]) i jako lecznicze. Pozyskiwane są także jako surowiec do wyrobu olejku eterycznego[5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Aromatyczne rośliny zielne (jednoroczne i wieloletnie) oraz krzewinki[5].
Liście
Naprzemianległe, całobrzegie, siedzące lub krótkoogonkowe[5].
Kwiaty
Zebrane na szczytach pędów w siedzących lub szypułkowych wierzchotkach tworzących okółki liczące po 2–12 kwiatów. Okółki z kolei tworzą kwiatostan kłosokształtny lub główkowaty. Podsadki pod okółkami często okazałe, natomiast przysadki drobne. Poszczególne kwiaty zwykle osadzone są na krótkich szypułkach, czasem spłaszczonych. Kielich jest promienisty, zrosłodziałkowy, walcowaty, często nieco wygięty (garbaty) od dołu, z 13 wiązkami przewodzącymi, zakończony 5 trójkątnymi ząbkami. W czasie owocowania kielich powiększa się. Korona jest dwuwargowa, z czterema łatkami, z czego trzy są dolne i jedna górna. Korona jest biała, różowa do purpurowej. Górna łatka jest zaokrąglona, czasem wycięta na szczycie, wyprostowana. Dolne łatki także są zaokrąglone. Rurka korony jest krótka, często nie wystaje z kielicha. Pręciki są dwa (pozostałe dwa są zredukowane zupełnie lub wykształcone jako prątniczki), wystające z korony. W obrębie główki jeden pylnik jest płodny, drugi jest silnie zredukowany. Zalążnia zwieńczona szyjką słupka z dwudzielnym znamieniem o nierównych ramionach[5].
Owoce
Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze rozłupki, które są jajowate lub nieco trójkanciaste, na powierzchni gładkie lub ziarniste[5].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna

Gatunek i rodzaj z podplemienia Menthinae, plemienia Mentheae, podrodziny Nepetoideae z rodziny jasnotowatych Lamiaceae[7].

Wykaz gatunków[3]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2023-12-17] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-12-17] (ang.).
  3. a b c d e Ziziphora L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-12-17].
  4. Ziziphora Linnaeus, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-12-17].
  5. a b c d e f g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VII. Flowering Plants. Dicotyledons. Lamiales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 242-243. ISBN 978-3-642-62200-7.
  6. David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 994, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. Genus Ziziphora L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-12-17].