İşçi Siyonizmi - Vikipedi

İşçi Siyonizmi ya da Sosyalist Siyonizm^[1] (İbranice: צִיּוֹנוּת סוֹצְיָאלִיסְטִית - tziyonut sotzyalistit), Siyonist hareketin solcu kanadıdır. Yıllar boyunca, Siyonistler ve Siyonist kuruluşlar arasında en kayda değer eğilim olmuştur. Harekete mensup gruplar, kendilerini, Doğu ve Orta Avrupa’daki Yahudi işçi hareketlerinin Siyonist dilimi olarak gördüler ve birçok ülkede çok sayıda Yahudi üyeye sahip yerel birimler kurdular. Theodor Herzl tarafından kurulan ve Haim Wiezmann tarafından desteklenen Politik Siyonizm’in tersine, İşçi Siyonizmi, bir Yahudi devletinin, İngiltere, Almanya ve ya Osmanlı İmparatorluğu gibi büyük devletlere yanaşıp yardım isteyerek basit bir şekilde kurulamayacağına inanıyordu. Aksine, İşçi Siyonistler, bir Yahudi devletinin ancak Yahudi işçi sınıfının gayretleriyle, İsrail topraklarına yerleşerek ve çalışarak kurulacağına inandılar. Yahudiler, kibbutz ve moşavlar ile ilerici bir Yahudi toplumu ve şehirli Yahudi proletaryasını kurmalıydılar.

İşçi Siyonizmi zamanla boyut ve etkisi açısından büyüdü ve 1930’lara doğru, siyasi siyonizmi hem uluslararası alanda hem de Filistin Mandası’nda perdeledi. İsrail Devleti kurulmadan önce görev yapan birçok Yahudi kurumlarda, sosyalist siyonizm etkisi görülmekteydi. Bunların arasında, Histadrut olarak bilinen işçi sendikaları federasyonu vardı. En geniş paramiliter grup olan Haganah, sosyalist siyonist bir kurumdu ve birçok fırsatta İngiliz yönetimi tarafından, başka silahlı grupları yakalamak için kullanılıyordu. İşçi siyonistler, 1948 Arap-İsrail Savaşı’nda büyük rol oynadılar ve aynı gruplar, İsrail Devleti’nin 1948 yılında kurulmasından çok sonra, İsrail Ordusu’nda liderliğe sahip gruplar olarak kaldılar.

İşçi Siyonizmi hareketinin en bilinir teorisyenleri arasında Moses Hess, Nachman Syrkin, Ber Borochov ve Aaron David Gordon vardır. Ayrıca İsrail tarihinde büyük yerleri olan David Ben-Gurion, Golda Meir ve Berl Katznelson gibi isimler de İşçi Siyonizm hareketinin mensuplarıdır.

Moses Hess’in 1862 yılında yazdığı “Roma ve Kudüs, Son Milli Sorun” çalışması, Yahudilerin milli sorunlarını çözmeleri için, Filistin’e taşınıp yerleşmelerini öne sürdü. Hess, sosyalist bir devletin kurulmasını önerdi. Önerisine göre, Yahudiler tarımsal bir topluma dönüşüp, tekrar kazandıkları toprakları işleyerek, üretken bir milli toplum oluşturacaklardı. Böylece, Avrupa’daki Yahudilerin üzerine yapışan, tüccarlık gibi, üretken olmayan aracı kesimden ayrılıp üreterek büyüyen bir toplum olacaklardı. Ber Borochov, Moses Hess’in düşüncelerini takip ederek, sosyalist bir toplumun oluşturulması gerektiğini önerdi. Böylece Yahudi toplumunda tersine çevrilmiş pyramid düzeltilecekti. Yahudi olmayanların Yahudileri normal işlerden uzaklaştırdığına inanırdı Borochov. Bu durum, Yahudileri işçi sınıfından daha pasifize işlere yöneltmişti. Kendisine göre, Yahudi toplumu ancak tekrar işçi ve köylü sınıflarına döndüklerinde, piramidin her katmanında yer aldıklarında sağlıklı bir toplum olacaklardı. Borochov’a göre, bu süreç sadece Yahudilerin kendilerine ait olan bir ülkede tamamlanabilecekti.^[2] Diğer bir Siyonist düşünür A.D. Gordon, Avrupa kökenli, romantik milliyetçilikten (völkisch) ilham aldı ve Yahudi köylülerden oluşan bir toplumun yaratılmasını önerdi. Gordon, işçiliğe dayandırdığı bir din oluşturdu. Gordon ve Borochov gibi düşünürler, ilk Yahudi kolektiflerinin (Kibbutz) temellerini oluşturdular. 1909 yılında, Galilee denizinin güney kıyılarında ilk kibbutzların temelleri atıldı ve birçoğu da inşa edilmeye başladı. Bu müşterek yaşama komünlerinde Avrupa’dan gelen Yahudilere tarım ve diğer zanaatler öğretildi.

Joseph Trumpeldor, Sosyalist Siyonizm’in Filistin’deki ilk simge isimlerinden biridir.^[3] Bir Yahudi öncü olmanın ne anlama geldiği tartışmalarında, Trumpeldor şunları belirtti,

“Öncü ne demektir? Sadece bir işçi mi? Hayır! Öncünün tanımında birçok şey vardır. Öncüler işçi olmalıdırlar ama sadece bununla kalamazlar. Bizim “her şey” olacak insanlara ihtiyacımız var. İsrail topraklarının ihtiyaç duyacağı her şeye dönüşebilecek insanlar olmalıdır öncüler. Bir tekerleğe mi ihtiyacın var? Buradayım. Bir çivi ve ya vida? Al beni. Toprağı sürecek birine mi ihtiyacın var? Ben hazırım. Bir asker mi? Buradayım. Polis, doktor, avukat, sanatçı, öğretmen, su taşıyıcısı? Buradayım. Belirli bir görevim yok. Kişisel bir seçimim yok ve bir adım yok. İsrail’e hizmetçiyim. Her şeyi yapmaya hazırım. Sadece bir amacım var, yaratmak.”

Bir Sosyalist Siyonist olan Trumpeldor, 1920’de Yukarı Galilee’deki Tel Hai halkını korumak için hayatını verdi. Yahudiler için nefsi müdafaa sembolü haline geldi. “Boşver, topraklarımız için ölmek güzeldir”(En davar, tov lamut be'ad artzenu אין דבר, טוב למות בעד ארצנו) olan son sözleri çok meşhur olmuştur. İsrail kurulmadan önce, 50’li ve 60’lı yıllarda, Siyonist hareketin sembollerinden biri olmuştur. Trumpeldor’un kahramanca ölümü onu Siyonist Sol’un şehidi yapmakla kalmayıp, Revizyonist Siyonizm hareketinin de simgesi yapmıştır. Hareketin gençlik kolları kendisine, Trumpeldor’un ahti anlamına gelen, Betar adını vermiştir.

Albert Einstein, hem İşçi Siyonizm’ini hem de Yahudi-Arap işbirliği destekledi.^[4] Fred Jerome, “İsrail ve Siyonizm ilgili Einstein: Orta Doğu ile ilgili kışkırtıcı düşünceleri” adlı eserinde, Einstein’ın bir Kültürel Siyonist olduğunu yazdı. Jerome’a göre, Einstein, bir Yahudi anavatanı fikrini destekliyordu ama Filistin’de bir Yahudi devleti kurma fikrine karşıydı. Bunun yerine, iki milletli bir devleti tercih ediyordu.^[5] Ami Isseroff, “Einstein bir Siyonist miydi?” yazısında, İsrail devletine karşı olmadığını belirtti, çünkü Einstein, böyle bir devletin kurulmasını, Yahudilerin rüyalarının gerçeğe dönüşmesi olarak açıklamıştı. Kasım 1948’deki Başkanlık seçimlerinde Einstein, eski Başkan Yardımcısı, Henry Wallace’ın İlerici Partisi’ni destekledi. Parti Sovyetler yanlısı dış politikayı benimsiyordu ve aynı zamanda, yeni İsrail Devleti’nin kurulmasını da destekliyordu. Wallace seçimi kazanamadı.^[6]

İkinci Aliyah (1904-1914) ile birlikte Filistin’e göçen göçmenler iki işçi partisi kurdular: Biri pasifist ve anti-militarist, Hapo’el Hatza’ir (Genç İşçiler) ve diğeri ise Marksist Poale Zion Partisi’ydi. Poale Zion Partisi hem sağcı hem de solcu kanada sahipti. 1919 yılında, sağcı kanat, Ben-Gurion ve anti-Marksist kişiler, Ahdut HaAvoda’yı kurdu. 1930 yılında, Ahdut HaAvoda ve Hapo’el Hatza’ir Mapai Partisi olarak birleştiler. Bu parti bütün ana akım İşçi Siyonistleri bir araya getirdi. 1960’lı yıllara kadar, bu partiler İkinci Aaliyah ile İsrail’e gelenler tarafından yönetildi.^[7] Solcu Poale Zion partisi, kibbutz merkezli Hashomer Hatzair ile birleşti. Şehirli Sosyalist Lig ve diğer birçok solcu grup Mapam Partisi olarak bir araya geldi. Daha sonra, bu partiler başkalarıyla birleşerek, Meretz’i yarattılar. Mapai Partisi daha sonra İsrail İşçi Partisi oldu. Mapam ve İsrail İşçi Partisi, başta Yishuv’daki ve birinci Knesset’teki iki en büyük partiydiler.

1920’lerde İşçi hareketi, sosyalist kökenlerinden uzaklaştı ve yapıcı girişimlerle bir millet kurmaya odaklandı. Tzahor’a göre, hareketin liderleri, ideolojik prensiplerden uzaklaşmadılar.^[8] Ama, Ze’ev Sternhell’in, İsrail’in Kuruluş Mitleri adlı kitabına göre, işçi hareketi liderleri, sosyalist prensipleri 1920’lere doğru bıraktılar ve onları sadece insanları mobilize etmek için kullandılar.

1967 Altı Gün Savaşı’ndan sonra birçok bilinen İşçi Siyonistler, Büyük İsrail Hareketi’ni yarattılar ve hareketin mensupları, Büyük İsrail fikrini savunmakla birlikte, hükümetin savaş sonrası ele geçirilen her yeri İsraillilerle popüle etmeye çağırdılar. Harekete mensup ve solcu milliyetçilikle ilişkili halk tarafından bilinen isimler arasında, Rachel Yanait Ben-Zvi, Yitzhak Tabenkin, Icchak Cukierman, Zivia Lubetkin, Eliezer Livneh, Moshe Shamir, Zev Vilnay, Shmuel Yosef Agnon, Isser Harel, Dan Tolkovsky ve Avraham Yoffe vardı.

1969 Knesset seçimlerine, “İsrail toprakları listesi” olarak girdi, fakat seçim barajını geçemedi. 1973 seçimlerinden önce, Likud’a katıldı ve 39 sandalye kazandı. 1976 yılında, Milli Liste’yle ve Bağımsız Merkez’le (Özgür Merkez) birleşti ve La’am’ı kurdular. 1984 yılında, Herut ile birleşmeden önce, Likud’un bir parçası olarak kaldılar. İsrail İşçi Partisi’ni domine etmek için gelen diğer meşhur İşçi siyonistler, Altı Gün Savaşı’nda ele geçirilen sınırları bırakmayı şiddetle desteklediler. 1993 yılında, Oslo Anlaşmalarının imzalanmasıyla, Başbakan İzak Rabin ve Dış işleri bakanı Şimon Peres önderliğindeki İşçi Partisi’nin merkezi politikası haline geldi. Günümüzde İşçi Siyonizm’ini diğer Siyonist akımlardan ayıran ekonomik politika değil, İsrail-Filistin Barış Süreci’ne olan olan yaklaşımıdır. Modern İşçi Siyonistleri, daha çok İsrailli barış tarafında yer almaktadır.

İsrail’deki İşçi Partisi, İngiliz İşçi Partisi gibi, dünyadaki diğer sosyalist demokrat partilerle aynı yola yöneldi ve kapitalizme ve hatta neo-liberalizme ayak uydurdu. Buna rağmen yakın dönemde, Amir Peretz liderliğinde tekrar refah devleti anlayışını keşfetti. İsrail İşçi Partisi ve öncesindeki sosyalist partiler, İronik bir şekilde, İsrail toplumu ve özellikle yöneticileriyle ilişkilendirilmiştir ama buna rağmen, işçi kesim, 1977’den beri Likud Partisi’ne oy vermiştir.

İşçi Siyonizm’i, günümüzde hem gençlik hareketleriyle hem de yetişkinlerin kuruluşlarıyla kendisine temsil bulmaktadır. Yetişkinler arasında, Kudüs merkezli Dünya Siyonist İşçi Hareketi vardır. Bu hareketin, Dünya’nın birçok yerinde uzantıları bulunur (Amerika ve Avustralya’da, Ameinu, Brezilya’da Associação Moshé Sharett, İngiltere’de Yahudi İşçi Hareketi). Gençlik ve öğrenci hareketleri arasında, Habonim Dror, Hashomer Hatzair ve ABD ile Kanada’da bulunan İlerici Siyonistler Birliği gibi gruplar vardır. İsrail’de İşçi Siyonizmi, neredeyse İsrail barış kampıyla eşdeğer görülmektedir. İşçi Siyonist siyasi ve eğitim kurumlar, iki devlet çözümünü savunmaktadır.