İbranilere Mektup - Vikipedi

Yeni Ahit
İnciller
Matta - Markos - Luka - Yuhanna
İlk Hristiyanların tarihi
Elçilerin İşleri
Pavlus'un mektupları
Romalılar · 1. Korintliler 2. Korintliler · Galatyalılar Efesliler · Filipililer Koloseliler · 1. Selanikliler 2. Selanikliler · 1. Timoteos 2. Timoteos · Titus Filimon · İbraniler
Genel (katolik) mektuplar
Yakup · 1. Petrus 2. Petrus · 1. Yuhanna 2. Yuhanna · 3. Yuhanna Yahuda
Kıyamet
Vahiy Bu kutu: görüntüle tartış değiştir

İbranilere Mektup (Grekçe: Επιστολή προς Έβραίους) Yunanca Kutsal Yazıların (Yeni Ahit) bir kitabıdır. Sadece İbraniler olarak da adlandırılmaktadır. Bu mektup elçi Pavlus'un değişik cemaatlere ya da kişilere yazdığı 14 mektubun biridir.

“İbranilere” (προς Έβραίους) başlığı tüm el yazmalarında bulunur ve Tertullianus'tan (M.S. yaklaşık 150 – yaklaşık 220) beri yazılarda kullanılır.

Söz konusu olan İbraniler Yahudiye'de oturan Yahudi asıllı Hristiyanlardı. Yeruşalim'deki cemaatin hemen hemen tamamı Yahudilerden ve Yahudi dinini kabul edenlerden oluşuyordu. Birçoğu, şiddetli zulüm döneminden sonra Hristiyan oldular. İbranilere mektubun yazıldığı sırada, cemaat nispeten barışçıl bir zaman geçirdi, çünkü yazar şöyle dedi: “Henüz kanınız akana kadar direnmiş değilsiniz.” (İbraniler 12:4).

Ancak, ölümle bile sonuçlanabilecek zulüm ve kötü muamelenin hafiflemesi, Yahudi din liderlerinin inatçı direnişlerinden vazgeçtikleri anlamına gelmiyordu. Cemaatin genç üyeleri de diğerleri kadar zulüm beklemeliydi. Bazıları ise olgunlaşmamıştı (İbraniler 5:12). Yahudilerin her gün onlara karşı koydukları direniş, inançlarını deneniyordu. Dayanıklılık geliştirmeleri gerekiyordu (İbraniler 12: 1, 2).

Dinbilimcilerin en yaygın görüşüne göre bu mektup Yahudi asıllı Hristiyanlara gönderildi. Hitap edilen kişilerin Musa Kanunu hakkındaki bilgisi varsayılır ve İsa Mesih'in kâhinliğinin daha büyük olduğunu göstermek amacıyla Kutsal Yazılardan alıntılanmaktadır.^[1]

Bunun yanında İbranilere yazılan mektubun belirli bir cemaat ve durum için değil, genel olarak ilk coşkusunu kaybetmiş ve ikinci veya üçüncü nesilde yaşayan Hristiyanlar için yazıldığı yorumu da vardır.^[2]

İbranilere mektubun yazarı kendini adıyla tanıtmaz. Pavlus diğer tüm mektuplarında adından söz etse de, İbraniler'de bunu yapmaması onu yazar olmaktan çıkarmaz.

Pavlus en çok “milletler için” elçi olarak bilinir. Fakat hizmeti yalnızca Yahudi olmayanlarla sınırlı değildi. O vaftiz edilip işini yapmakla görevlendirilmeden hemen önce, Rab İsa Hananya'ya şöyle dedi: „Bu adam, ismimi hem krallara ve İsrailoğullarına hem de milletlere bildirmek üzere benim için seçilmiş bir araçtır.“ (Elçilerin İşleri 9:15)

Ayrıca bazıları, Pavlus'un Yahudiye'deki İbrani Hristiyanlara yazdığı mektupta, oradaki Yahudiler tarafından nefret konusu yapıldığı için adını kasten sakladığına inanıyor. (Elçilerin İşleri 21:28). Pavlus'un diğer mektuplarından üslup farkı da, İbranilere mektubun yazarının kendisi olduğu gerçeğine karşı geçerli bir argüman değildir. Pavlus "her tür insanla her şey olmaya çalıştı (1. Korintoslular 9:22). Bu durumda, bir Yahudi olarak, argümanlarını Yahudilere, onların tam olarak tanıyabilecekleri ve anlayabilecekleri argümanlar sundu.

Mektubun içeriği açıkça Pavlus'un yazdığını gösteriyor. Yazıcı İtalya'daydı ve Timoteos'la birlikteydi. Bu, Pavlus için geçerlidir (İbraniler 13:23, 24). Argümanlar, mektubun gönderildiği İbrani Hristiyan cemaatine hitap etmek için Yahudi bakış açısıyla sunulsa da, öğreti de Pavlus'un karakteristiğidir. Bir yorum kitabında İbranilere yazılan mektup hakkında şöyle denilmektedir: “Mektubun yerli Yahudilere yönelik olduğu, tüm yapısından anlaşılmaktadır. Yahudi olmayanlara yazılmış olsaydı, on binde biri bile argümanı anlayamazdı çünkü bu mektubun yazarının genellikle varsaydığı Yahudi sistemine aşina değillerdi.”^[3]

Birçoğu, İbraniler Mektubunu havari elçi Pavlus'a atfeder. İlk yazarlar tarafından Pavlus'tan bir mektup olarak kabul edildi.^[4] Ayrıca Chester Beatty Papirüsü II'de (${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{46}}$) (M.S. 200 civarında) Pavlus'un dokuz mektubu arasında ve M.S. 4. yüzyıldan kalma "Athanasius'un Kanonu"nda “elçi olan Pavlus'un 14 mektubu” arasında yer alır. Bundan başka Kodeks Sinaiticus ve Kodeks Vaticanus mektubu Pavlus'un mektupları arasına sayar.^[5]

1930 civarında Chester Beatty Papirüs II'nin keşfi, Pavlus'un yazıcı olduğuna dair daha fazla kanıt sağladı. Ünlü İngiliz metin eleştirmeni Sir Frederic Kenyon, Pavlus'un ölümünden yaklaşık bir buçuk yüzyıl sonra yazılan bu papirüs kodeksi hakkında şunları söyledi: "İbranilere yazılan mektubun Romalılara yazılan mektubun hemen arkasına yerleştirilmesi (neredeyse benzeri görülmemiş bir düzenleme) dikkate değerdir, bu da bu el yazmasının yapıldığı erken zamanlarda Pavlus'un yazarlığı hakkında hiçbir şüphe olmadığını gösterir."^[6] Aynı soruyla ilgili olarak, McClintock ve Strong Cyclopedia şöyle diyor: "Pavlus dışında herhangi bir yazar lehine, Kutsal Kitap dışı veya Kutsal Kitap'ta bulunan hiçbir önemli kanıt yoktur."^[7]

Pavlus için adet olmayan yazı üslubu nedeniyle Origenes, mektubun içeriğinin Pavlus'tan olduğunu varsaydı, ancak ona göre yazar belirsizdi.^[8] Orta Çağ boyunca ve Katolik Kilisesi'nde 1914'e kadar İbranilere yazılan mektubun Pavlus'tan gelen orijinal bir İbranice mektubun Yunanca çevirisi olduğu varsayıldı. Bugün ise bu görüş artık savunulmaz.

Olası yazarlar olarak önerilen alternatifler: Apollos,^[9] Luka veya Romalı Klemens,^[10] Barnabas,^[11] Petrus, Filipos, Yahuda ve Timoteos. İbraniler mektubunda yazar hakkında hiçbir şey söylenmediği için bu hipotezlerin hiçbiri doğrulanamaz hale gelir.

Mükemmel Yunan yazı üslubu, geniş kelime hazinesi ve Septuagint biçimindeki Eski Ahit'in derin bilgisi nedeniyle, yazarın Yunanca iyi bilen bir Yahudi Hristiyan olduğu varsayılabilir.

Mektubun içinde olan kanıtlar, onun İtalya'da, muhtemelen Roma'da yazıldığını gösteriyor (İbraniler 13:24). Muhtemelen M.S. 59-61'de Pavlus ilk olarak Roma'da hapsedildi. Timoteos orada onunla birlikteydi, çünkü Pavlus'un Filipililere, Koloselilere ve Filimon'a o tutsaklık döneminde Roma'dan yazdığı mektuplarda adı geçiyor (Filipililer 1:1; 2:19; Koloseliler 1:1, 2; Filimon 1). Bu, İbraniler 13:23'te Timoteos'un serbest bırakılması ve yazarın yakında Yeruşalim'i ziyaret etme arzusu hakkında söylenenlere uyuyor.

Mektup, M.S. 70'te Yeruşalim'in harap edilmesinden önce yazılmış olmalı, çünkü mabet hâlâ Yeruşalim'deydi ve İbraniler'deki tartışmanın gösterdiği gibi, hizmet hâlâ orada yapılıyordu. Pavlus Timoteos'un salıverilmesinden söz ettiğinden, yazma zamanını M.S. 61 olarak, yani Yeruşalim'in yıkılmasından dokuz yıl önce, Pavlus'un kendisinin ilk esaretinden kurtulduğuna inanıldığı tarih olarak belirlemek mantıklıdır (İbraniler 13:23).

M.S. 96 civarında yazılan Klemens'in ilk mektubu, İbraniler Mektubu'ndan kapsamlı bir şekilde alıntı yaptığı için İbraniler Mektubu bu zamandan önce yazıldığı kabul edilir.^[12]

Dinbilimcilere göre kesin bir tarihleme, Yahudi tapınak hizmetinin tanımının nasıl değerlendirildiğine bağlıdır. İbranilere yazılan mektup, Hirodes tapınağının hala var olan kurum ve geleneklerine atıfta bulunuyorsa, Yeruşalim'in yıkılmasından (M.S. 70) önce yazılmış olmalıdır. Öte yandan, İbranilere Mektup, kurban tipolojisi olarak sadece Levililer Kitabı'ndaki kurban düzenlemelerine atıfta bulunuyorsa, Yeruşalim'deki somut kurban pratiğinin sona ermesi anlamsızdı. Erken tarihlemenin savunucuları, İbranilere Mektup'un, Mesih'in kurbanlık hizmetinin üstesinden geldiğini kanıtlamak istediğini varsayıyor; bu, tapınak ve kurban hizmetinin hala gerçek bir rekabet olarak var olduğunu varsayar. Böylece M.S. 60 ile 70 arasında bir tarih varsayıyorlar.

Bazı Kutsal Kitap bilginleri düşündükleri gibi İbraniler 10:32, Sezar Nero (M.S. 64) altındaki Hristiyanlara yapılan zulmü gösterir. Bu, mektubun M.S. 64 ile 70 arasına tarihlenebileceğini düşündürür. Bununla birlikte, çoğunluk görüşü, metin belirli bir kurban etme durumunu belirtmediğinden, kurbanlardan söz edilmesinin yalnızca Eski Ahit kurban kültüyle ilgili olduğu yönündedir.^[13]

Mektupta bahsedilen zulümler, topluluklara yönelik yerel tehditler veya Roma imparatoru Domitian'ın (M.S. 81-96) zamanındaki zulümler olabilir. Bu, mektubun yazılışının M.S. 80 ile 90 arasında olduğuna işaretleyebilir. İçerik açısından, dini hizmetler için henüz unvanlar kullanmaması gerçeği, erken tarihleme lehine konuşur (İbraniler 13:7, 17). Ayrıca, İsa'nın kulak tanıkları (elçiler) tarafından hala duyulan müjde (İbraniler 2:3) erken bir zamana işaret eder.

Tüm Yeni Ahit kitaplarından çok İbraniler Mektubu'nda özellikle Levililer, Mezmurlar ve peygamberlerden doğrudan alıntılar ve imalar (23 tane) içerir. Alıntılar, genel olarak Septuagint'in metnidir. Metnin iki ana varyantın (Alexandrinus ve Vaticanus) birbirinden farklı olduğu yerlerde, İbraniler metninin genellikle Kilise Babalarından gelen kanıtlarla aynı fikirde olan başka bir versiyonu vardır. Bu, İbraniler Mektubu'nun Septuagint'in Kutsal Kitap'ın el yazmalarında bulunan metinden daha orijinal bir biçimini kullandığı tezine yol açtı.^[14]

Alıntılar, İbranice metne bağlam veya yer belirtilmeden verilir.

Kartaca Konsili’nden önce (M.S. 397) hazırlanmış dördüncü yüzyıla ait listelerden birçoğu Yunanca Kutsal Metinlerin günümüzde kabul edilen dizisiyle tamamen uyuşur.

El yazmalarına gelince yazarlar ilk önce papirüs kullandılar. Papirüs, aynı adı taşıyan bir su bitkisinden yapılır. Yazıcılar yaklaşık M.S. 4. yüzyıldan itibaren el yazmalarında papirüs yerine genellikle dana, kuzu ya da keçi derisinden yapılan ve daha dayanıklı bir malzeme olan vellum (bir parşömen türü) kullanılmaya başladılar. Bu vellumlardan günümüze dek ulaşan bazıları çok önemli Kutsal Kitap el yazmalarını içerir.

İbraniler kitabı Kutsal Kitap'ın erken kanon dizilerinde geçer:

İbraniler kitabının ekseriyeti eski Papirüs El Yazmalarında bulunur.

Papirüs El Yazmaları

	Simge	İsim	Tarih (M.S.)	Dil	Bulundukları Yer	İçerik
1	${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{12}}$	Pap. Gr. 3; P. Amherst 3b	275-300	Yunanca	New York (ABD)	İbraniler 1:1
2	${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{13}}$	P. Oxyrhynchus 657	200-400	Yunanca	Londra (İngiltere)	İbraniler 2:14 – 5:5; 10:8-22; 10:29-11:14; 11:28-12:17
3	${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{17}}$	P. Oxyrhynchus 1078	300-400	Yunanca	Cambridge (İngiltere)	İbraniler 9:2-14, 15-19
4	${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{46}}$	Chester Beatty II	200 civarında	Yunanca	Dublin (İrlanda), Ann Arbor (Michigan, ABD)	İbraniler 1:1 - 8:8, 9:10–26
5	${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{79}}$	Inv. 6774	600-700	Yunanca	Berlin (Almanya)	İbraniler 10:10-12, 28-30
6	${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{89}}$	PFlor. 292 (PLaur. IV 142)	300-400	Yunanca	Floransa (İtalya)	İbraniler 6:7-9, 15-17
7	${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{114}}$	P. Oxyrhynchus 4498	200-300	Yunanca	Oxford (İngiltere)	İbraniler 1:7-12
8	${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{116}}$	P. Vindob. G 42417	500-700	Yunanca	Viyana (Avusturya)	İbraniler 2:9-11; 3:3-6
9	${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{126}}$	PSI inv. 1479	300-400	Yunanca	Floransa (İtalya)	İbraniler 13:12-13,19-20

İbraniler kitabının tümü de bazı meşhur Vellum ve Deri El yazmalarında bulunur.

• Bölüm 1: Tanrı Oğlunu kullanarak konuşuyor (1-4); Oğul meleklerden üstündür (5-14).
• Bölüm 2: „İşittiğimiz şeylere çok dikkat etmemiz gerekir“ (1-4); her şey İsa'nın yetkisine verildi (5-9); İsa ve kardeşleri (10-18): kurtuluşlarının öncüsüdür (10), merhametli başkâhin (17).
• Bölüm 3: İsa Musa'dan büyüktür (1-6); imansızlıktan uyarı (7-19).
• Bölüm 4: Tanrı'nın dinlenme gününe girmeme tehlikesi (1-10); Tanrı'nın dinlenme gününe girmek için elinden geleni yapmak gerekir (11-13): Tanrı'nın Sözü canlıdır (12); İsa büyük başkâhindir (14-16).
• Bölüm 5: İsa insansal başkâhinlerden üstündür (1-10): Melkisedek usulüne göre kâhin (6, 10), İsa çektiklerinden itaat öğrendi (8), sonsuz kurtuluşunun sorumluluğunu aldı (9); yetersiz olgunluktan uyarı (11-14).
• Bölüm 6: Olgunluğa doğru ilerlemek (1-3); imandan ayrılmış olanlar Oğlu yeniden direğe geriyorlar (4-8); ümidin korunmasına dikkat etmek (9-12); Tanrı'nın vaadi yerine gelecek (13-20).
• Bölüm 7: Melkisedek eşsiz kral ve kâhin idi (1-10); Mesih kâhin olarak üstündür (11-28): Mesih tam bir kurtuluş sağlayabilir (25).
• Bölüm 8: Tapınma çadırı ve gökteki karşılığıdır (1-6); eski ve yeni ahdin karşılaştırma (7-13).
• Bölüm 9: Yerdeki tapınakta yapılan hizmet (1-10); İsa kanıyla göğe gitti (11-18): Yeni Ahdin aracısıdır (15).
• Bölüm 10: Hayvan kurbanları etkisizdir (1-4): Kanun bir gölgedir (1); Mesih bir kere kurban edildi (5-18); hayata götüren yeni yol (19-25): toplantıları ihmal etmemek (24, 25); kasten günah etmenin tehlikesi (26-31); ümit ve imanla tahammül etmek (32-39).
• Bölüm 11: İmanın tanımı (1, 2); iman örnekleri (3-40): iman etmeksizin Tanrı'yı hoşnut etmek olanaksızdır (6).
• Bölüm 12: İsa imanımızın tamamlayıcısıdır (1-3); Tanrı'dan gelen terbiyeyi reddetmemek (4-11); ayaklar için düz yollar seçmek (12-17); gökteki Yeruşalim'e yaklaşmak (18-29).
• Bölüm 13: Son çağrı ve selamlar (1-25): „konukseverliği unutmayın“ (2), „evlilik herkesin gözünde saygın olsun“ (4), önderlik edenlere itaat (7, 17), şükran kurbanlarını sunmak (15, 16).

Yahudi dini liderler, yalan propaganda yoluyla Mesih'in takipçilerine karşı nefret uyandırmak için ellerinden gelen her şeyi yaptılar. Mümkün olan her silahla Hristiyanlığa karşı savaşma kararlılıkları, Elçilerin İşleri 22:22; 23:12-15, 23, 24; 24: 1-4; 25: 1-3'te anlatılan davranışlarından görülebilir. Dini liderler ve suç ortakları, Hristiyanları, Mesih'e olan bağlılıklarını kırmayı amaçlayan argümanlarla sürekli olarak taciz ettiler. İkna edici ve çürütülmesi zor kanıtlarla -bir Yahudi'ye öyle geliyordu- Hristiyanlığa saldırdılar.

O zamanlar Yahudiliğin dış görünüş ve somut veya maddi şeyler açısından sunabileceği çok şey vardı. Yahudiler, bu şeylerden dolayı Yahudiliğin akılsız Hristiyanlıktan üstün olduğunu iddia etmiş olabilirler. Özellikle İbrani Hristiyanların imanını güçlendirmek için İbraniler Mektubu yazıldı.

Pavlus, Yahudilerin güvendiklerini iddia ettikleri İbranice Kutsal Yazıları kullanarak Hristiyan sisteminin, İsa Mesih'in kâhinliğinin ve onun krallığının üstünlüğünü etkili argümanlarla onların yardımına geldi. Açılış sözleri Mesih'e dikkat çekiyor: “Tanrı uzun zaman önce atalarımızla birçok kez çeşitli yollarla konuşmuştu; … bugünlerin sonunda ise bizimle, her şeye mirasçı olarak belirlediği ve farklı ortamları yaratmakta kullandığı Oğul aracılığıyla konuştu.“ (1:1, 2). Bu Oğul, her şeyin tayin edilmiş varisi ve Babasının görkeminin yansımasıdır. Bizi günahlarımızdan temizledikten sonra, „yücelerde Ulu Tanrı’nın sağında oturmuştur.“ (1:3). Pavlus, İsa'nın meleklerden üstün olduğunu kanıtlamak için birbiri ardına İbranice Kutsal Yazılardan ayetler aktarır.

Melekler tarafından iletilen Kanun ceza olmadan göz ardı edilemezse, Tanrı'nın meleklerin üstünde olan Oğul aracılığıyla söylediklerine normalden daha fazla dikkat gösterilmelidir (2:1-3). Bir insan olarak, İsa Mesih meleklerden daha aşağıdaydı, ancak daha sonra onların üzerinde yüceltildi ve gelecekteki dünyanın hükümdarlığı ile görevlendirildi (2:7). Musa, Tanrı'nın evinde bir hizmetçiydi, ama İsa Mesih bütün evin üzerindedir (3:5, 6).

Mısır'dan ayrılan İsrailoğulları, itaatsizlikleri ve inançsızlıkları nedeniyle Tanrı'nın “dinlenme gününe giremediler (3:19). Hristiyanlar, İsrail gibi itaatsizlik etmemeleri ve sadık kalmaya çabalamaları koşuluyla Tanrı'nın dinlenme gününe girebilirler (4:11). Tanrı'nın dinlenme gününe girmeyi vadeden canlı söz, bir kılıçtan daha keskindir ve kişinin can (dıştaki insan) olarak göründüğü ile ruhuyla ilgili (içteki insan) gerçekte ne olduğu arasında ayrım yapar (4:12).

İsa'nın peygamberler, melekler ve Musa'dan daha üstün olduğunu gösterdikten sonra Yeni Ahdin ve İsa'nın kâhinliğinin Eski Ahdin ve Levili kâhinliğin üstünlüğünü açıklıyor.

İsa Mesih her yönden denendiği halde günah işlemediği için, başkâhin olarak günahkâr insanlara karşı şefkatli ve merhametli olabilir (4:15, 16). İsa, Tanrı tarafından, kâhinliği Levili kâhinliğinden daha üstün olan Melkisedek usulüne göre kâhin olarak atandı (5:6). Harun'un ailesinden Levili kâhinlerin aksine, İsa Mesih'in yok edilemez bir yaşamı vardır (7:16) ve bu nedenle kurtuluş işini sürdürmek için bir halefine ihtiyacı yoktur (7:23, 24); günahsızdır ve kendisi için kurban sunmaya ihtiyacı yoktur (7:26, 27); hayvanları değil, kendi bedenini kurban etti (7:27); ayrıca yerdeki bir tapınağa değil, yeni ahdi yasal olarak bağlayıcı hale getirdiği dökülen kanının değeriyle göğe gitti (9:11, 12, 25, 26).

Kanun Ahdi altında sunulan hayvan kurbanları insanları harfiyen günahlarından temizleyemediler. „Bu kurbanlarla her yıl günahlar hatırlatılmış oluyordu“ (10:1, 3). İsa ise, „günahlar için kalıcı değerde tek bir kurban sundu (10:12).

Böylece aracı İsa olan yeni ahit Kanun Ahdinden daha üstündür. Yeni Ahdin kanunları onu kabul edilenlerin yüreklerinde yerleştirilir ve günahlarının bağışlanmasının sevincini yaşıyorlar (10:16, 17). Bu nimetlerin takdir edilmesi, Hristiyanların halka açık bir umut beyanı vermelerine ve düzenli olarak bir araya gelmelerine neden olur (10:23-25). Tanrı, vaadi almak için sebat etmek yerine, inançsızlıkları nedeniyle Kendisinden yüz çevirenlerden hoşlanmaz (10:28).

İmanın tanımına göre o “ümit edilen şeylerle ilgili güvenceli bir bekleyiş, görülmeyen gerçeklere dair kanıtların açıkça görülmesidir.” (11:1). Pavlus, eski zamanda yaşamış olan imanlı kişilerin (Habil, Hanok, Nuh, İbrahim, Sar, İshak, Yakup, Yusuf, Musa, Rahab ve başkaları) örneklerini sıralayarak (11:4-38) bu insanların “imanlarıyla Tanrı’nın onayının kanıtını gördülerse de, hiçbiri vaadin gerçekleşmesini göremediğini vurguluyor (11:39). İbraniler Mektubu'nun sonunda kusursuz bir yaşam tarzı için öğütler veriliyor. Hristiyanlar kardeş sevgisi gösterip konuksever olsunlar, acı çekenleri unutmayıp evliliğe saygı göstersinler, ellerindekilerle yetinip Tanrı'nın yardımına güvensinler (13:1-5).

Önderlik edenlerin inançlarını taklit edip yabancı öğretilerden sakınsınlar, Mesih'in taşıdığı rezalete katlanmaya hazır olup her zaman Tanrı'ya bir övgü kurbanı sunsunlar (13:7-16). Mektup “Tanrı’nın lütfu sizlerle olsun.” sözleriyle sona eriyor.

• Helmut Feld: Der Hebräerbrief. Erträge der Forschung 228. Wiss. Buchgesellschaft, Darmstadt 1985 ISBN 3-534-07503-X (Forschungsbericht)
• Watson E. Mills: Hebrews. Bibliographies for Biblical Research, New Testament Series 20. Mellen Biblical Press, Lewiston NY u. a. 2001 ISBN 0-7734-2482-2
• Otto Michel: Der Brief an die Hebräer. Kritisch-exegetischer Kommentar über das Neue Testament 13. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 13. Aufl. (7. Aufl. dieser Neuauslegung) 1975 ISBN 3-525-51600-2
• Herbert Braun: An die Hebräer. Handbuch zum Neuen Testament 14. Neubearb. Mohr, Tübingen 1984 ISBN 3-16-144790-5
• Harald Hegermann: Der Brief an die Hebräer. Theologischer Handkommentar zum Neuen Testament 16. Deichert, Leipzig 1988 ISBN 3-374-00042-8
• Christian Rose: Der Hebräerbrief (Die Botschaft des Neuen Testaments). Neukirchener Verlag, Neukirchen-Vluyn 2012, ISBN 978-3-7887-3166-3
• Franz Delitzsch: Der Hebräerbrief. Mit einem Geleitw. von Otto Michel. Nachdr. d. 1. Aufl. von 1857, erschienen bei Dörffling u. Franke, Leipzig. Brunnen-Verl., Gießen u. a. 1989 ISBN 3-7655-9225-0
• Claus-Peter März: Hebräerbrief. Die neue Echter-Bibel 16. Echter-Verl., Würzburg 1989, 2. Aufl. 1990 ISBN 3-429-01213-9 ISBN 3-429-01213-9
• William R. G. Loader: Glaube in der Bewährung. Hebräer- und Jakobusbrief. Bibelauslegung für die Praxis 25. Verl. Kath. Bibelwerk, Stuttgart 1990 ISBN 3-460-25251-0 (anwendungsorientiert)
• August Strobel: Der Brief an die Hebräer. Das Neue Testament deutsch 9,2. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 13. Aufl. (4. Aufl. dieser Bearb.) 1991 ISBN 3-525-51374-7 (allgemeinverständlich)
• Hans-Friedrich Weiß: Der Brief an die Hebräer. Kritisch-exegetischer Kommentar über das Neue Testament 13. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 15. Aufl. (1. Aufl. dieser Auslegung) 1991 ISBN 3-525-51625-8
• Dieter Schneider: Jesus, Anfänger und Vollender des Glaubens. Zugang zum Hebräerbrief. R.-Brockhaus-TB 510. Brockhaus, Wuppertal u. a. 1994 ISBN 3-417-20510-7 (allgemeinverständlich)
• Fritz Laubach: Der Brief an die Hebräer. Wuppertaler Studienbibel.NT 16. Brockhaus, Wuppertal 1994 (allgemeinverständlich, anwendungsorientiert)
• Søren Ruager: Hebräerbrief. Edition C Bibelkommentare 22. Hänssler, Neuhausen-Stuttgart 2. Aufl. 1995 ISBN 3-7751-1096-8 (allgemeinverständlich, anwendungsorientiert)
• Frederick F. Bruce: The Epistle to the Hebrews. The New International Commentary on the New Testament. Eerdmans, Grand Rapids MI, 5. Aufl. 1997 ISBN 0-8028-2514-1
• Paul Ellingworth: The Epistle to the Hebrews. A Commentary on the Greek Text. The New International Greek Testament Commentary. Eerdmans, Grand Rapids u. a. 1993, Repr. 2000 ISBN 0-8028-2420-X
• David A. de Silva: Perseverance in Gratitude. A Socio-Rhetorical Commentary on the Epistle "to the Hebrews". Eerdmans, Grand Rapids u. a. 2000 ISBN 0-8028-4188-0
• Craig R. Koester: Hebrews. A New Translation with Introduction and Commentary. The Anchor Bible 36. Doubleday, New York u. a. 2001 ISBN 0-385-46893-8
• Martin Karrer: Der Brief an die Hebräer. Bd. 1: Kapitel 1,1–5,10. Ökumenischer Taschenbuchkommentar zum Neuen Testament 20,1. Gütersloher Taschenbücher 520. Gütersloher Verl.-Haus u. a., Gütersloh 2002 ISBN 3-579-00520-0
• Gerd Schunack: Der Hebräerbrief. Zürcher Bibelkommentare 14. Theol. Verl., Zürich 2002 ISBN 3-290-14747-9
• Knut Backhaus: Der Hebräerbrief. Regensburger Neues Testament, Pustet, Regensburg 2009, ISBN 978-3-7917-2208-5