French
Deutschİngiliz Muhipleri Cemiyeti - Vikipedi
İngiliz Muhipleri Cemiyeti (İngiliz Dostları Derneği), Sait Molla gibi üyeleri bünyesinde bulundurmuş ve hararetli bir şekilde İngiliz Mandasını savunan mandacı cemiyet.[1][2] 20 Mayıs 1919'da kuruldu.[3][4] İngilizlerden para yardımı alan bu cemiyet, Anadolu'da karışıklıklar çıkarmayı ve Kurtuluş Savaşı'nı engellemeyi amaçladı. Kurtuluş Savaşı'na karşı yapılan tüm yıkıcı eylemlerin ve örgütlenmelerin destekleyicisi oldu.[1][2] İngiliz casusluğu görevini de yürüten Muhipler Cemiyeti üyeleri, İngiliz ajanı Frew’un talimatıyla, İstanbul’un en yoksul semtlerindeki Türk ailelerine her gün çok miktarda et dağıtarak işe başladı.[3] Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile iş birliği yapmıştır.[3]
İstanbul'un işgalinden sonra özellikle kentin zenginleri[kaynak belirtilmeli] ve ileri gelenleri, mevcut durumlarını muhafaza etmek ve işgalden menfaat sağlamak maksadıyla bu derneğe üye olmuşlardır.[5]
İngiliz ekonomik sermayesiyle güçlenen teşkilat, desteklediği diğer yan kuruluşlarla Anadolu’da oluşan Kuvâ-yı Milliye’yi yok etmeye yönelik hareketini hızlandırdı.[3] Marmara ve Ege bölgelerinde çıkan isyanlar dahil, Konya-Bozkır ayaklanmaları ile Konya Delibaş Mehmet İsyanı hareketinde de büyük rolleri olan cemiyetin yayın organı “İstanbul” gazetesiydi.[3]
Türk millî kuvvetlerin Anadolu’ya hakim olmalarıyla siyaset sahnesinden silindiler.[3]
Atatürk, Nutkunda bu dernek ile ilgili şunları söylemiştir:[5]
İstanbul'da çeşitli maksatlarla gizli ve açık olmak üzere kurulmuş, parti veya dernek adı altında birtakım kuruluşlar da vardı.
İstanbul'da önemli sayılabilecek kuruluşlardan biri İngiliz Muhipleri Cemiyeti (12) idi. Bu addan, İngilizlere dost olanların kurduğu bir dernek anlaşılmasın. Bence, bu derneği kuranlar kendi şahıslarını ve kendi çıkarlarını gözetenler ile, kendi çıkarlarının korunma çaresini Lloyd George (Loyt Corc) hükûmeti aracılığı ile İngiliz himâyesini sağlamakta arayanlardır. Bu zavallıların, İngiliz Devleti'nin Osmanlı Devleti'ni bir bütün olarak korumak ve himaye etmek isteğinde olup olamayacağını bir defa olsun dikkate alıp almadıkları, üzerinde düşünülmeye değer.
Bu derneğe girenlerin başında Osmanlı Padişahı ve Halîfe-i Rûy-i Zemîn unvanını taşıyan Vahdettin, Damat Ferit Paşa, Dahiliye Nâzırı olan Ali Kemal, Âdil ve Mehmet Ali Beyler ile Sait Molla bulunuyordu. Dernekte Rahip Frew (Fru) gibi İngiliz milletinden bazı macera heveslileri de vardı. Yapılan işlemlerden ve gösterilen faaliyetlerden anlaşıldığına göre, derneğin başkanı Rahip Frew idi:
Bu derneğin iki yönü ve iki ayrı niteliği vardı. Biri açık yönü ve usulüne uygun teşebbüslerle İngiliz himâyesini sağlama amacına yönelmiş olan niteliği idi. Öteki de gizli yönüydü. Asıl faaliyet bu gizli yöndeydi. Memleket içinde örgütlenerek isyan ve ihtilâl çıkarmak, millî şuuru felce uğratmak, yabancı müdahalesini kolaylaştırmak gibi haince teşebbüsler, derneğin bu gizli kolu tarafından idare edilmekte idi. Sait Molla 'nın derneğin açıktan yaptığı çalışmalarında olduğu gibi gizli çalışmalarında da ondan daha çok rol oynadığı görülecektir. Bu dernek hakkında söylediklerim, sırası geldikçe yapacağım açıklamalar ve gereğinde göstereceğim belgelerle daha kolay anlaşılacaktır.
Üyeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
- İngiliz rahip, ajan ve misyoner Robert Frew
- Kâmil Paşazade Şevket Bey
- Abdullah Cevdet
- Sait Molla
- Dahiliye Nazırı, gazeteci Ali Kemal
- Filozof, şair Rıza Tevfik
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b [1][ölü/kırık bağlantı] Türkiye Cumhuriyet - Kültür ve Turizm Bakanlığı
- ^ a b [2][ölü/kırık bağlantı] Rize İl Kültür ve turizm Müdürlüğü
- ^ a b c d e f [3] 18 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Selçuk Üniversitesi
- ^ [4] 31 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Atatürk Kronolojisi - 1919 Yılı
- ^ a b [5] 13 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Atatürk Araştırma Merkezi
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- İngiliz Muhibler Cemiyeti Hakkında Bazı Notlar ve Belgeler (Doç. Dr. Mehmet Demiryürek) 17 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.