İstanbul Resim ve Heykel Müzesi - Vikipedi

İstanbul Resim ve Heykel Müzesi
Açılış	20 Eylül 1937
Konum	İstanbul, Türkiye
Koordinatlar	41°01′40″K 28°59′03″D / 41.02778°K 28.98417°D / 41.02778; 28.98417
Koleksiyon boyutu	Resim, heykel, özgün baskı
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi bünyesindeki diğer müzeler

İstanbul Resim ve Heykel Müzesi (İRHM), 20 Eylül 1937’de Türkiye’nin ilk Güzel Sanatlar müzesi olarak Dolmabahçe Sarayı’nın Veliaht Dairesi’nde hizmete giren, günümüzde Tophane'deki Antropo No:5'te hizmet veren sanat müzesidir.

19. yüzyıl Osmanlı resim ve heykel sanatı ve Cumhuriyet döneminin başlıca eserlerinin toplandığı müze, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi'ne bağlı bir kurumdur. 1970’lere kadar Türkiye’deki tek sanat müzesi olarak kalmıştır. Türkiye’nin en önemli modern Türk resim koleksiyonun sahibidir^[1] ve Türkiye'nin birçok büyük ilindeki sanat müzelerinin ve Devlet Sanat Galerileri'nin kaynağı durumundadır. 12 bin eserlik koleksiyonun kaynağının tamamına yakını, Sanayi-i Nefise ve Güzel Sanatlar Akademisi’nin (bugünkü Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) üyelerine aittir.^[2]

Müze, Tophane’de Emre Arolat tarafından müze olarak yeniden inşa edilen Antrepo No 5 adlı yapıya 2012 yılında taşınmıştır. Antrepo No:5'teki inşaat çalışmaları devam ettiği için 2021 Aralık ayına kadar kapalı kalmıştır. ^{[not 1]}

Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye'de sanat üretimleri artmış, müze kurulmasına duyulan ihtiyaç üzerine yeni rejim 1937'de bir kamu sanat müzesi kurmaya karar vermiştir. 1936 yılında Güzel Sanatlar Akademisi'nde, kurumun müdürü Burhan Toprak tarafından "Elli Yıllık Türk Sanatı" (ya da "Yarım Asırlık Türk Resmi") adıyla düzenlenen serginin ardından bu sergiyi müzeye dönüştürme fikri doğmuştu.^[4] Müze binası ihtiyacını karşılamak için, cumhurbaşkanı Atatürk’ün emri ile, Dolmabahçe Sarayı Veliaht Dairesi, Güzel Sanatlar Akademisi’ne tahsis edildi. Böylece o devirde bütün büyük Avrupa şehirlerinin takip ettiği Louvre Müzesi modelini izlenerek, İstanbul'da yıkılan rejimi simgeleyen bir yapı yeni ulus devletinin simgesi olarak müzeye dönüştürüldü.^[5]

Kurulmakta olan Müze’nin müdürlüğüne Halil Dikmen atandı. Dikmen, kuruluş çalışmaları için oluşturulan komite ile birlikte hazırlıkları yürüttü. “50 Yıllık Türk Resmi Sergisi”nde sergilenen eserlerden Resim Bölümü Başkanı Léopold Lévy’nin görüp beğendikleri, onun isteği ile sanatçılar tarafından bağışlandı. Elde bulunan eserlere ek olarak İstanbul’da ve Ankara’da resmi dairelerde, resmi koleksiyonlarda bulunan eserler Resim ve Heykel Müzesine konulmak üzere bulundukları yerden Milli Eğitim Bakanlığı aracılığıyla istendi. Osmanlı döneminde Müze-i Hümayun bünyesinde oluşturulmuş seksen beş orijinal resimden oluşan Elvah-ı Nakşiye Koleksiyonu ile birlikte 134’ü Akademi hocalarının bağışı olan320 eser toplandı^[2]

Müze 20 Eylül 1937’de düzenlenen törenle açıldı. Dolmabahçe Sarayında kalmakta olan Atatürk, törene manevi kızı Ülkü ile birlikte katıldı.^[4]

Halil Dikmen’in çabaları sonucu müze devrin entelektüellerinin lokali, Akademi öğrencilerinin ise eğitim hayatlarının bir parçası halini almış, herkese açık bir kültür kurumuna dönüşmüştür.^[6] 500-600 kişilik gruplar halinde gelen öğrenciler dışındaki ziyaretçi sayısı günlük 300-400 kişiye ulaşan müze, II. Dünya Savaşı nedeniyle kapanana kadar dinamizmini sürdürdü.

II. Dünya Savaşı sırasında müze kısmen kapatıldı, bazı eserler Anadolu'ya gönderildi. Müzenin faaliyetleri savaş boyunca çeşitli nedenlerle kesintiye uğradı. Örneğin 1942 İstanbul Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi yangınında Fen-Edebiyat Fakültesi öğretim yılını Resim ve Heykel Müzesinde tamamlamış, müze çalışmaları kesintiye uğramıştı.

Savaştan sonra yeniden açılan müze, eski canlılığına yeniden kavuşamadı; bütçe ve idare sorunları nedeniyle sıklıkla kapanma tehlikesi yaşadı. 1962-1969’da müdür olan ressam Nurullah Berk müzeyi sürekli yenilenen bir kültür kaynağı haline getirmek için geçici sergilere ağırlık vererek her yıl ortalama iki geçici sergi düzenlemiştir.^[7] Bu sergiler içinde en sansasyonel olanı 16 Haziran 1969 yılında açılan XX. Yüzyıl Fransız Sanatı sergisi idi. Sergi, 1890-1950 yılları arasında ün yapmış, aralarında Signac, Picasso, Braque, Juan Gris, Matisse, Paul Gauguin gibi modern sanat açısından önemli isimlerin de bulunduğu 50 Fransız sanatçının 50 eserini içermekteydi. Sergi büyük ilgi gördü, ziyaretçi sayısı 40bini aştı.^[7]

Millî Saraylar Daire Başkanlığı’na ait müze binası 2007 yılında restorasyona girdi ve müze kapandı. 2009'da binanın onarılan bölümünde “Serginin Sergisi” adlı bir sergi düzenlendi. Bu sergi, müzenin 1937 yılındaki açılış sergisinin yetmiş iki yıl sonra sembolik bir tekrarıydı.^[8][9]

2012’de Veliaht Dairesi’ndeki restorasyon tamamlandı; ancak bina tekrar müzeye tahsis edilmedi. Bu nedenle koleksiyon, Tophane’de bir liman deposundan müzeye dönüştürülen, ancak inşaatı hümüz tamamlanmamış olan yeni müze binasına taşındı.

Yeni müze binası, Sedad Hakkı Eldem tarafından tasarlanıp 1955'te yapılmış 5 no'lu antrepo binasının yerine, öğrencisi Emre Arolat tarafından eski binanın temeline bağlı kalınarak ve cephesi birebir referans alınarak 2011 yılında inşa edilmiştir.^[10] Müze, taşındığı yeni binada inşaat çalışmaları henüz tamamlanmamış olduğu için ziyarete açılamadı. İnşaat on yıl sürdü. Müzenin kapalı olduğu ve inşaatın devam ettiği on yıllık sürede müzedeki eserler restore edildi.^[11]

Müzenin koleksiyonlarının bir kısmı 2014’ten itibaren Karaköy’deki 5 no’lu Antrepo’nun girişinde yer alan geçici sergi salonlarında düzenlenen sergiler yoluyla ziyaretçilerle buluşturuldu.^[12] Bu sergilerden ilki, 15 Şubat -15 Mart 2014 arasında düzenlenen “Elvah-ı Nakşiye’den Günümüze MSGSÜ Resim ve Heykel Müzesi Koleksiyonlarından Seçkiler” başlıklı sergi idi.^[13][14]

Müze, 10 yıl süren inşaat sürecinin ardından Aralık 2021'de yeniden ziyarete açıldı.

İstanbul Resim Heykel Müzesi’nin koleksiyonları Türkiye’nin yüzyıllık tarihinin en önemli arşivlerinden biridir.^[15] Eserler sürekli olarak sergilenememiş ama 1937’den beri Akademi tarafından eksiksiz olarak korunmuş ve kataloglanmışlardır.^[13][15]

İstanbul Resim ve Heykel Müzesi’nin koleksiyonunda, Türk ve dünya sanatçılarına ait resim, heykel, özgün baskı yapıtları, Antik ve Rönesans dönemlerinden heykel mülajlarının yanı sıra müzeye bağış yoluyla gelmiş özel koleksiyonlardan yapıtlar da bulunur. 19. yüzyıl ile 20. yüzyıl’ın ilk yarısına ait çalışmaların daha kapsamlı olduğu müze koleksiyonunda 10140 resim, 651 heykel vardır. Resim bölümünde, çoğunlukla yağlı boya olan yapıtlar mevcuttur. Sabri Berkel'in 4468 eseri müzenin envanterinde kayıtlıdır.^[14] Ayrıca koleksiyonda 10 ikon, 107 seramik ve 79 hat eseri yer almaktadır. 18. ve 19. yüzyıl Batılı sanatçılarla çağımız sanatçılarından André Derain, Levy, Matisse, Picasso, Utrillo gibi sanatçıların yapıtları da koleksiyon kapsamındadır.

Müze envanter kaydında yer alan 404 tablo günümüzde müzede bulunmamaktadır. Aralık 1984 tarihinden önce, 339 eser üst kurumların talebi doğrultusunda elçilik binalarına, yabancı devlet adamlarına hediye olarak, Anadolu'da açılan müzelere verilerek müzeden çıkarılmıştır. Hangi eserin hangi kuruma gittiği, eserin adı ve fotoğrafı kayıt altına alınmıştır.^[16]

Devlet Resim ve Heykel Sergileri’nde ödül alan çalışmalar, satın alma ve bağışlarla gelişen Müze koleksiyonundan bazı eserler İzmir, Ankara, Antalya, Balıkesir, Bursa, Yalvaç gibi yerlerin Devlet Galerileri’ne gönderilmiş böylece müze ülkenin diğer şehirlerindeki sanat müzesi ve galerilerin kaynağı olmuştur.

Müzeye en son eser alımı 1980’de yapılmıştır.^[17]

Resim koleksiyonu, Cumhuriyet tarihinin en önemli ressamlarının eserlerini barındırmaktadır. Koleksiyonlardan biri de saray dışında oluşturulan ilk koleksiyon özelliğini taşıyan Elvâh-ı Nakşiye Koleksiyonu'dur.^[18]

İstanbul Resim Heykel Müzesi'nin hat koleksiyonu, Türk hat sanatının son ustalarının nadide örneklerini içermektedir. Bu koleksiyon, Güzel Sanatlar Akademisi Türk Sanatları Kürsüsü hocalarından Necmettin Okyay, Beşiktaşlı Hacı Nuri Korman, Macit Ayral ve İsmail Hakkı Altunbezer'in eserlerinden oluşmaktadır.^[19]

İstanbul Resim Heykel Müzesi'nin Seramik Koleksiyonu, Türk seramik sanatının önemli eserlerinden oluşan ve özel bir değere sahip bir koleksiyondur. Türkiye'nin ilk seramik kürsüsü, 1929 yılında Müze'nin bağlı olduğu Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi'nde (Güzel Sanatlar Akademisi) kurulmuştur. Bu kürsü, Türk seramik sanatının gelişimine önemli katkılar sağlamıştır.

İstanbul Resim Heykel Müzesi'nin Seramik Koleksiyonu'nda, bu kürsüden yetişmiş olan İsmail Hakkı Oygar, Vedat Ar, Hakkı İzzet, Nasip İyem, Atilla Galatalı gibi önemli sanatçıların eserleri yer almaktadır. Bu eserler, farklı tekniklerde, çeşitli boyutlarda ve zengin desenlere sahip özgün yapıtlardan oluşmaktadır.^[20]

Müze, Sedad Hakkı Eldem tarafından tasarlanmış olan, 1960'ta inşa edildiğinden beri kapalı olan 5 no'lu antrepo binasının yerinde, 2011'de Eldem'in öğrencisi Emre Arolat tarafından tasarlanmış binadadır. 2011-2019 yılları arasında antrepo binası müzeye dönüştürüldü. Bu süreçte müzenin tüm duvarları soyulmuş, eski binanın cephesi ve ızgara plana sahip taşıyıcı sistemi korunarak şeffaf bir bina inşa edilmiştir.

Bölgedeki yıkılarak ortadan kaldırılan yapıların en önemli karakteristik özelliği olan betonarme ızgara sistemi, müze birimlerini barındırmak üzere yeniden kurgulanarak arasına, sanat objelerini sınıflandırarak saklayacak, sergi salonları olarak kullanılacak konteynırlar eklenmiştir. Bu konteynır birimler, rampalar ve köprülerden oluşan bir ağ ile yapının içerisinde birbirine bağlanır.^[21] Binanın cephesi, tarihsel değerini yansıtacak şekilde ana kütleden ayrıdır.

Ziyaretçiler müzeye ticari birimler, atölye odaları ve kamusal tesislerin yer aldığı geniş bir salondan girerler.^[22]

• İstanbul Resim ve Heykel Müzesi resim koleksiyonu
• İstanbul Resim ve Heykel Müzesi heykel koleksiyonu

• MimarSinan Üniversitesi ve Heykel Müzeleri Yönetmeliği
• Sanatın Kurumsallaşması Sürecinde İstanbul Resim ve Heykel Müzes i başlıklı doktora tezi, 2011.