İsviçre sistemi - Vikipedi

İsviçre sistemi, özellikle satranç, Scrabble, squash gibi her oyuncunun birbiriyle karşılaşmasını gerektiren oyunlarda sıkça kullanılan bir turnuva düzenidir. Bu biçimde bir turnuva, ilk kez 1895 yılında İsviçre'nin Zürih kentinde uygulanmış olduğu için, bu düzenlemeye İsviçre sistemi adı verilmiştir.

1895 yılında İsviçreli bir öğretmen olan Julius Müller, spor etkinlikleri için bir yarışma formatı veya eşleştirme sistemi geliştirmiştir.

İsviçre sisteminin temel ilkesi, her oyuncunun kendi dengi bir başka oyuncuyla eşleştirilmesidir.

İlk tur karşılaşmaları ELO sıralama sistemine göre rastgele belirlenir. Oynadığı karşılaşmayı kazanan oyuncu bir puan, beraberlik alan oyuncu yarım puan alırken oynadığı karşılaşmayı kaybeden oyuncu aynı puanda kalır. Her oyuncu bir sonraki turda oynama hakkına sahiptir. Bir oyuncu her turda kendisiyle eşit puana sahip bir oyuncuyla karşılaşır. Eşit puana sahip iki oyuncunun bulunmadığı durumlarda puanları birbirine en yakın oyuncular eşlendirilir. Buna karşın, hiçbir oyuncu başka bir oyuncuyla ikiden fazla karşılaşma yapamaz. Satranç turnuvalarında bir oyuncunun beyaz taşlarla oynadığı oyun sayısının siyah taşlarla oynanan oyun sayısına eşit olması sağlanır. Ayrıca, bir oyuncunun aynı renk taşlarla üst üste üç oyun oynamayacak biçimde eşlendirilmesine özellikle dikkat edilir.

Temel kural, oyuncuların reytingleri baz alınarak sıralanmasıdır. Bunun ardından oyuncu listesi ortadan ikiye ayrılır ve eşleşme süreci başlar. Örneğin, 1 numaralı oyuncu 5 numaralıyla, 2 numaralı oyuncu da 6 numaralıyla eşleşir.

Eşleştirmenin hangi ölçütlere bağlı kalınarak gerçekleştirileceği turnuva düzenleyicisi tarafından belirlenir ve eşleşme genellikle bilgisayar yardımıyla yapılır. Kuralların sıkı sıkıya uygulandığı turnuvalarda turnuva düzenleyicisinin eşleşme sürecine herhangi bir etkisi olamaz.

Turnuva, önceden duyurulan tur sayısına dek sürer. Son turun ardından oyuncular puana göre sıralanır. Eşitlik halinde eşitlik bozma puanı (bir oyuncunun rakiplerinin topladığı puanlar toplamı) ya da Buchholz satranç reytingine bakılır. Konu ile ilgili ayrıntılı bilgi için İsviçre sistemi turnuvalarında eşitlik bozma maddesine bakılabilir.

Birincinin ya da sonuncunun kesin olarak belirlenebilmesi için tur sayısının turnuvaya katılan oyuncu sayısının iki tabanında logaritmasına en azından eşit olması gerekir. Örneğin, üç tur sekiz oyuncunun, dört tur ise on altı oyuncunun sıralanabilmesine olanak tanır. Ne var ki, oyuncu sayısı genellikle daha fazladır ve yeterli tur sayısına ulaşılmadığında yaptığı tüm karşılaşmaları kazanan ve birbiriyle karşılaşmayan iki ya da daha çok oyuncu bulunabilir.

İsviçre sistemini elemeli turnuvalardan ayıran özellik her turda yarışan oyuncu sayısının aynı olmasıdır. Gerçekleşebilecek en olumsuz durum, toplam oyuncu sayısının tek olduğu turnuvalarda bir oyuncunun eşlendirme sürecine katılamamasıdır. Söz konusu oyuncu bu tur için bay olur ve yarım puan kazanır. Bir sonraki tur eşlendirmesine katılan bu oyuncunun bir kez daha bay olmasına izin verilmez.

İsviçre sistemi, turnuva sonuçlarının oyuncuların görece güçleri hakkında fikir vermesini de sağlamaktadır. Böylelikle turnuva sonucunda yalnızca şampiyon belirlenmiş olmaz. Örneğin, bir elemeli turnuvada final oynayan bir oyuncu o turnuvadaki en iyi ikinci oyuncu olmayabilir. Bu oyuncudan daha iyi oynayanlar daha önceki turlarda elenmiş olabilirler.

İsviçre sistemi turnuvaları elemeli turnuvalarda yaşanan final heyecanına her zaman için tanıklık etmez. Bir oyuncu son tura dek oynadığı karşılaşmalar sonucunda diğer oyunculara büyük bir puan farkı yapmış ve bu nedenle son turdaki karşılaşmasını kaybetmiş olsa bile turnuvayı birinci olarak tamamlayacak olabilir. Bu arıza, turnuvada dereceye giren oyuncuların tek yönlü olarak eşlendirilmesiyle çözümlenir. Scrabble turnuvalarında turnuvayı açık ara birinci olarak tamamlayan oyuncu kazanç alanı dışındaki en iyi oyuncuyla eşlendirilir. Bu yöntem, 1995 yılındaki tüm-yıldızlar turnuvasında ilk kez uygulanmış ve ABD Şampiyonu David Gibson'a atfedilmiştir. Bu oyuncu Scrabble tarihinde en çok para ödülü kazanan oyuncu olmasının yanı sıra turnuvaları son turdan önce birinci olarak bitirmeyi güvence altına almayı başarabiliyordu. Bu nedenle son tura farklı biçimde giren oyuncular dereceye giren oyuncuların etkilenmemesi için daha düşük puanlı oyuncularla eşlendiriliyordu.

İsviçre sistemi turnuvaları çift yönlü lig turnuvalarının aksine makul bir tur sayısında sona erer. Tek karşılaşmalı elemeli turnuvalar, tenis gibi aynı anda çok az karşılaşmanın yapılabilmesine olanak tanıyan sporlarda kullanılır. İsviçre sisteminde tüm oyuncular karşılaşmalarını eşzamanlı olarak yapabilirler.

Hızlandırılmış eşlendirme (hızlandırılmış İsviçre sistemi)^[1] tur sayısının birinciyi belirleyecek sayıda olmadığı büyük turnuvalarda kullanılır. Bu yöntem, yüksek reytingli oyuncuların ilk turlarda daha hızlı eşlendirilmesini sağlar^[1] ve turnuvayı tam puanla tamamlayan oyuncu sayısını ciddi ölçüde azaltır.^[2]

Yalnızca eşlendirmede kullanılmak üzere oyuncu listesinin üst yarısındaki oyunculara bir puan eklenir. Eşlendirme bu ekli puanlar göz önüne alınarak yapılır. İlk turda en üst çeyrekle ikinci çeyrek, üçüncü çeyrekle dördüncü çeyrek karşılaşır. Birinci ve üçüncü çeyrekteki çoğu oyuncu ilk turda kazanırlar. Bu durumda, ikinci turda ilk sekizlik, ikinci sekizlikle, ikinci çeyrek üçüncü çeyrekle, yedinci sekizlik son sekizlikle oynar. Bu, üst yarıda kazanan ve alt yarıda kaybeden oyuncuların birbirleriyle, üst yarıda kaybeden oyuncuların alt yarıda kazanan oyuncularla oynamasını sağlar (genellikle). İki tur sonunda tam puanlı oyuncu sayısı toplam oyuncu sayısının ¼'ünden ⅛'ine düşer. İkinci turdan sonra olağan eşlendirme yöntemi kullanılır (üst yarı için kullanılan ekli puanlar devre dışı bırakılır).

İsviçre sistemi ve hızlandırılmış eşlendirme arasındaki farkı daha iyi anlayabilmek için sekiz oyuncudan oluşan bir turnuva düzenlendiğini varsayalım. Yüksek reytingli oyuncuların her zaman kazandığını düşünelim.

İsviçre sistemi

1. Tur: 1 numaralı oyuncu 5 numaralı oyuncuyla oynar, 1 numaralı oyuncu kazanır 2 numaralı oyuncu 6 numaralı oyuncuyla oynar, 2 numaralı oyuncu kazanır 3 numaralı oyuncu 7 numaralı oyuncuyla oynar, 3 numaralı oyuncu kazanır 4 numaralı oyuncu 8 numaralı oyuncuyla oynar, 4 numaralı oyuncu kazanır 

2. Tur: 1 numaralı oyuncu 3 numaralı oyuncuyla oynar, 1 numaralı oyuncu kazanır 2 numaralı oyuncu 4 numaralı oyuncuyla oynar, 2 numaralı oyuncu kazanır 5 numaralı oyuncu 7 numaralı oyuncuyla oynar, 5 numaralı oyuncu kazanır 6 numaralı oyuncu 8 numaralı oyuncuyla oynar, 6 numaralı oyuncu kazanır 

İkinci tur sonu itibarıyla sıralama:
1 2-0
2 2-0
3 1-1
4 1-1
5 1-1
6 1-1
7 0-2
8 0-2

Hızlandırılmış eşlendirme

1. Tur: 1 numaralı oyuncu 3 numaralı oyuncuyla oynar, 1 numaralı oyuncu kazanır 2 numaralı oyuncu 4 numaralı oyuncuyla oynar, 2 numaralı oyuncu kazanır 5 numaralı oyuncu 7 numaralı oyuncuyla oynar, 5 numaralı oyuncu kazanır 6 numaralı oyuncu 8 numaralı oyuncuyla oynar, 6 numaralı oyuncu kazanır 

2. Tur: 1 numaralı oyuncu 2 numaralı oyuncuyla oynar, 1 numaralı oyuncu kazanır 3 numaralı oyuncu 5 numaralı oyuncuyla oynar, 3 numaralı oyuncu kazanır 4 numaralı oyuncu 6 numaralı oyuncuyla oynar, 4 numaralı oyuncu kazanır 7 numaralı oyuncu 8 numaralı oyuncuyla oynar, 7 numaralı oyuncu kazanır 

İkinci tur sonu itibarıyla sıralama:
1 2-0
2 1-1
3 1-1
4 1-1
5 1-1
6 1-1
7 1-1
8 0-2

McMahon sistemi turnuvası Avrupa'da yapılan go turnuvalarında sıkça kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde oyuncular turnuvaya farklı düzeylerden başlarlar. Bu nedenle, İsviçre sistemi bu sistemin özel bir durumudur. Bu yöntem, Bell Laboratuvarları çalışanlarından Lee E. McMahon (1931–1989)'a atfedilmiştir.

Haftalık turlardan oluşan turnuvalarda Konrad turnuvası adıyla bilinen esnek bir yöntem kullanılır. Bir oyuncunun nihai puanı o oyuncunun en iyi turları göz önüne alınarak belirlenir. Oyuncular tüm turlara katılmak zorunda değillerdir. Bir oyuncu turnuvayı istediği turda terk edebilir. Bu tür turnuvalar yalnızca bir tura katılmış oyuncular yanında hemen hemen tüm turlarda oynamış oyuncuları barındırır. Bu sistem, Norveç'teki birçok satranç kulübü tarafından uygulanmaktadır.^[3]

Norveç ve Danimarka'da yaygın olarak kullanılan bir diğer sistem Monrad sistemidir. Bu sistem İsviçre sistemiyle benzerlik göstermektedir. Bu iki sistem arasındaki temel fark, Monrad sisteminin başlangıç sıralamasını reytingler yerine rastgele belirlenen oyuncu numaralarına dayandırmasıdır.

Bu sistemin Danimarka'da uygulanan biçimi oyuncu listesinin rastgele sıralanması ve eşlendirmenin iki oyuncunun ikiden çok kez karşılaşmamasının sağlanması evrelerinden oluşur.^[4] Norveç'te uygulanan biçim ise ilk tur için özel bir eşlendirme mantığına sahiptir ve oyuncuların art arda aynı renk taşlarla oynamamasını güvence altına almayı hedefler.^[5]

Bazı Scrabble turnuvalarında "değiştirilmiş İsviçre sistemi", "Portland İsviçre sistemi", "Fontes İsviçre sistemi" ya da "hızlı eşlendirme" olarak adlandırılan yöntem kullanılmaktadır. Bu yönteme göre oyuncular önce dörderli öbeklere ayrılır ve çift turlu karşılıklı oyunlar oynanır. Bunun ardından oyuncular İsviçre sistemine göre eşlendirilir. Ancak, nihai sıralama son tur sonuçlarına bakılarak değil ikinci turdan sonuncu tura dek yapılan turların sonuçlara bakılarak belirlenir. Bu, oyununu bitiren bir oyuncunun bir sonraki turda karşılaşacağı rakibi o turun sonunu beklemesine gerek kalmaksızın öğrenebilmesini sağlar.

Avustralya'da sıkça kullanılan ve diğer ülkelere de yayılan bir diğer yönteme göre ise oyuncular olağan İsviçre sistemindeki gibi eşlendirilirler. Buna ek olarak, belirli bir turdan sonra önceki eşlendirmelerin yinelenmesi engellenir. Örneğin, kısa turnuvalarda hiçbir tur için eşlendirme yinelemesine izin verilmemektedir. Uzun turnuvalarda ise ilk N tur için eşlendirme yinelemesine izin verilmez ancak bundan sonraki her turda olağan eşlendirme kuralları uygulanır. Bu durumda, yinelenen eşlendirmelerin sayısı oldukça artabilir.

İsviçre sistemine dayanan bir diğer Scrabble sistemi "Chew eşlendirmesi"dir. İlk olarak Kuzey Amerika ve Kanada Ulusal Şampiyonalarında kullanılan bu yöntem 2005'ten bu yana Dünya Scrabble Şampiyonası'nda da uygulanmaktadır. Alt sıralarda yer alan bir oyuncunun güçlü bir oyuncuyla karşılaşıp elenmesinin önüne geçmeye çalışan bu sistem, güçlü oyuncuları birbirleriyle karşılaştırmayı yeğlemektedir.^[6]

İsviçre sistemi dört, beş ya da altı oyuncudan oluşan takımlarla oynanan briç turnuvalarında da kullanılmaktadır. Her turda bir takım diğer bir takıma karşı birçok el oynar ve uluslararası karşılaşma puanları uyarınca puanını artırır. Bu puanlar diğer kazanç puanlarıyla birlikte bu iki takıma dağıtılır. İlk tur karşılaşmaları rastgele belirlenir. Sonraki turlarda en yüksek puanlı takım ikinci yüksek puana sahip takımla, üçüncü yüksek puana sahip takım dördüncü yüksek puana sahip takımla oynar. Ancak, bir takımın aynı rakiple en fazla iki kez karşılaşmasına dikkat edilir.

İngiliz Parlamentosu türü tartışma yarışmaları her oturumda dört takımın yarışmasına izin verir. Dünya Üniversiteler Tartışma Şampiyonası'nın da içinde bulunduğu birçok tartışma yarışmasının hazırlık turu takımları sekme olarak adlandırılan değiştirilmiş bir İsviçre sistemi turnuvası uyarınca sıralar. Takımlar her turda birinciden dördüncüye doğru sıralanır ve 3, 2, 1 ve 0 olarak puanlandırılırlar. Puanları birbirine yakın olan takımlar bir sonraki tur aynı oturumda yarışırlar. Satranç için uygulanan farklı renk taşlarla oynama zorunluluğu tartışma yarışmalarında söz sırasının belirlenmesinde aynı biçimde uygulanır. Her oturumda dört takımın yarışıyor olması eşlendirmede göz önüne alınan ölçütlerin (bir takımın aynı rakiple en çok iki kez karşılaşması ve bir takımın söz alma sırasının dengelenmesi) sağlanmasını güçleştirmektedir.

• İsviçre sistemi turnuvalarında eşitlik bozma

• İsviçre sistemi hakkındaki ayrıntılı kurallar 16 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Farklı turnuva türlerinin karşılaştırılması