Şemsi Efendi Mektebi - Vikipedi

Şemsi Efendi Mektebi (Mekteb-i Şemsi İptidai), Selanik'te Muallim Şemsi Efendi tarafından 1872’de kurulan özel okuldur.

Selanik’in ilk özel Türk okulu idi; ayrıca eldeki bilgilere göre Osmanlı İmparatorluğu’nda bir Türk tarafından kurulmuş ikinci özel okuldur (ilki 1865 yılında İstanbul’da açılan bir mekteptir^[1]). Usul-i cedid (yeni yöntem) ile eğitim yapan bir kurumdu. Mustafa Kemal Atatürk’ün, ilköğrenimine Hafız Mehmet Efendi'nin mahalle mektebinde başladıktan sonra 1886-1887’de bu okulun öğrencisi olduğu düşünülür.

Şişli Terakki Lisesi'nin ve Fevziye Mektepleri’nin öncüsü kabul edilir.

Selanik’te bir yabancı özel okulda Türkçe öğretmenliği yapan Muallim Şemsi Efendi tarafından benzer şart ve metotlarla Türk öğrencilere eğitim vermek amacıyla kurulmuştur. Şemsi Efendi, 1869 Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi’nin Osmanlı İmparatorluğu’ndaki gayrimüslümlere olduğu gibi Müslüman Türkler’e de özel okul açma izni veren maddelerine dayanarak okul açma girişiminde bulundu. Abdi Kamil, Derviş Efendi, Halil Vehbi Efendi gibi Selanik eşrafının katılımı ve diğer hayırseverlerin yardımlarıyla açılan okul,^[2] 1872 yılında Selanik şehrinin Sabri Paşa Caddesi’ndeki Çarşamba Dergâhı adlı bir tekkenin karşısında bulunan tek katlı küçük bir binada hizmete girdi.^[1] Eğitim kadrosunda meslektaşı Abdi Kamil Efendi de bulunuyordu.^[1]

Okulun dershanesinde öğretmen masası, sıra, karatahta, tebeşir, silgi ve okuma yazmayı kolaylaştırmak için levhalar bulunmaktaydı.^[1] Okula yeni kaydolan her çocuğa bir mentor atama, dersler arasında teneffüs verilmesi, öğrencilerin şehir-içi gezilere götürülmesi gibi uygulamalar vardı. Okul yenilik düşmanı kimselerin saldırısına uğrayıp eşyaları kırılınca eğitim-öğretim Şemsi Efendi’nin evinin altındaki büyük bir odada sürdürülmüş; ancak orası da saldırıya uğramış, yenilik aleyhtarları tarafından dinsizlikle suçlanan Şemsi Efendi’nin okulu kapatılmıştı.

1873’te Selanik valisi olarak göreve başlayan Mithat Paşa mektebin kapatılmasını vilayet meclisinin gündemine getirmesi üzerine okul, meclis kararıyla yeniden açıldı; okul binasının genişletilmesine vilayet yardım etti.^[1] Okulda bir kız bölümü de açıldı. Şemsi Efendi, kendi kızı Yekta’yı bu okulda yetiştirdi.^[1]

Şemsi Efendi, malî imkânsızlıklar ve kaliteli öğretmenlerin azlığı nedeniyle çeşitli defalar okulu kapatmak zorunda kalmış sonra tekrar açmıştır. Mustafa Kemal’in ilkokula başladığı 1887 yılı civarında okulu yeniden açmıştı. Kendisi, bu okula bir yıl kadar devam etti.

Şemsi Efendi okulu, 1891’de kapandı.

Şemsi Efendi, 1877’de Selanik’te ortaokul düzeyindeki Mekteb-i Terakki adlı özel kurumun açılışında da etkili olmuştu. 1880’de lise düzeyinde de eğitim vermeye başlayan bu okul I. Dünya Savaşı başladıktan sonra kısmen, 1923’te tamamen kapandı. İstanbul’a göç eden Selanik Terakki Mektebi’nde yetişmiş bir grup Selanikli, İstanbul’da Şişli Terakki Mektebi’ni kurdular.

Şemsi Efendi’nin Selanik’te iken öğretmenlik yaptığı bir başka okul 1885’te kurulan Fevziye Mektebi’dir. Fevz-i Sıbyan adıyla ilkokul olarak kurulan bu okul, kısa zamanda ortaokul ve lise kısımları da olan bir eğitim kurumu haline gelmişti. Şemsi Efendi, 1894-1899 yıllarında bu okulda öğretmenlik yaptı.^[1] 1923’te tüm öğrencilerinin anavatana gelmesiyle Selanik’teki okul kapandı; I. Dünya Savaşı sırasında İstanbul’da kurulmuş olan Fevziye Mektebi öğretim hayatına devam etti.

Halen İstanbul'da öğrenim vermeyi sürdüren her iki okul da kendisini Şemsi Efendi Okulu’nun devamı olarak kabul eder.^[3][4]