French
DeutschŞist - Vikipedi
Şist orta dereceden bir tür başkalaşım kayacı[1]'dır. (Bazen tortul kayaç olarak da adlandırılabilir.[2]) Şist kelimesi Yunanca bir sözcük olan σχίζειν (şizin)'den gelmektedir. Kelimenin anlamı "bölmek"tir. Şist'in anlamının Yunanca "bölmek" olmasının sebebi büyük olasılıkla, şistin alüminyum levhalar halinde kolayca ayrılabilir yapıda olmasından kaynaklanıyordur. Şistler genellikle orta veya büyük, düz, tabaka benzeri tanelere sahiptir. %50'den fazla şist, uzun mineraller (mika veya talk gibi) içermesiyle tanımlanır.[3]
Şistteki mineral taneleri, ısı ve basınç uygulandığında pul pul ölçeklere ayrılarak çıplak gözle görülebilir. Ayrıca kayaçlar sıcaklık ve basınç etkisi altında metamorfizmaya uğraması sonucu yapraklanmalı kayaçlara donüşür. Çoğu şist, ara aşamalar olarak şist, arduvaz üretimini içeren bir dizi metamorfik süreçten geçen killer ve çamurlardan türetilir. Bu yapraklanmalı kayaçlara şist adı verilir.
Şist kelimesi sedimanter bir kayaç için kullanılan bir ad değil de metamorfik kayaçların %80'ini ifade eden genel bir isimdir. Şist terimi kayaçların içindeki baskın minerallerle beraber kullanılarak asıl kayacın adını oluşturur. Örneğin, biyotit ve muskovitten oluşan şistlere "mikaşist" denir. Çoğu şist; mikaşisttir, ancak grafit ve klorit şistler de yaygındır. Şistler, garnet şist, turmalin şist ve glokofan şistte olduğu gibi, belirgin veya olağandışı mineral bileşenleri için de adlandırılır. Bazı şistler ise renklerine göre adlandırılır. Yeşil bir madde olan serpentinit açısından zengin şist, yeşil şist adını alır.
Madencilik Tarihi Terimolojisi
[değiştir | kaynağı değiştir]18.yy'ın ortalarından önce arduvaz, kiltaşı ve şist arasında bir ayrım yoktu.[4] Hatta kömür madenciliğince kiltaşı, 20.yy'a kadar arduvaz olarak adlandırıldı.[5]
-
Şist -
Mika şist -
-
Mavi şist: Glokofan şist olarak da adlandırılan mavi şist, metavolkanik bir kayaçtır. Kayaçın mavi rengi, baskın mineraller olan glokofan ve lovsonitin varlığından meydana gelir.
Formasyon
[değiştir | kaynağı değiştir]Metamorfizma sırasında başlangıçta tortul, magmatik veya metamorfik olan kayaçlar şistlere ve gnayslara dönüşür. Kayaçların bileşimi başlangıçta benzer ve metamorfizma büyükse, birbirinden ayırt etmek çok zor olabilir. Örneğin bir kuvars-porfir ve ince taneli bir feldspatik kumtaşı, hem gri hem de pembe bir mikaşiste dönüştürülebilir. Bununla birlikte genellikle tortul, magmatik şistler ve gnaysları ayırt etmek mümkündür. Örneğin, bu kayaların yoğunlukta olduğu bölgelerde yatak izleri kırıntılı yapıya sahipse veya uyumsuzluk durumunda, orijinal tortul kayalar olduğunu gösteren bir işaret olabilir. Sadece çökelti olarak ortaya çıkan bazı kaya türleri vardır, magmatik kitleler arasında bulunur ve bununla birlikte, metamorfizma ne kadar gelişmiş olursa olsun, kütlenin kimyasal bileşimini değiştirmez. Kireç taşı, Dolomit, Kuvarsit gibi kayaçlar, tamamen yeniden kristalize edildiğinde bile onları ayıran çok belirgin kimyasal özelliklere sahiptir.[6]
Şistler esas olarak, içerdikleri minerallere ve kimyasal bileşimlerine göre sınıflandırılır. Örneğin, kristalli dolomitlere sahip birçok metamorfik kireçtaşı, mermer ve kalk-şist, mika, tremolit, diyopsit, skapolit, kuvars ve feldispat gibi silikat minerallerini içerir. Farklı saflık derecelerindeki kalkerli tortulardan türetilirler. Başka bir grup, beyaz ve siyah mika, granat, feldispat, zoisit ve hornblend gibi çeşitli miktarlarda kuvars (kuvarsitler, kuvars şistleri ve kuvarsoz gnaysları) bakımından zengindir. Bunlar bir zamanlar kumtaşları veya kumlu kayalardı. Grafitik şistlerin, kömür veya bitki kalıntıları içeren tortuları temsil ettiğine kolayca inanılabilir; ayrıca şistik demirtaşları (Hematit-şistler) vardır, ancak tuz veya alçı metamorfik yatakları son derece nadirdir. Magmatik kökenli şistler arasında ipeksi kireç-şistler, yapraklı serpantinler (bir zamanlar olivin bakımından zengin ultramafik kitleler) ve riyolitler, kuvars-porfirler ve felsik tüflerden türetilen beyaz mika-şistler ve porfiroidler vardır. Bununla birlikte, mika şistlerin çoğu değişmiş kiltaşlarıdır. En yaygın metamorfik kayaçlar arasındadır; bazıları grafitik, diğerleri kireçlidir. Görünüm ve kompozisyondaki çeşitlilik çok büyüktür, ancak siyah ve beyaz mikaların bolluğundan ve ince, yapraklı, şistoz karakterlerinden tanınması zordur. Bir alt grubu, genellikle gnissoz granitlerin çevresinde ortaya çıkan ve muhtemelen kontakt metamorfizmadan etkilenmiş olan endülit, staurolit, kiyanit ve sillimanit-şistlerdir.[6]
-
Kuvars ve feldispat (beyaz ve gri taneler) matrisinde (kırmızı, mor ve kahverengi) büyük bir granat kristali (siyah) ile polarize ışık altında ince kesitte garnet-mika-şistin mikroskobik görünümü. -
Manhattan şisti -
Yeşil Şist,Central Park, New York -
Şist Saint-Marcel, Fransa
Mühendislik hususları
[değiştir | kaynağı değiştir]Jeoteknik mühendisliğinde, bir şistozite düzlemi, örneğin tünel, temel veya eğim yapımındaki kaya kütlelerinin mekanik davranışı (mukavemet, deformasyon, vb.) Üzerinde büyük etkisi olabilecek bir süreksizlik oluşturur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Schist definition". Dictionary of Geology. Retrieved 2013-07-12.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2013.
- ^ Jackson J.A., Mehl J.P. & Neuendorf K.K.E. (2005). Glossary of Geology
- ^ R. W. Raymond, Slate, A Glossary of Mining and Metallurigical Terms, American Institute of Mining Engineers, 1881; page 78.
- ^ Albert H. Fay, Slate, A Glossary of the Mining and Mineral Industry, United States Bureau of Mines, 1920; page 622.
- ^ a b One or more of the preceding sentences incorporates text from a publication now in the public domain: Flett, John Smith (1911). "Petrology". In Chisholm, Hugh (ed.). Encyclopædia Britannica. 21 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 333.
