Abraham de Moivre - Vikipedi

Abraham de Moivre
Doğum	26 Mayıs 1667(1667-05-26) Vitry-le-François, Fransa Krallığı
Ölüm	27 Kasım 1754 (87 yaşında) Londra, İngiltere
Mezun olduğu okul(lar)	Academy of Saumur Collège d'Harcourt [fr]
Tanınma nedeni	De Moivre formülü De Moivre kanunu De Moivre'nin martingalesi De Moivre–Laplace teoremi Kapsama-dışlama prensibi Üretim fonksiyonu
Kariyeri
Dalı	Matematik, İstatistik
Doktora danışmanı	Jacques Ozanam
Etkilendikleri	Isaac Newton

Abraham de Moivre (Dömuavr okunur) (Fransızca telaffuz: [abʁaam də mwavʁ]; 26 Mayıs 1667, Vitry-le-François - 27 Kasım 1754, Londra), bir Fransız matematikçidir.

Fransa'da doğdu. Babası Daniel de Moivre bir cerrah idi ve oğlunun iyi bir eğitim almasını istemekteydi. Abraham de Moivre'in ailesinin Protestan olmasına rağmen Abraham de Moivre Vitry' de Hristiyan Kardeşler dini tarikatının Katolik okuluna verildi. O günlerde Fransa'da dinsel alanlarda Katolik-Protestan çekişmesi çok kritik bir sıradayken bu çok hoşgörülü bir karardı. Abraham de Moivre bu okulda 11 yaşına kadar okudu. 1678de 11 yaşındayken ailesi onu Sedan' da bulunan Protestan "Sedan Akademisi"ne gönderdiler. Bu okul katolik yanlısı devlet tarafından 1682'de kapatıldı. Bundan sonra Abraham de Moivre "Saumur Akademisi"ne geçti. Bu okulda "mantık" derslerine devam ederken o günlerde çok ileri matematik eserlerini okuduğu bilinmektedir. 1684'te eğitimine Paris'te devam edip fizik üzerinde çalıştı ve bu dönemde çok iyi bir matematik eğitimi aldı.

Protestan olduğu için, 1685'te Fransa'da Nantes Fermanı'nın XIV. Louis tarafından feshedilmesi ve Fontainebleau Fermanı ile protestanlık yasadışı ilan edilmesi nedeni ile De Moivre Katolikliğe dönüştürülmek üzere çalışmalar yapmağa zorlanarak "Saint-Martin Manastırı"na gönderildi. De Moivre'in ne zaman İngiltere'ye geçtiği tartışmalıdır. Saint-Martin Manastırı kayıtlarına göre De Moivre okulu 1688'de terk etmiştir. Fakat Londra'da bulunan Fransız Protestanların kilisesi olan "Savoy Kilisesi" kayıtlarına göre De Moivre ve erkek kardeşi 28 Ağustos 1687'de bu kiliseye gelip kayıt yaptırmışlardır.

De Moivre Londra'ya geldiği zaman günün standart matematik metinlerini çok iyi bilen bir yetenekli bir matematikçi idi. Analitik geometri ve olasılık kuramı alanlarının gelişmesinde öncü çalışmalar yapmıştı. Londra'da hayatını kazanmak için ya özel evleri ziyaret ederek ya da Londra'nın ünlü kahvehanelerinde özel matematik dersleri vermeye başladı. İleri matematik çalışmalarına da devam etmekte idi. Bu arada Newton'un yeni kitabı olan "Principia" adlı kitabını görüp kendinin ne kadar matematikte ileri olduğunu anladı. Çok geçmeden o kadar ileri matematik bilmekteydi ki Newton'a yöneltilen bir matematik sorusuna Newton'un "Bay Moivre'ya gidin sorun; o bu konuları benden daha iyi bilir" dediği belgelidir.^[1]

1692'de De Moivre Londra'da bilimsel gruplar arasında tanınıp bilinmeye başladı ve Edmund Halley ve çok geçmeden Isaac Newton ile arkadaşlık kurdu. De Moivre'in çalışmalarının ilk önemli sonuçları 1695de Londra'da bulunan yüksek bilimsel akademi olan "Royal Society (Kraliyet Sosyetesi)" inde de Moivre'in Isaac Newton'un geliştirdiği değişkenler hesabına olan katkılarına dair verdiği tebliğ şeklinde görüldü. Bu bilimsel tebliğ aynı yıl bu önemli bilimsel kurumun "Philosophical Transactions (Felsefi İşlemler)" adlı bilimsel dergide ile yayımlandı.

Bundan hemen sonra De Moivre Newton'un Binom Teoremi hakkında çalışmasını genelleştirerek Multinom teoremi adı altında yayımladı. Bu çalışma 1697'de Royal Society tarafından inceletildi ve iki ay sonra de Moivre Londra'da en yüksek İngiliz bilimsel akademisi olan Royal Society üyesi olarak seçildi.

1712'de de Moivre, Newton ile Leibniz arasında ortaya çıkan ve hangisinin değişkenler hesabını ilk defa ortaya attığı sorununu ilgilendiren uyuşmazlığı incelemek için Kraliyet Sosyetesi'nin kurduğu komisyona üye seçilmiştir. Bu komisyon Newton lehinde sonuca varmakla beraber de Moivre bu komisyon içinde Leibniz tarafına en yakın görünen kişi olduğu kabul edilmektedir. Bu tutumu dolayısıyla Leibniz, de Moivre'a bir Alman üniversitesinde profesörlük verilmesi için neticesiz çabalarda bulunmuştur.

1718'de de Moivre The Dodtrine of Chance (Şans Teorileri) adlı bir kitap yayınlamıştır ve bu kitap olasılık kuramı bilim dalında 1650'lerde Pascal ve Fermat öncü çalışmaları ile de Moivre'dan 50 yıl sonra Laplace'in çalışmaları arasında yapılan en önemli eser olduğu kabul edilmektedir. Bu eserde de Moivre bağımsızlık kavramını, kapsama-dışlama prensibini ortaya atmış ve birkaç değişik rastgele olaylarından ortaya çıkan bileşik olayın olasılığını bulmak için formülleri ilk defa olarak açıklamıştır. Ayrıca binom dağılımın normal dağılıma yaklaşımı konusunu da incelemiştir. Bu yeni gelişmeler, özellikle kumar oyunu sevenler arasında bu kitabın çok popüler olmasına yol açmıştır.

Bundan sonra de Moivre çalışmalarını sigorta hesapları (aktüerya) alanına yöneltmiş ve olumluluk istatistikleri ve yıllık emeklilik senetleri hesapları üzerinde gelişmeler sağlamıştır.

1730'da Miscellanea Analytica adlı kitabını yayınlamıştır. Bu kitap önce bir başka matematiksel uyuşmazlığa değinmektedir. de Moivre James Stirling'e atfedilen ve Stirling yaklaşımı olarak bilinmeye başlanan (n! sayısını açıklayan) formülün 1707'de kendisi tarafından ortaya atıldığını iddia etmiştir. de Moivre ancak bu kitabının 1738de çıkan ikinci edisyonunda Sterling'in katkısını kabul etmiştir. Bu kitapta ayrıca de Moivre formülü verilmiştir. Bu formül bir sinüs ifadesinin kompleks sayılı bir ifadeye eşitliğini şöyle verir:

${\displaystyle (\cos(x)+i\sin(x))^{n}=\cos(nx)+i\sin(nx)\,}$

De Moivre, matematik bilimine yaptığı önemli katkılar dolayısıyla 1735'te Berlin Prusya Bilim Akademisi ve 1754'te Paris Fransız Bilimler Akademisi üyeliklerine kabul edilmesi ile şereflendirilmiştir.

De Moivre hayatı boyunca fakir yaşamıştır. 1754de Londra'da ölmüştür.

• de Moivre formülü
• Kapsama-dışlama prensibi

Wikimedia Commons'ta Abraham de Moivre ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• BibMth.net sitesinde Abraham de Moivre'ın biyografisi (Fransızca).