Afşin - Vikipedi

Başlığın diğer anlamları için Afşin (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Afşin
İlçe
Türkiye'de yeri
Türkiye'de yeri
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlKahramanmaraş
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
İdare
 • KaymakamMuammer Sarıdoğan[1]
 • Belediye başkanıKoray Kıraç (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam1387 km²
Rakım1230 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam81.423
 • Kır
-
 • Şehir
-
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu46500
İl alan kodu0344
İl plaka kodu46
Resmî site
Belediye

Afşin, Kahramanmaraş ilinin bir ilçesidir. 1572 tarihinde Osmanlı Devleti egemenliğine giren Efsus, 02.08.1944 gün ve 4642 sayılı kanunla 1944 yılında ilçe merkezi olmuş ve Afşin adını almıştır.[2] Merkez, belde ve köyleriyle birlikte ilçenin nüfusu 2020 TÜİK verilerine göre 80.980'dir. Türkiye'nin en büyük termik santral kompleksi olan Afşin-Elbistan Termik Santrali Afşin'in Çoğulhan kasabasındadır. Bu santral Afşin ilçe sınırları içindedir. Fakat santralde işletilen kömürlerin bulunduğu havzalar Elbistan ilçesi sınırlarındadır.[3]

Yedi Uyurlar olarak da bilinen Eshab-ı Kehf (Ashâb-ı Kehf) mağarasının ilçede olduğu iddia edilmektedir.

Türkiye'nin önemli ozanlarından Aşık Mahzuni Şerif (Şerif Çırık), Aşık Yener (Hacı Yener), Aşık Mahsudi (Osman Dağlı) Aşık Erfani (Serkan Açıkgöz) ve şair Hayati Vasfi Taşyürek bu ilçede doğmuştur.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Roma İmparatorluğu devrinde Arabissus veya daha yaygın kullanımıyla Arabissos adlarıyla anılan kentin belki imparator Gordianus (234-238) devrinde Urfa'dan göçen Arap aşiretleri tarafından iskân edilmiş olması olasılığı ileri sürülmüştür.[4] Kentin adı yazılı kaynaklarda en erken 4. yüzyılda görülür. 540 yıllarında imparator I. Justinianus tarafından oluşturulan Üçüncü Ermenistan eyaletinin yönetim merkezlerinden biri Arabissos'tur. 582-602 yıllarında imparator olan Maurikios aslen buralıdır. İmparatorun "esmeroğlu" anlamına gelen adı belki de doğduğu kentin etnik yapısına dair bir ipucu olabilir.

Arap coğrafyacı el-Baladhurî'nin Kitabu'l-Buldan adlı eserinde kentin adı ˤArebsûs olarak zikredilir. Türkçede 16. yüzyılda Dulkadiroğlu Beyliği döneminden itibaren kullanılan Yarpuz adı açıkça bu isimden türemiştir. Türkçe anlamı "naneye benzer bir kokulu ot" olan yarpuz adına benzerliği yakıştırmadır.

Arap kaynaklarında daha sık olarak görülen diğer isim el-Efsus'tur. Osmanlı kayıtlarında da bu isim kullanılmış ve kentin resmi adı 1944'e dek Efsus olagelmiştir. Bu isim, geç Bizans döneminde halk arasında kullanılan Ephesós adına işaret eder. Bu adın kaynağı hakkında bilgimiz yoktur. Ancak Batı Anadolu'daki Ephesos (Efes) gibi burada da Yedi Uyurlar efsanesinin hürmet görmesi, Hristiyanlık döneminde iki kenti birleştiren ortak bir dinî pratiğe işaret edebilir.

1071 Malazgirt Savaşı'ndan kısa bir süre sonra Afşin Bey adındaki bir Türk komutanının eliyle kentin zapt edildiği anlatılmaktadır. Ancak hakkında fazla bilgiye sahip olmadığımız Afşin Bey'in, zapt ettiği kentin adıyla lakaplandırılmış olması kuvvetle muhtemeldir. Yunanca Ephesós adının, Anadolu'daki pek çok yer adında olduğu gibi, Yunanca ismin nesne (akkuzatif) halinden Efsun veya Afşun biçimini almış olması gerektir. Tarsus > Tersun, Adrassós > Adrasan, Momoassós > Mamasun, Termessós > Tırmısın örneklerinde de aynı evrim görülür.[5]

Sevan Nişanyan'ın hazırladığı Türkiye yerleşim birimleri envanterine göre İmparator III. Gordianus (234-238) devrinde Urfa'dan göçen Arap aşiretleri Afşin'de iskân edilmiştir. Arabissos ismi bu vesileyle verilmiştir. Aslen Afşinli olan İmparator Maurikios'un (582-602) adı "Arapoğlu" anlamına gelir. Urfalı Mateos Vekayinamesinde 1076/77 olayları meyanında anılan Apşun adı Arabson > A(r)bşon biçiminden türemiştir, "ünlü Selçuklu komutanı Afşin" ile ilgili olması düşünülemez. Türkçe resmi belgelerde 1944'e dek kullanılan Efsus adı orijinal ismin Arapça yazımı, Yarpuz ise aynı adın yerel Türkmen ağzındaki biçimidir. Afşin adı Cumhuriyet döneminde verilmiş olup mitolojiktir.[6]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Denizden 1230 metre yükseklikte bulunan Afşin'de, karasal iklim hakim olup, ilçede zengin linyit yatakları vardır. Kahramanmaraş'a 150 km Elbistan'a 28 km Göksun'a 50 km uzaklıktadır. Ulaşım tamamen karayoluna dayalıdır. Bazı köylerinde Akdeniz iklimi yaşanır ama çoğunluk ve merkez karasal iklime dayalıdır.

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçe sınırlarındaki höyüklerden ayrı olarak merkez mahallede de eski yapılar vardır. Bunlardan birisi Ulucami olarak da bilinen Pir Ali Camii'dir. Danişmendliler döneminde Pir Ali oğlu Mehmed tarafından 1571 yılında inşa ettirilmiştir. Vakıf defterlerinde Efsus Köyü Mescidi diye geçen, Pir Ali ya da Turabioğlu Camii olarak da bilinen yapı cumhuriyet döneminden itibaren Ulucami adıyla anılmıştır. Günümüze sadece minaresi ve avlu kapısı özgün biçimde ulaşan ilk yapı 1979'da yıkılmış ve yerine betonarme bir cami inşa edilmiştir. Caminin gelir durumuyla ilgili ilk kayıtlara 17. yüzyılın sonlarında tutulan vakıf defterlerinde rastlanmaktadır. Bu kayıtlarda camiye ait belli giderlerin Ashab-ı Kehf Vakfı'ndan karşılanması gerektiği yönünde bilgiler vardır.[7]

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Afşin-Elbistan A Termik Santrali, Afşin-Elbistan B Termik Santrali ve Afşin-Elbistan C Termik Santrali

Ayrıca Afşin'de dünyanın en zengin bakır madenlerinden biri son yıllarda keşfedilmiştir. MTA kurumu, yaptığı incelemelerden sonra rezerv büyüklüğü 1 milyar tondan fazla olan bakır madeninin hüyüklü ve nadir bölgesinde tespit edildiğini bildirmiştir. Bakırın ton fiyatının 7 bin dolar civarı olduğu bilindiğine göre bu maden Türkiye'nin tüm borçlarını kapatıp fazlasını da sağlayacak zenginliktedir.[8] Bu maden ocağının daha önce rezerv bitti sanılarak terk edildiği anlaşılmış fakat sonradan MTA tarafından yapılan yeni araştırmalarla dünya üzerindeki en büyük madenlerden bir olduğu fark edilmiştir. Fakat henüz işletilmesi için bir çalışma görülmemektedir. Oysa burası Afşin ve Elbistan havzalarına kömürden daha çok gelir getirebilecek büyüklüktedir.[9]

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Dedebaba Türbesi
    Dedebaba Türbesi
  • Ashab-ı Kehf
    Ashab-ı Kehf
  • Afşin
    Afşin

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıl Toplam Şehir Kır
1945[10] 29.975 4.205 25.770
1950[11] 34.654 5.165 29.489
1955[12] 39.397 6.017 33.380
1960[13] 42.498 6.485 36.013
1965[14] 49.037 8.069 40.968
1970[15] 62.139 10.794 51.345
1975[16] 77.483 18.231 59.252
1980[17] 84.199 20.084 64.115
1985[18] 99.517 26.805 72.712
1990[19] 99.321 28.524 70.797
2000[20] 92.718 35.834 56.884
2007[21] 84.786 38.625 46.161
2008[22] 86.926 38.409 48.517
2009[23] 86.207 40.825 45.382
2010[24] 85.339 41.646 43.693
2011[25] 84.244 42.296 41.948
2012[26] 83.324 43.217 40.107
2013[27] 82.662 82.662 veri yok
2014[28] 82.122 82.122 veri yok
2015[29] 81.390 81.390 veri yok
2016[29] 81.591 81.591 veri yok
2017[29] 81.107 81.107 veri yok
2018[29] 81.423 81.423 veri yok
2019[29] 80.447 80.447 veri yok
2020[29] 80.980 80.980 veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2006. 
  2. ^ Afşin'in tarihçesi. 24 Haziran 2017 tarihli kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22.01.2018
  3. ^ Afşin-Elbistan A Termik Santrali 26 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 25 Ağustos 2016
  4. ^ Irfan Shahîd, Byzantium and the Arabs in the Fifth Century, Dumbarton Oaks 1989
  5. ^ "Afşin'in Tarihi 9 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Afşin Belediyesi. 25 Ağustos 2016
  6. ^ Index Anatolicus, Sevan Nişanyan. 10 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlenmiştir. Erişim tarihi: 10 Mart 2020.
  7. ^ TDV İslâm Ansiklopedisi, 42. cilt, sayfa 81-82. Kaynağından 26 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. arşivlendi. Erişim tarihi: 26.01.2018
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2016. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2016. 
  10. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  11. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  12. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  13. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  14. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  27. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  28. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  29. ^ a b c d e f
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Afşin&oldid=34495149" sayfasından alınmıştır