Ali Paşa Rıdvanbegoviç - Vikipedi

Ali Paşa Rıdvanbegoviç (Boşnakça: Ali-paša Rizvanbegović) (1783 - 20 Mart 1851), 1813-1833 yılları arasında Ustolça Kaptanı ve 1832-1851 yılları arasında Hersek Sancakbeyi olarak görev yapmış Hersekli siyasetçidir.

1832’de sancak beyi olduktan sonra 1851’e kadar Hersek’in tek hâkimi idi. Tanzimat'ın ilanından sonra reformların bölgede uygulanmasına muhalefet etti. 1849’da Bosna Hersek’te Tanzimat reformları uygulanmaya başlayınca çıkan ayaklanmada yenildi ve öldürüldü.

1783 yılında Ustolça'nın Begovina mahallesinde doğdu. Doğum yerinden ötürü İstolçeli Ali Paşa olarak da bilinir. Rıdvanbeyoğulları (Rıdvanbegoviç) ailesine mensuptur. Ailesi yaptıkları mücadeleler sonucu Ustolça kaptanlığını, Şariç ağalarından almıştı.^[2] Babası, Osmanlı İmparatorluğu'nun Bosna valilerinden Zülfikar Kaptan;^[3] annesi, Bosna mütesellimi Hacı Ömer Babic'in küçük kızı Melikhane'dir.^[4]

Babası, daha önce Hacı Ömer Babic'in büyük kızı ile evlenmiş, onun ölümünden sonra Melikhane ile ikinci evliliğini yapmıştı. İlk evliliğinden iki oğlu, ikinci evliliğinden dört oğlu ve bir kızı olan Zülfikar Kaptan, 1802'de Kaptanlık'tan feragat edip yönettiği yerleri çocukları arasında paylaştırdı ve Ustolça kaptanlığını büyük oğlu Hacı Mustafa Bey'e verdi.^[4] 1805'te Zülfikar Kaptan'ın ölümünden sonra kardeşler arasında mücadele başladı. 1813'te Hacı Mustafa Bey ölünce Ali Paşa, Ustolça kaptanı; üvey kardeşi Hacı Mehmet Hutova Kaptanı, öz kardeşi Ömer ise Mostar'a Paşa olmuştur.^[2]

Ali Paşa, nüfuzunu artırmak için Hersek’teki güçlü ayan ve kaptanlarla devamlı mücadele etti. En fazla çekişme içinde olduğu Gavran Kaptan'ı 1829 yılında yenerek onun topraklarına da sahip oldu.^[2]

Ali Paşa'nın kaptanlık yaptığı dönem, II. Mahmud devrine denk geldi. Bosna eyaleti, bu reformlara şiddetlere karşı çıktığı için bir çoğu öldürüldü ya da sürgün edildi.^[2] Ali Paşa, 1831-1833 yılları arasında gerçekleşen Bosna Ayaklanması'nın devletin yanında yer aldı ve ayaklanmanın bastırılmasında önemli rol oynadı.

Aynı dönemde Mısır Hıdıvi Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Osmanlı Devleti'ne karşı ayaklanıp askerleriyle Konya ve Kütahya'ya kadar ilerlemişti. Ali Paşa, Bosna'dan toplanan askerlerin başına komutan tayin edildi ve Konya'da Mısır ordusuna karşı savaştı. Konya’dan dönerken bütün hizmetlerinin karşılığı olarak kendisine Hersek bölgesi, Bosna Eyaletinden bağımsız mutasarrıflık olarak tahsis edildi ve vezir rütbesi verildi. Savaş alanlarında gösterdiği başarının bir nişanesi olarak “Galip” mahlası verildi. Bu nedenle kaynaklara adı sıklıkla "Galip Ali Paşa Rizvanbegoviç” olarak geçer.^[2]

Ali Paşa, 1851'de öldürülene kadar Hersek'te valilik yaptı. Mostar merkezli Hersek mutasarrıflığı on beş kadılıktan oluşmaktaydı. Ali Paşa, "Silahlar sustuğunda, çekiç ve çapa konuşsun” diyerek^[2] bölgenin ekonomik potansiyelini geliştirmek için uğraştı. Bölgedeki araziler tarıma uygun hale getirildi; pirinç, mısır, patates, tütün, üzüm, zeytin gibi ürünler yetiştirildi ve ihraç edildi. Paşa, Buna’da ve Ustolça’da birer cami ve hayır serlerinin yanı sıra Ustolça'da bir saray külliyesi yaptırdı.^[3]

1839'da Osmanlı Devleti'nde Tanzimat Fermanı ilan edildi. Bu ferman ile tüm ayrıcalıkların kaldırıldığı ilân edilmişti. Devlet Tanzimat’ın gereği olarak Bosnalılardan da vergi toplamak, asker almak ve tüm bu işlerin sağlıklı gerçekleşebilmesi için nüfus sayımı yapmak istiyordu. Ancak çıkan karışıklıklar nedeniyle Bosna'da Tanzimat reformlarının uygulanması ertelendi.^[5] Ali Paşa her ne kadar Hüseyin Kaptan öncülüğünde gerçekleşen ayaklanmada Sultan’dan yana taraf tutmuş olsa da, Tanzimat reformlarının uygulanmasına karşı idi. 1847'de Mehmed Tahir Paşa bölgeye vali olarak atandı ve Tanzimat reformlarının uygulanması ile görevlendirildi. Saraybosna'da küçük bir isyan çıktı. Bu isyanı bastıran vali, Bosna'da Tanzimat'ın uygulanması için henüz erken olduğunu rapor etti ama 15 Mart 1849’da ona Tanzimat’ı tüm yönleri ile uygulaması için İstanbul'dan net bir emir gönderildi.^[5] Eyalet çapında büyük bir isyan başladı. Hersek Mutasarrıfı Ali Paşa Rızvanbegoviç, Müslüman Beyler'in Tanzimat aleyhinde faaliyetlerine başkanlık etti. İsyan ancak İstanbul’dan kuvvet gönderilerek bastırılabildi. Ömer Lûtfî Paşa’yı olağanüstü yetkilerle Bosna’daki kuvvetlerin başına komutan olarak atanmıştı. İsyan süreci çok kanlı geçti.

1851'de Mostar'da tutuklanan Ali Paşa, Mostar’da bir eşeğe ters bindirilerek dolaştırıldıktan sonra yanındakilerle birlikte Banyaluka’ya doğru yola çıkarıldı. Yolda çadırında korumasında bulunan askerlerden birinin silâhının ateş alması üzerine öldü. Cenazesi, Banyaluka’da Ferhad Paşa Camii hazîresinde küçük bir türbeye gömüldü.^[3]

Ali Paşa, beş evlilik yapmış; bu evliliklerinden Fatma Hanım, Zülfikar Nafiz Paşa, Mehmed Rıdvan Paşa, Uma Hanım, Habibe Hanım, Emine Hanım, Şakire Hanım, Rüstem Refet Bey, Mehmet Ali Bey adlı çocukları dünyaya gelmiştir.^[4] Ali Paşa'nın ölümünden sonra ailesi ve sağ kalan çocukları İstanbul’da oturmaya mecbur edilmiştir.^[4]

• İstolçali Ali Paşazade Zülfikar Nafiz Paşa'nın oğlu 19. yüzyıl divan şairi Hersekli Arif Hikmet
• İstolçali Ali Paşazade Ferik Mehmet Ali Paşa'nın oğlu asker ve diplomat Hüsrev Gerede

• Hamdija Kapidžić, Ali-paša Rizvanbegović i njegovo doba, ANUBiH i Filozofski fakultet u Sarajevu, Sarajevo 2001., str. 190