Anadolu kestanesi - Vikipedi

Anadolu kestanesi
Korunma durumu

Asgari endişe altında (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Şube: Tracheophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Fagales
Familya: Fagaceae
Cins: Castanea
Tür: C. sativa
İkili adlandırma
Castanea sativa
Mill., Gard. Dict. ed. 8: n.º 1 (1768).
Dağılım haritası

Anadolu kestanesi (Castanea sativa), kayıngiller (Fagaceae) familyasında anavatanı güney Avrupa ve Asya olan, 20–35 m boy, 2 m çap yapabilen bir kestane türü.

Genel özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney ve Orta Avrupa, Kuzey Afrika ve Asya'nın bazı bölgelerinde serin, biraz nemli dağ yamaçlarında doğal olarak bulunan düzensiz taçlı büyük ağaçtır. Taç 25 m genişliğe kadar genişleyebilir. Ağır, bodur, koyu gri gövde, kabuğundaki derin oyukları da alarak ekseninde kıvrılır. Genç dallar zeytin yeşili ama hızla kırmızımsı-kahverengiye döner. Boyu eninden uzun yaprak koyu yeşil ve parlaktır ve testere dişli bir kenara sahiptir. Genç yapraklar alt kısımda kadifemsi tüyler taşır. 13 cm uzunluğa kadar kulaklarda demetler halinde oluşan beyaz kokulu erkek çiçekleri olan tek evcikli bir ağaçtır. Dişi çiçekler küçük ve yeşildir ve dikkat çekici değildir. Meyve yenilebilir. Ağaç derin ve yaygın bir kök sistemi bırakır. Castanea sativa önemli bir kereste kaynağıdır.[1]

IUCN Kırmızı listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türün geniş doğal aralığı, dağılımı süreksiz olmasına rağmen, türün geniş bir popülasyona sahip olduğunu göstermektedir. Küresel olarak En Az Endişe Veren olarak değerlendirilir. Çeşitli zararlılara ve hastalıklara karşı hassas olmasına rağmen, türler için önemli bir tehdit yoktur. Gelecekte bunlar, habitat değişikliğine ve tür aralığında kuzeye doğru kaymaya neden olan iklim değişikliğinden olumsuz etkilenmenin yanı sıra türler için daha büyük bir tehdit olabilir. Gelecekteki bu tehditler, araştırma ve izleme gerektirir. Tür, ex situ koleksiyonlarda iyi temsil edilmektedir. Afrika, Suriye ve Lübnan'daki türler için daha fazla bilgi toplanması gerekir.[2]

Coğrafi dağılım bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu tür Kuzey Afrika, Balkan Yarımadası, Kafkaslar, Rusya, Türkiye ve Batı Asya'ya özgüdür. Özellikle Avrupa'da kendi doğal ağılımının dışında yetiştirilmiş ve doğallaştırılmıştır.[3][4] İngiltere'ye güneyden Akdeniz'e ve orta ve doğu Avrupa'ya tanıtıldı Tanıtılan bu aralığın bazılarında, türün kökeni İspanya[5] ve Beyaz Rusya'da olduğu gibi belirsizdir. Bu nedenle türlerin doğal aralığı daha geniş olabilir, ancak bu daha fazla araştırma gerektirir. Rusya'da tür sadece Ciscaucasia'da bulunur[6] ve Lübnan'da türün kökeni hala tartışmalıdır[7]. 1.000 m'nin altındaki yüksekliklerde daha yaygındır, ancak yine de bunun üzerinde, 1.300 m'ye kadar bulunabilir. B kriteri kapsamında tehdit altındaki kategori kriterlerini aşan geniş bir oluşum alanına (EOO) sahiptir.[2]

Nüfus bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Castanea sativa'dan düşen kestaneler.

Kafkasya'da Castanea sativa ormanının %90'ı Kafkas Dağları'nın güney yamaçlarında bulunur, kuzey yamaçlarında ise diğer izole meşcereler bulunabilir.[6] 1956'da Kafkasya'da tahminen 70.000-80.000 hektarlık bir C. sativa ormanı vardı, ancak Batı Kafkasya'da bunun 1956 ile 1996 arasında yaklaşık üçte iki veya 50.000 hektar azaldığı tahmin ediliyor[6] Azerbaycan'da saf Castanea sativa ormanları nadirdir. Burada Büyük Kafkasya'nın güney makro yamaçlarında parçalanmış karışık ormanlarda bulunur ve Küçük Kafkasya'da tür, tümü yabani meşcere olmayan küçük parçalar halinde 550 ila 600 km'nin üzerinde bulunur. Azerbaycan'da nüfusta %45-50 arasında bir düşüş olduğu bildirilmiştir.[8] Lübnan'da otuz sekiz yarı vahşi meşcere tespit edilmiştir.[7] Türler nispeten genetik olarak çeşitlidir; Türkiye'deki bireyler en büyük genetik çeşitliliği göstermektedir.[9] Afrika'daki türler için nüfus bilgisi yoktur. Avrupa'da türler yaygın olarak yetiştirilmektedir. Genel olarak, tür popülasyonunun geniş doğal dağılımı nedeniyle büyük ve istikrarlı olması muhtemeldir. Bununla birlikte, tür popülasyonunun, dağılımının çoğu bölümünde süreksiz olduğu bildirilmektedir.[9] ve baskın bir tür olarak kabul edilmemektedir.

Habitat ve Ekoloji bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu büyük ağaç türü 35 m yüksekliğe kadar büyüyebilir.[10] Tür nispeten hızlı büyüyor ve 1.000 yıla kadar yaşayabilir.[10] Nispeten iklime duyarlıdır, aylık ortalama 10 °C sıcaklığa ve yılda 800 mm yağışa sahiptir. Kuraklığa dayanıklı değildir ve dona karşı hassastır. Türler, besin açısından fakir ve oldukça asidik topraklarda bulunabilir, ancak iyi drene edilmeleri gerekir. Ggölgede çimlenebilir ancak daha fazla büyüme için ışık gereklidir.[10] Tür, rüzgarla veya böceklerle tozlaşır, ancak yeniden filizlenme konusunda da çok iyidir.[9] Castanea sativa, diğer sert ağaç türleri ile birlikte saf meşcerelerde veya karışık geniş yapraklı ormanlarda yetişir. Karışık ormanlarda türler genellikle orman örtüsünün %50'sinden fazlasını oluşturur[6][10] Çiçekler, arılar ve diğer böcekler için iyi bir polen ve nektar kaynağıdır. Habitatlar Direktifi'nde listelenen habitat 9260 Castanea sativa ormanlarında" yetişir. Aynı zamanda parklar, bahçeler ve meyve bahçeleriNDE da bulunur.[2]

Tehdit bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kafkasya'da tür, tarihsel olarak hastalık ve ağaç kesimi tehdidi altındadır. Hastalık, birçok patojene karşı duyarlı olduğu için türü hala tehdit etmektedir, en büyük endişe kaynağı mantar patojeni Chryphonectria parasitica ve kestanenin kurumasına neden olan Phytophora türleridir.[6][8] İklim değişikliğinin ortamları daha uygun hale getirmesi ve potansiyel enfeksiyonların yayılmasını hızlandıran uluslararası ticaret nedeniyle zararlılara ve hastalıklara karşı bireylerin kaybının artması muhtemeldir. Yabani popülasyonlar, genel türlerin genetik çeşitliliğini azaltan ekili popülasyonlarla genetik saldırı riski altındadır.[9] Bu, meyve bahçelerinin Avrupa genelinde terk edildiği yerlerde en büyük endişe kaynağıdır.[9] Bu türlerin hastalığa yatkınlığını arttırır. Ormanların yönetim eksikliği, diğer ağaç türleri tarafından rekabette geride kalmalarına neden olabilir.[6][10] ağaçların ortalama yaşının 130 olduğu ve çok az ağacın 40 yaşından küçük olduğu Kafkasya Biyosfer Orman Koruma Alanı ormanlarında Castanea sativa'nın yenilenmediğini bildirmektedir. Kuraklığa toleranslı türler nedeniyle türün iklim değişikliğinden olumsuz etkilenmesi de muhtemeldir. Türler için uygun habitatta bir azalma olması muhtemeldir.[11] Yabani popülasyonlar, türlerin kereste için kullanılmasından da etkilenebilir, ancak bu, kereste ormanlarının yönetimi, ekim-dikimi nedeniyle çok azalacaktır.[2]

Kullanım ve Ticaret bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu tür kerestesi için kullanılmaktadır.[12] Üretilen ahşap, varil, mobilya, direk ve diğer küçük ürünlerin yapımında ve ayrıca inşaatta kullanılmaktadır.[10] Odun kömür yapmak için ve yakıt olarak da kullanılabilir. Meyvesi insan tüketimi için hasat edilebilir, bu nedenle türün birçok çeşidi geliştirilmiştir ve ağaç meyve bahçelerinde yetiştirilmektedir.[10] Hırvatistan'da 2005–2011 yılları arasında 144.000 kg'dan fazla meyve toplandı. Korsika'da kestane, buğdaya benzediği için bira demlemek için kullanılır.[2] Yunanistan'da tüm yaban hayatı için odun, kabuklu yemiş ve yiyecek üretimi için bozulmuş arazilerde yeniden ağaçlandırma için kullanılmaktadır.[13] Ağaçların farklı kısımları, çeşitli farklı tıbbi amaçlar için de kullanılabilir.[2]

Koruma işlemleri bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tür, tüm dağılımı boyunca çeşitli korunan alanlarda ve ayrıca Avrupa'daki Natura 2000 sitelerinde bulunur. Ayrıca Avrupa içinde türlerin habitatı, Avrupa Komisyonu Habitat Direktifi – Castanea sativa ormanları (Kod 1260) Ek 1 kapsamında korunmaktadır. Tür, Avrupa'da bölgesel olarak En Az Endişe (2013) olarak değerlendirilir ve Beyaz Rusya,[14] Almanya,[15] İsviçre[16] ve Birleşik Krallık'ta[17] En Az Endişedir. Ancak Bulgaristan'da Tehlike Altında olarak listelenmiştir.[18][19] Türler için popülasyon ve tehdit bilgilerinin Suriye, Lübnan ve türün Afrika dağılımı içinde toplanması tavsiye edilmektedir. Ormanlar, aynı zamanda, zararlılar ve hastalıklar nedeniyle dağılımı boyunca düşüş açısından da izlenmelidir. İklim değişikliğinin türler üzerindeki etkisi de araştırılmalıdır.[2] Bu tür 140 ex situ koleksiyonda bulunur.[20]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Castanea sativa". www.vdberk.com.tr. 28 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2021. 
  2. ^ a b c d e f g Barstow, M. & Khela, S. 2018. Castanea sativa. The IUCN Red List of Threatened Species 2018: e.T202948A67740523. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2018-1.RLTS.T202948A67740523.en.
  3. ^ GRIN. 2017. Germplasm Resources Information Network (GRIN) [Online Database]. Available at: https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxon/taxonomyquery.aspx 21 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  4. ^ Euro+Med. 2017. Euro+Med PlantBase. Berlin-Dahlem Available at: http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/query.asp 9 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  5. ^ Arbolapp (CSIC/FECYT). 2017. Castanea sativa. Available at: http://www.arbolapp.es/en/species/info/castanea-sativa/ 30 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Accessed: Feb 2017).
  6. ^ a b c d e f Pridnya, M.V., Cherpakov, V.V and Paillet, F.L. 1996. Ecology and Pathology of European Chestnut (Castanea sativa) in the Deciduous Forests of the Caucasus Mountains in Southern Russia. Bulletin of the Torrey Botanical Club 123(3): 213-222.
  7. ^ a b Masri, T., Nuwayhid, R.Y., Masri, N. and Fakhry, K. 2009. Autoecology of Castanea sativa Mill. in Lebanon. Acta Hortic. 815: 83-94.
  8. ^ a b Aghayeva, D.N. 2001. Mycobiota of Castanea sativa Mill. in Azerbaijan. Forest, Snow and Landscape Research 76(3): 405-408.
  9. ^ a b c d e Fernández-López, J. and Alla, R. 2003. Technical Guidelines for genetic conservation and use for chestnut ( Castanea sativa ). In: EUFORGEN (ed.). International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy.
  10. ^ a b c d e f g Conedera N., Tinner, W., Krebs, P., de Rigo, D and Caudullo, G. 2016. Castanea sativa in Europe: distribution, habitat, usage and threats. European Atlas of Forest Tree Species, Publ. Off. EU.
  11. ^ EFDAC- European Forest Data Centre. 2015. Species Distribution. Available at: http://forest.jrc.ec.europa.eu/download/data/species-distribution/ 19 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Accessed: February 2017).
  12. ^ Mark, J., Newton, A.C., Oldfield, S. and Rivers, M. 2014. The international timber trade: a working list of commercial timber tree species. Botanic Gardens Conservation International, Richmond.
  13. ^ Radoglou, K., Raftoyannis, Y. and Halivopoulos, G. 2003. The effects of planting date and seedling quality on field performance of Castanea sativa Mill. and Quercus frainetto Ten. seedlings. Forestry 76(5): 569-578.
  14. ^ Ermakova, S.S. (ed.). 2005. Red Book of the Republic of Belarus. Plants. "Belorussian Encyclopedia" Petrus Brovka, Minsk.
  15. ^ Bundesamt für Naturschutz. 2012. FloraWeb. Bonn Available at: www.floraweb.de.
  16. ^ Moser, D., Gygax, A., Bäumler, B., Wyler, N. and Palese, R. 2002. Red List of the Threatened Ferns and Flowering Plants of Switzerland (Rote Liste der gefährdeten Farn- und Blütenpflanzen der Schweiz). Bundesamt für Umwelt, Wald und Landschaft, Bern; Zentrum des Datenverbundnetzes der Schweizer Flora, Chambésy; Conservatoire et Jardin botaniques de la Ville de Genève, Chambésy.
  17. ^ Cheffings, C.M. and Farrell, L. (eds). 2005. The vascular plant Red Data List for Great Britain. Species status No. 7. Joint Nature Conservation Committee, Peterborough.
  18. ^ Petrova, A. and Vladimirov, V. (eds). 2009. Red List of Bulgarian Vascular Plants. Phytologia Balcanica 15(1): 63-94.
  19. ^ Peev, D., Vladimirov, V., Petrova, A.S., Nachev, M., Temniskova, D., Denchev, C.M., Gabeva, A. and Gussev, C. (eds). 2011. Red Data Book of the Republic of Bulgaria. Volume 1 – Plants & Fungi. Bulgarian Academy of Sciences & Ministry of Environment and Water, Sofia.
  20. ^ BGCI. 2017. PlantSearch. Botanic Gardens Conservation International, London. Available at: https://www.bgci.org/plant_search.php 31 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Anadolu_kestanesi&oldid=34183798" sayfasından alınmıştır