French
DeutschArif Oruç - Vikipedi
Arif Oruç (1893, Elazığ – 9 Ekim 1950,[1] İstanbul), Türk gazeteci, yazar, tarihçi.
Muhalif gazeteci kimliği ile Cumhuriyet'in ilk yıllarından beri tanınan bir isimdir. Özellikle Türkiye'nin çok partili yaşama ikinci geçiş denemesi sırasında gazetesi “Yarın” ile Serbest Fırka’yı desteklemesi, İsmet İnönü hükümetine muhalefet etmesi ile tanınır.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1893 yılında Elazığ’da dünyaya geldi. Babası, Elazığ Vilayet Matbaası müdürü ve mektupçusu Ahmet Efendi'dir.[2] Anne tarafından Dimetokalıdır.
Gazetecilikte ilk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]İdadi tahsili yaptı. 1913 yılında İstanbul'da, Tanin gazetesinde gazeteciliğe başladı. 1914’te Tasvir-i Efkar’da muhabirlik görevinde bulundu. Aynı yıl, Sabah gazetesi için siyasi muhabir olarak Balkanlar'a gitti, Sofya’da çıkarılan “Türk Sadası” adlı gazetenin başyazarı oldu; Sofya askeri ataşesi olarak bulunan Mustafa Kemal ile dostluk kurdu.[2]
İşgal yılları ve Tasvir-i Efkar
[değiştir | kaynağı değiştir]Balkanlar’dan döndükten sonra Tasvir-i Efkar’da istihbarat heyet müdürü olarak görev aldı. İstanbul'un işgal altında olduğu günlerde gazetenin sorumlu müdürü olarak görev yaptı, işgal ordularının sansürüyle mücadele etti.[2] İzmir'in Yunan işgaline uğramasından sonra bölgeye giderek Aydın Zeybekler grubunun mücadelesini Tasvir-i Efkar'da haber yaptı. Gazete sahibinin tutuklanması üzerine Ankara’ya kaçtı.[2]
Yeni Dünya gazetesi
[değiştir | kaynağı değiştir]1920’de Eskişehir’de Çerkez Ethem parasıyla çıkarılan ve kendisini “İslami Bolşevik gazetesi” olarak tanımlayan “Seyyare-i Yeni Dünya” adlı günlük siyasi gazeteyi Mustafa Nuri ile birlikte kurdu.[3] Mustafa Kemal’in isteği üzerine gazete bir süre sonra, Ankara’da yayımlamaya başladı; resmi Türkiye Komünist Fırkası'nın bir yayın organı haline geldi; adı 83. sayıdan itibaren “Yeni Dünya” oldu.
Arif Oruç, Çerkez Ethem’in ayaklanması ve İsmet Paşa komutasındaki Ankara Ordusu’nun Ethem güçlerini mağlup etmesinden sonra da Yeni Dünya'da Hakkı Behiç Bey’le komünizm yanlısı yazılar yayımlamaya devam etti. Demiryolu işçilerini greve çağıran yazılar üzerine gazete kapatıldı, rotatiflerine el konulup Hâkimiyet-i Milliye gazetesine mal edildi.
Arif Bey, 1921 yılı Ocak ayında komünizm propagandası yapmak suçuyla tutuklandı ve İstiklâl mahkemesinde yargılandı. Mahkeme, Ethem’le arkadaşları Ve Ayaklanmaya katılanlar” hakkındaki 9 Mayıs 1921 tarihli hükmünde Arif Oruç'un tutuklu kaldığı sürenin yeterli olduğuna karar verdi.
Kasım 1921'de Yeni Dünya'yı yeniden yayımlamaya başladı; gazeteyi çıkarmayı 1922 ortalarına kadar sürdürdü.
Yeni İzmir ve Büyük Turan gazeteleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Büyük Taarruz’dan önce Antalya’ya giderek “Yeni İzmir” adlı bir gazete çıkardı; yazılarıyla Millî Mücadele’yi destekledi. Bir süre sonra İzmir’e gidip “Büyük Turan” adlı gazeteyi kurdu.
1926’da İzmir suikastı ile ilgili olarak tutuklandı ve beraat etti. Kısa süre sonra İstanbul'a dönüp siyasi gazeteciliğe son verdi. Çeşitli yayın organlarında tarihi tefrikalar yayımladı.
Yarın gazetesi
[değiştir | kaynağı değiştir]1929’da aktif gazeteciliğe döndü. "Yarın" adlı gazeteyi çıkarmaya başladı. Komünist fikirlere sahip olmasına rağmen liberal bir parti olan Serbest Fırka’ya girdi; gazetesi ile fırkayı destekledi.[4] İsmet Paşa taraftarı Ali Naci Bey ile birbirlerini alabildiğine suçlamalarda bulundukları bir tartışmaya girdi.[5]
Gazete, 1931’de Matbuat Kanunu gereği kapatıldı. Yarın'ın kapanması üzerine bazı yakınlarına “Mücadele” adlı bir gazete çıkarttırdı ise de bu gazetenin de 7 Eylül 1931 tarihli ilk sayısı toplatıldı ve devamı yasaklandı.[6]
Yurt dışı sürgünü
[değiştir | kaynağı değiştir]1933 yılında Bulgaristan’a sürüldü. Şumnu’da müderrislik yaptı. 1934’te Türk makamlarının isteği ile Bulgaristan’dan sınır dışı edildi ve Yugoslavya’ya sürüldü.
Yurda dönüşü
[değiştir | kaynağı değiştir]1937’de Türkiye döndü ve döner dönmez tutuklandı. İdam istemiyle yargılandı ancak beraatine karar verildi. 1946’ya kadar Son Posta ve Tasvir gazetelerinde Ayhan imzasıyla tarihî ve edebî tefrikalar yazmaya devam etti.
1946’da Matbuat Kanunu'nun değişmesi üzerine Yarın'ı tekrar çıkarmaya başladı; ancak gazete kısa bir zaman sonra kapanmıştır.
Müstakil Türk Sosyalist Partisi
[değiştir | kaynağı değiştir]19 Eylül 1948’de birkaç gemi inşaat ustasının bir araya gelmesiyle "Müstakil Türk Sosyalist Partisi"ni kurdu.
9 Ekim 1950 tarihinde İstanbul'da hayatını kaybetti. Cenazesi Feriköy Mezarlığı'na defnedildi.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ 28 Şubat 2021 tarihli Mehmet Bozkurt makalesi 28 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. soL Haber Portalı 28 Şubat 2021 tarihinde erişilmiştir
- ^ a b c d Arif Oruç'un Hal Tercümesi, Milliyet Gazetesi, 10.10.1950
- ^ "Murat Kacıroğlu, Arif Oruç'un Abdülaziz Dönemini Anlatan Eseri: Sultan Abdülaziz Nasıl Hal' Edildi, Nasıl İntihar Etti?, Karadeniz Araştırmaları, Cilt: 6, Sayı: 24, Kış 2010" (PDF). 24 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2012.
- ^ "Gökçe Aytulu, Bir Garip Muhalif Gazeteci, Radikal Gazetesi, 12.06.2011". 30 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2012.
- ^ Suat Sezgin, Türk Basınındaki Polemiklere Tarihsel Açıdan Genel Bir Yaklaşım, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 8, İstanbul 1998[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Serdar Öztürk, Muhalif Bir Gazete: Mücadele, Selçuk İletişim, C.3, S. 4, Ocak 2005" (PDF). 4 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2012.