Azerice dilbilgisi - Vikipedi

Azerice veya Azerbaycan Türkçesi, Türk dillerinden biri olup, Azerbaycan'ın resmî dili konumundadır. Tarihî seyir içerisinde de Türkiye Türkçesine en çok benzeyen Türk dillerinden birisidir. Bunun nedenlerinden birisi Azerbaycan Türkçesinin de Türkiye Türkçesi gibi Batı Türkçesine ve Oğuz grubuna dâhil olmasıdır.

Azericedeki ad çekimleri Türkiye Türkçesindekilere benzer. Yalnız belirtme hâlinde bir sesli harfi takiben araya yardımcı sessiz olarak n girer. Başında d bulunan eklerin tli biçimleri yoktur; örneğin yapmıştıryapmışdır.

Ad Çekimi
qızkızqapıkapıevev
qızıkızıqapınıkapıyıevieviişiişi
qızakızaqapıyakapıyaevəeveişəişe
qızdakızdaqapıdakapıdaevdəevdeişdəişte
qızdankızdanqapıdankapıdanevdənevdenişdənişten
qızınkızınqapınınkapınınevinevinişinişin

Kişi zamirleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye Türkçesindekinden farklı olan yalnızca birinci teklil kişi zamiridir.
mən, sən, o, biz, siz, onlar

Azericede birinci ve ikinci teklik kişilerin yönelme durumlarında ince ünlü bulunur: mənə, sənə

İşaret zamirleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azericede 'şu' işaret zamiri yoktur. Bu, o gösterme zamirlerinin yanında, aynı anlamlara gelen həmən ve həmin zamirleri vardır.


-(y)ır-, -(y)ir-, -(y)ur-, -(y)ür Şimdiki Zaman Eki + Şahıs Ekleri

Şimdiki Zaman
OlumluOlumsuz
gəlirəmgeliyorum oxuyuramokuyorum gəlmirəmgelmiyorum oxumuramokumuyorum
gəlirsəngeliyorsun oxuyursanokuyorsun gəlmirsəngelmiyorsun oxumursanokumuyorsun
gəlirgeliyor oxuyurokuyor gəlmirgelmiyor oxumurokumuyor
gəlirikgeliyoruz oxuyuruqokuyoruz gəlmirikgelmiyoruz oxumuruqokumuyoruz
gəlirsinizgeliyorsunuz oxuyursunuzokuyorsunuz gəlmirsinizgelmiyorsunuz oxumursunuzokumuyorsunuz
gəlirlər geliyorlar oxuyurlarokuyorlar gəlmirlər gelmiyorlar oxumurlarokumuyorlar


-(y)ar-, -(y)ər- Geniş Zaman Eki + Şahıs Ekleri

Geniş Zaman
OlumluOlumsuz
gələrəmgelirim oxuyaramokurum gəlmərəmgelmem oxumaramokumam
gələrsəngelirsin oxuyarsanokursun gəlməzsəngelmezsin oxumarsanokumazsın
gələrgelir oxuyarokur gəlməzgelmez oxumazokumaz
gələrikgeliriz oxuyarıqokuruz gəlmərikgelmeyiz oxumarıqokumayız
gələrsinizgelirsiniz oxuyarsınızokursunuz gəlməzsinizgelmezsiniz oxumazsınızokumazsınız
gələrlərgelirler oxuyarlarokurlar gəlməzlərgelmezler oxumazlarokumazlar


-(y)acaq-, -(y)əcək- Gelecek Zaman Eki + Kişi Ekleri

Gelecek Zaman
OlumluOlumsuz
gələcəyəmgeleceğim oxuyacağamokuyacağım gəlməyəcəyəmgelmeyeceğim oxumayacağamokumayacağım
gələcəksəngeleceksin oxuyacaqsanokuyacaksın gəlməyəcəksəngelmeyeceksin oxumayacaqsanokumayacaksın
gələcək(dir)gelecek(tir) oxuyacaq(dır)okuyacak(tır) gəlməyəcək(dir)gelmeyecek(tir) oxumayacaq(dır)okumayacak(tır)
gələcəyikgeleceğiz oxuyacağıqokuyacağız gəlməyəcəyikgelmeyeceğiz oxumayacağıqokumayacağız
gələcəksinizgeleceksiniz oxuyacaqsınızokuyacaksınız gəlməyəcəksinizgelmeyeceksiniz oxumayacaqsınızokumayacaksınız
gələcəklərgelecekler oxuyacaqlarokuyacaklar gəlməyəcəklərgelmeyecekler oxumayacaqlarokumayacaklar

Görülen geçmiş zaman

[değiştir | kaynağı değiştir]


-dı-, -di-, -du-, -dü- Geçmiş Zaman Eki + Kişi Ekleri

Görülen Geçmiş Zaman
OlumluOlumsuz
gəldimgeldim oxudumokudum gəlmədimgelmedim oxumadımokumadım
gəldingeldin oxudunokudun gəlmədingelmedin oxumadınokumadın
gəldigeldi oxuduokudu gəlmədigelmedi oxumadıokumadı
gəldikgeldik oxuduqokuduk gəlmədikgelmedik oxumadıqokumadık
gəldinizgeldiniz oxudunuzokudunuz gəlmədinizgelmediniz oxumadınızokumadınız
gəldilərgeldiler oxudularokudular gəlmədilərgelmediler oxumadılarokumadılar

/d/ ile başlayan eklerin /t/li şekilleri olmayıp sadece /d/li şekilleri bulunmaktadır. Bu, "d" ile başlayan bulunma, ayrılma, görülen geçmiş zaman gibi eklerde uyumsuzluk olduğunu göstermektedir.[1]

Öğrenilen geçmiş zaman I

[değiştir | kaynağı değiştir]


-mış-, -miş-, -muş-, -müş- Geçmiş Zaman Eki + Kişi Ekleri

Öğrenilen Geçmiş Zaman I
OlumluOlumsuz
gəlmişəmgelmişim oxumuşamokumuşum gəlməmişəmgelmemişim oxumamışamokumamışım
gəlmişsəngelmişsin oxumuşsanokumuşsun gəlməmişsəngelmemişsin oxumamışsanokumamışsın
gəlmiş(dir)gelmiş(tir) oxumuş(dur)okumuş(tur) gəlməmiş(dir)gelmemiş(tir) oxumamış(dır)okumamış(tır)
gəlmişikgelmişiz oxumuşuqokumuşuz gəlməmişikgelmemişiz oxumamışıqokumamışız
gəlmişsinizgelmişsiniz oxumuşsunuzokumuşsunuz gəlməmişsinizgelmemişsiniz oxumamışsınızokumamışsınız
gəlmişlərgelmişler oxumuşlarokumuşlar gəlməmişlərgelmemişler oxumamışlarokumamışlar

Öğrenilen geçmiş zaman II

[değiştir | kaynağı değiştir]


-(y)ıb-, -(y)ib-, -(y)ub-, -(y)üb- Geçmiş Zaman Eki + Kişi Ekleri

Öğrenilen Geçmiş Zaman II
OlumluOlumsuz
-- -- -- --
gəlibsəngelmişsin oxuyubsanokumuşsun gəlməyibsəngelmemişsin oxumayıbsanokumamışsın
gəlib(dir)gelmiş(tir) oxuyub(dur)okumuş(tur) gəlməyib(dir)gelmemiş(tir) oxumayıb(dır)okumamış(tır)
-- -- -- --
gəlibsinizgelmişsiniz oxuyubsunuzokumuşsunuz gəlməyibsinizgelmemişsiniz oxumayıbsınızokumamışsınız
gəliblərgelmişler oxuyublarokumuşlar gəlməyiblərgelmemişler oxumayıblarokumamışlar

  1. ^ Kültür Bakanlığı, Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü