Bantu dilleri - Vikipedi

Bantu dilleri
Coğrafi dağılım	Afrika
Sınıflandırma	Nijer-Kongo dilleri Atlantik-Kongo dilleri Benue-Kongo dilleri Güney Bantoid dilleri Bantu dilleri
Alt bölümler	Yaklaşık 20 adet
ISO 639-2 / 5	`bnt`
Bantu (turuncu) ve diğer Afrika dillerinin dağılımını gösteren harita.

Bantu dilleri, Nijer-Kongo dillerinin Sahraaltı Afrika'da konuşulan 400'den fazla dili içeren önemli bir koludur.

Lingala, Kongoca, Svahili ve Zuluca Bantu dilleri grubundandır. Aslında Bantu'yu bir dil ailesi olarak adlandırmak yanlış olur, çok farklı kurallar içeren diller de bu grubun bir üyesi olabilir. Bantu bölgede konuşulan dillere verilen genel addır. Bantu sözcüğünün ne anlama geldiği konusunda ortak kabul görmüş bir görüş olmasa da "bantu" birçok Bantu dilinde "insan" anlamına gelir.

Dilbilimsel özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bantu dillerinin (Svahili gibi münferit istisnalar hariç) neredeyse hepsi tonlu dillerdir. Bu dillerin hepsi eklemeli dillerdir. Bu dillerde neredeyse tüm ekler ön ektir, yani ekler mesela Türkçedekinin tam zıttı şekilde kelime köklerinden önce gelir. Ayrıca Bantu dillerinde ön eklerle gösterilen isim sınıfları vardır ki bunlar Hint-Avrupa ve Sami dillerindeki isim cinsiyetlerine benzer bir şekilde bir nesnenin canlı, cansız, keskin, yuvarlak, parlak ya da düz olmalarına göre (bazen belli bir kurala uymayarak) isimleri sınıflara ayırır. Bazı Bantu dillerinde 20'den fazla isim sınıfı olabilir.

Büyük Bantu dilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Lingua franca

Svahili (Kiswahili) (350,000; tens of milyons as L2)

Güney Mbunducası (Umbundu) (4 milyon)
Kuzey Mbunducası (Kimbundu) (3 milyon)
Ovambo (Ambo) (Oshiwambo) (500,000)
Luvalece (Chiluvale) (500,000)
Çokvece (Chichokwe) (500,000)

Tsvanaca (Setswana) (1 milyon)
Kalangaca (Ikalanga) (150,000)

Rundice (Kirundi)(5 milyon)

Kongo Demokratik Cumhuriyeti

Lingala (2 milyon; 7 milyon with L2 speakers)
Luba-Kasai (Tshiluba) (6.5 milyon)
Tubaca (Kituba) (4.5 milyon), Bantu kreolü
Kongoca (Kikongo) (3.5 milyon)
Luba-Katanga (Kiluba) (1.5+ milyon)
Songece (Lusonge) (1+ milyon)
Nandece (Orundandi) (1 milyon)
Tetelaca (Otetela) (800,000)
Yakaca (Iyaka) (700,000+)
Shi (700,000)
Yombece (Kiyombe) (670,000)

Ekvator Ginesi

Betice (Fangca) (300,000)
Bubece (40,000)

Betice (1.7 milyon: 900,000 Buluca, 600,000 Ewondo,
120,000 Fangca, 60,000 Etonca, 30,000 Bebele)
Basaa (230,000)
Dualaca (350,000)

Kikuyuca (7 milyon)
Luhyaca (5.4 milyon)
Kambaca (4 milyon)
Meruca (Kimeru) (2.7 milyon)
Gusii (2 milyon)

Güney Sotocası (Sesotho) (1.8 milyon)
Zuluca (Isizulu) (300,000)

Çevaca (Chichewa) (7 milyon)
Tumbukaca (1 milyon)
Yao (1 milyon)

Makhuwa (3 milyon; 5.5 milyon all Makua)
Tsongaca (Xitsonga) (1.7 milyon)
Shona (Ndau) (1.6 milyon)
Lomwe (1.5 milyon)
Sena (1.3 milyon)
Tswa (1.2 milyon)
Chuwabu (1.0 milyon)
Chopi (800,000)
Ronga (700,000)
Çevaca (Chichewa) (600,000)
Yao (Chiyao) (500,000)
Nyungwe (400,000)
Tonga (400,000)
Makonde (400,000)

Ovambo (Ambo, Oshiwambo) (800,000, incl. Kwanyama, Ndongo, Kwambi)
Hereroca (200,000)

Kongo Cumhuriyeti

Kituba (1.2+ milyon) [Bantu kreolü]
Kongoca (Kikongo) (1.0 milyon)
Teke dilleri (500,000)
Yombece (350,000)
Suundi (120,000)
Mbosi (110,000)
Lingala (100,000)

Orta Afrika Cumhuriyeti

Mbatice (60,000)

Ruandaca (Kinyarwanda) (7 milyon)

Güney Afrika Cumhuriyeti

Zuluca (Isizulu) (10 milyon)
Xhosa (Isixhosa) (8 milyon)
Güney Sotocası (Sesotho) (4 milyon)
Pedi (Sepedi) (4 milyon)
Tswana (Setswana) (3.5 milyon)
Tsonga (Xitsonga) (2 milyon)
Güney Ndebele (isiNdebele) (1 milyon)
Svatice (SiSwati) (1 milyon)
Vendaca (Tshivenda) (1 milyon)

Svatice (SiSwati) (1 milyon)

Sevahilice milli dildir

Sukuma (5.5 milyon)
Gogo (1.5 milyon)
Haya (Kihaya) (1.3 milyon)
Chaga (Kichaga) (1.2+ milyon : 600,000 Mochi,
300,000+ Machame, 300,000+ Vunjo)
Nyamwezi (1.0 milyon)
Makonde (1.0 milyon)
Ha (1.0 milyon)
Nyakyusa (800,000)
Hehe (800,000)
Luguru (700,000)
Bena (600,000)
Shambala (650,000)
Nyaturu (600,000)

Gandaca (Luganda) (7.5 milyon)
Nkore-Kiga (3.5 milyon : 2.3 milyon Nyankore,
1.2 milyon Kiga (Chiga))
Sogaca (Lusoga) (2 milyon)
Masabaca (Lumasaba) (1.1 milyon)
Nyoro-Tooro (1.1 milyon)
Ruandaca (Kinyarwanda) (750,000)
Konjo (600,000)
Gwere (400,000)

Bembaca (3.3 milyon)
Tonga (1.0 milyon)
Çevaca (Chichewa) (800,000)
Lozice (Silozi) (600,000)
Lala-Bisa (600,000)
Nsengaca (550,000)
Tumbukaca (Chitumbuka) (500,000)
Lundaca (450,000)
Nyihaca (400,000+)
Mambwe (Lungu) (400,000)

Şona dilleri (15.4 milyon : Karanga, Zezuru,
Kalanga, Korekore, Ndau, Manyika)
Kuzey Ndebele (2 milyon)
Tonga
Vendaca

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bantu_dilleri&oldid=33808329" sayfasından alınmıştır