French
DeutschCezayir'deki Yahudilerin tarihi - Vikipedi
Yahudiler ve Yahudiliğin Cezayir'de uzun bir geçmişi vardır fakat 20.yy'ın sonlarına doğru gelişen politik gerginlik sebebiyle ülkedeki Yahudi nüfusu tükenmiştir.
1962'de Cezayir bağımsızlığına kavuştuğu zaman 1870'te Fransa vatandaşlığı alan 140.000 Yahudi'den birçoğu pied-noir olarak Fransa'ya yerleşti. Geriye kalan yaklaşık 10.000 Yahudi ise başta Cezayir olmak üzere Blida, Konstantin ve Oran şehirlerinde yaşamlarını sürdürdü. 1990'lardaki Cezayir İç Savaşı mahkemeleri sırasında da geriye kalan yaklaşık bin Yahudi ülkeyi terk etti. Yahudilerin Cezayir'deki varlığını etkileyen son zamanların en önemli olayı ise 1994'te Silahlı İslami Grup (Armed Islamic Group)'un gayrimüslimlere karşı açtığı savaştır; bu senede Cezayir sinagogu terk edilmiştir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Roma'nın son dönemlerinde bölgede bilinen Yahudilerin varlığı muhtemelen Kudüs Tapınağı'nın MÖ 586'da yıkılışına kadar geri gitmektedir. Eski Arap tarihçilerin kaynaklarına göre İslam'dan önce Yahudileşmiş Berber kavimleri bulunurdu ve Kraliçe Kahina bunlardan biriydi. Rüstemi başkent Tahert kaynaklarının yanı sıra Mısır'da bulunan Geniza'lardaki mektuplarda Cezayirli Yahudi ailelerin varlığı belirtilir.
Reconquista ardından gelen İspanyol Engizisyonu sebebiyle 1492'de İspanya'dan kovulan Yahudilerle Cezayir'in Yahudi nüfusu artmıştır.[1] Cezayir şehri ve Oran'a yerleşen Yahudiler bu şehirlerde geniş birer cemaat oluşturdular. Oran'daki bazı Yahudiler Ladino dilini 19. yy'la kadar hayatta tutmayı başardılar. Yahudi tüccarlar maddi açıdan en büyük rahatlığı Osmanlı döneminde yaşamıştır. Fransa'nın Cezayir'e olan saldırısı ise Dayı'nın Fransa hükûmetinin buğday borcunu Bacri ve Busnach isimli iki Yahudi tüccara ödemesini istemesine bağlanır.
Fransa hükûmeti 1830'da Osmanlı'nın millet sistemini yeniden düzenledi. Bu sisteme göre Fransa kanunlarına tabi Fransa vatandaşları kendi hukuk sistemlerine bağlıyken Yahudi ve Müslüman "yerli"ler kendi kanunlarını koruyacaktı. 1841'de Yahudi mahkemesi bet din kaldırıldı ve Yahudilerin bundan sonra Fransız mahkemelerini kullanması zorunlu kılındı. 1845'te toplumsal yapı baştan aşağı yenilendi ve her cemaatin başına "kanunlara kayıtsız şartsız uyulması, Fransa'ya sadık olunması ve ülkenin savunulması gerektiğini" öğretecek Fransız hahamlar getirildi.[2] 1865'te isteyen Yahudi veya Müslüman "yerli"lere Fransız vatandaşlığı verileceği açıklandı fakat bu zamanında geleneklerden uzaklaşıp dinden çıkmak olarak görüldüğü için fazla talep görmedi.
Kuzey Afrika'daki "çağ dışı" Yahudileri modernize etmek amacıyla baskı yapan Fransız Yahudi cemaati 1870'te Crémieux kararnamesiyle bu Yahudileri de Fransız vatandaşı yaptırdı. Bu olayın ardından gelen bir sonraki Cezayirli Yahudi nesil ise Fransızca ve Fransa kültürünü benimseyip Arapça ve Ladino'dan uzaklaştılar. II.Dünya Savaşı sonrasında gelen sıkıntılı dönem ve Cezayir'in bağımsızlığı 140.000 Cezayirli Yahudi'nin Fransa'ya göç etmesine sebep oldu.
Vichy dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Yahudilerin Cezayir'den ayrılışı
[değiştir | kaynağı değiştir]Bağımsızlığını kazanan Cezayir 1963'te Cezayir Vatandaşlık Yasası'nı yürürlüğe soktu. Bu yasaya göre sadece babası ve baba tarafından büyükbabası Müslüman olanlar vatandaş olabilecekti.[3] İslam'dan önce dahi 2600 yıldır bölgede yaşayıp oranın yerlisi olan Yahudiler bölgedeki Hristiyanlarla birlikte sürüldüler.
Coğrafi dağılım
[değiştir | kaynağı değiştir]1931'de Cezayir nüfusunun %2'sini oluşturan Yahudiler Cezayir'in büyük şehirleri olan Cezayir, Konstantin ve Oran nüfusunun %7'sini oluşturuyordu. Ghardaia ve Setif şehirlerinde de Yahudiler yaşıyordu; küçük bir şehir olan Messad'ın çoğunluğu ise Yahudi'ydi. Devrimden sonra ise Yahudiler başta Cezayir şehri olmak üzere Blida, Konstantin ve Oran şehirlerinde yaşadılar.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2010.
- ^ Algerian Nationality Code, Law no. 63-69 of Mar. 27, 1963, section 34
- Costume 6 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Resources>Jewish communities>Magreb The Jewish History Resource Center, Project of the Dinur Center for Research in Jewish History, The Hebrew University of Jerusalem
- Zlabia.com 23 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. French site for Jews of Algerian origins
- Rabbis of Algeria 16 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Algeria Sephardim Deported from France or Executed in France during WWII 29 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF)
- The Jewish Community of Oran, Algiers 21 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Documents from Old Jewish Algeria 29 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.