Eprati Kilisesi - Vikipedi

Eprati Kilisesi (Gürcüce: ეფრატის ეკლესია), Maçaheli bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı ve eski adı Eprati olan Efeler köyünde eski bir Gürcü kilisesidir.

Eprati köyü, Maçaheli vadisinin Yukarı Maçaheli kısmındaki yerleşim yerlerinden biridir. Nüfusu, erken ve geç dönemlerde de Gürcülerden oluşuyordu. Osmanlılar 16. yüzyılın ikinci yarısında köyü ele geçirdiğinde Eprati Kilisesi ile kadınlar manastırı bulunuyordu. Nitekim Ağustos 1655 tarihli Osmanlı cizye defterine göre de köyde 20 Hristiyan hane bulunuyordu.^[1] Kilisenin ünlü rahibi Svimon Eprateli, Osmanlı idaresi sırasında buradan ayrılıp Şavşeti'deki Tbeti Kilisesi'ne gitmiştir. İmerhevi vadisindeki Ustamisi köyünden olan rahip bu kilisedeki Gürcüce elyazmalarını da beraberinde götürmüştür. Tbetis Sulta Matiane adlı Gürcüce elyazmasının da bunlardan biri olduğu tahmin edilmektedir. Köyün nüfusunun Müslüman olmasıyla kilise işlevini ve cemaatini yitirmiş, zaman içinde harabeye dönüşmüştür. Bununla birlikte Eprati Kilisesi 20. yüzyılın ortalarına kadar varlığını korumuş, ancak 1958 yılında tamamen yıkılıp taşlarıyla Efeler Camii inşa edilmiştir.^[2][3]

Eprati Kilisesi, Eprati köyünün bugün Senaki olarak adlandırılan mahallesinde, sözlü geleneğe göre 12-13. yüzyılda, köyün camisinin yerinde inşa edilmişti. Nitekim keşiş hücresi anlamına gelen Gürcüce "senaki" (სენაკი) de burada bir manastırın varlığına işaret etmektedir.^[4] Ayrıca burada hücreler ve tünel sisteminin kalıntıları bugün de fark edilmektedir.^[3] Kilisenin malzemeleri ise, Efeler Camii'nin batı, güney ve doğu tarafında kullanılmıştır. Caminin girişine konmuş olan dikdörtgen sütunlar ve iki sütun başlığı bu kiliseden alınmıştır. Caminin yanında eskiden mektep olan binanın batı duvarında da kilisenin taşları bulunmaktadır. Bu taşlar arasında, kilisede duvar resmi için kullanılan bir taş da yer alır. Ancak bu taştaki hem duvar resmi hem de duvar resminin yapıldığı sıva tahrip edilmiştir. Caminin etrafında ise, kireç harcı parçaları ve yontulmuş taşlar, ayrıca kilisenin inşaatında kullanılmış olan bir adet taş mil bulunmaktadır. Caminin batı tarafında ise kilisenin kemerinden parçalar kalmıştır.^[2][5]