Eyüp oyuncakçılığı - Vikipedi

Eyüp Oyuncakçılığı Eyüpsultan semtinde gelişen ve 1950'lere kadar süren, atık malzemelerden oyuncak üretimi geleneği.

Tarihi Oyuncakçılar Çarşısı'nda bulunan haritalı tabela

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

İstanbul'un dinsel amaçlı bir ziyaret mekanı olan Eyüp, özellikle sünnet merasimi nedeniyle ziyaret edildiğinden, çocuk müşterilere ulaşma imkânı sayesinde 17. yüzyıldan itibaren oyuncak üretiminin merkezi haline gelmiştir.[1]

Eyüp Sultan Türbesi'ne giderken İskele Caddesi üzerinde bulunan Oyuncakçı Çıkmazı denilen sokakta karşılıklı iki sıralı dükkanlarda yüzyıllarca oyuncak üretilmiş ve satılmıştır.[2] Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi'ne göre 1635'te Eyüp Oyuncakçılar Çarşısı'ndaki 100 dükkânda 105 oyuncakçı çalışmaktaydı.[1] Kimi kaynaklarda ise Eyüp'te oyuncakçılığın ilk defa 18. yüzyılda Dökümcü Hasan Usta tarafından başlatıldığı yazılıdır.[1][2] Sonrasında Gümüşsuyulu Darbukacı Halil Efendi, Küçük İsmail Efendi oyuncakçı dükkanları açarak bu sanatın yayılmasına hizmet etmişlerdir.[2]

Ustalar, dükkânlarının arka tarafındaki atölyelerde ürettikleri oyuncakları ön tarafta satmaktaydılar. Eyüp'ü çevreleyen diğer semt ve bölgelerin yan ve atık malzemeleri Oyuncakçılar Çarşısı'nda üretilen oyuncakların hammaddesini oluşturmakta ve buradaki oyuncakçılığın üretim bağlamında sürdürülebilir olmasını sağlamaktaydı.[3] Temel malzemeler Tahtakale'nin tahta atıkları, sobacıların atık tenekeleri, Sütlüce Mezbahası'ndan atılan deri ve bağırsak fazlası, Kağıthane ve Alibeyköy derelerinin biriktirdiği kilin kullanılmasından oluşmaktaydı. Bezeme olarak toprak boya ile ve sarı yaldızla, çocuklara hitap edecek dikkat çekici renkler (kırmızı, mavi, yeşil, beyaz) kullanılır, stilize, fazla karmaşık olmayan, yumuşak dalgalı şeritler, benek bezemeler, ışınsal ve basit çizgilerle yüzeylerin hareketlenmesi sağlanırdı. Eyüp oyuncakçıları, ahşap topaçlar, kaynana zırıltıları, kursak düdükleri, darbuka ve davullar, fırıldaklar, hacıyatmazlar, ahşap araba ve sandallar, beşikler, tahta kılıçlar, tefler gibi oyuncaklar üretirdi.[2]

Eyüp'te üretilen oyuncaklar, öncelikli olarak çeşitli etkinlikler için semte gelen halk tarafından tüketilmekteydi. Bunun yanında seyyar oyuncak satıcıları, buradaki oyuncakçılardan toptan olarak aldıkları oyuncakları küfeler içerisinde şehrin ve o zaman için imparatorluğun diğer bölgelerinde satmaktaydı. Bu şekilde merkezi bir üretim ağına sahip olan oyuncaklar kısıtlı ama etkin bir dağıtım ağı sayesinde farklı yerlere dağılabilmekteydi.[3]

Eyüp oyuncakçılığı, 19. yüzyılda Pera'da açılan mağazalardaki oyuncaklarla rekabet edememiş, bu dönemde oyuncakçıların sayısı otuza kadar düşmüştür. 1957'de Eyüp Bulvarı'nın açılmasıyla Oyuncakçılar Çarşısı ortadan kalkmış ve Eyüp Oyuncakçılığı yok olmuştur.[3] Kalan 28 parça Eyüp oyuncağı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi koleksiyonundadır, günümüzde sergilenmemektedir.[2]

İkibinli yıllarda İstanbul'da ev kadınlarına oyuncak yapımını öğreterek Eyüp Oyuncakçılığını canlandırma girişimleri vardır.[4][5][6][7]

2021 yılında Somut olmayan kültürel miras Türkiye ulusal envanterine girmiştir.[8]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c Akbulut, Dilek (2009). "Günümüzde Geleneksel Oyuncaklar". Milli Folklor. 21 (84). ss. 182-191. 28 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2017. 
  2. ^ a b c d e Araz, Yahya. "Osmanlı İstanbul'unda Çocuk Olmak (Büyük İstanbul Tarihi Cilt IV)". www.academia.edu. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi. 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2017. 
  3. ^ a b c Gürpınar, Avşar. "Küreselleşen Kentte Oyuncak: İstanbul'da Bölgesel Bir Oyuncakçı Kümelenmesi Üzerine". Galatasary Üniversitesi İletişim Dergisi, Özel Sayı: 2 (Aynalı Labirent: Küreselleşen Kentte Tüketim). ss. 133-145. 27 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2017. 
  4. ^ "Eyüp oyuncakları Çin'e karşı". www.ntv.com.tr. NTV.com.tr sitesi 16 Ocak 2009. 27 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2017. 
  5. ^ "Eyüp Oyuncakları uzun bir aradan sonra Eyüplü ev kadınları tarafından tekrar hayata geçirildi". 34sanathaber.com/. 34sanathaber.com 7 Eylül 2015. 25 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2017. 
  6. ^ Irmak, Hüseyin. "Modern zamanlara yenilen oyuncak sanayimizin ilk markası: Eyüp Oyuncakları". www.sanayicidergisi.com. Sanayici Dergisi 4 ayıs 2013. 20 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2017. 
  7. ^ Durukan, Ayşe. "Kadınlardan Bizde Çocuktuk Sergisi". bianet.org/. Bianet 19 Ekim 2005. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2017. 
  8. ^ "Eyüpsultan'ın iki değeri Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'ne girdi". www.ntv.com.tr. 26 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2024. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Eyüp_oyuncakçılığı&oldid=33893606" sayfasından alınmıştır