Ferec - Vikipedi

Nasır Ferec tam ismiyle Melik Nasır Zeynedin Ebu-Saadet Ferec bin Berkuk 1399'de ölen babası Berkuk'un yerine daha 10 yaşında iken tahta çıkan ve 1405'te 2 ay süren kısa ara hariç 1412'de bir darbe ile öldürülünceye kadar saltanat süren Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memlük Devleti hükümdarı.

Nasır Ferec 1389'da doğdu; babası Sultan Berkuk ve annesi Arapça ismi Şirin olan bir Grek asıllı cariye idi (Grek asıllı olması mümkün değildir aslen annesi ve babası Türktür ve babası قنق باي Konakbay dır. Şirin Kahire sarayında Türkçe konuşan alimleri her zaman koruyup kollamıştır. İbn. Tangriberdi; En Nuzumuz Zahire, Beyrut C :12 s:84 ). Saltanatı hakkında birincil kaynaklar Mısırlı ve Farac'in atabeğinin oğlu olan İbni Tağribirdi ve ünlü Arap tarihçi El-Makrizidir. Babası Sultan Berkuk 20 Haziran 1399'da ölünce 10 yaşında tahta çıkmış; saltanatı boyunca Osmanlılar ile, gayet ciddi olarak Timur'un Suriye'yi işgal ve talan etmesi ile ve birçok devlet komploları ve Memluklu emirleri arasında bir iç harp gibi ciddi çekişmelerle uğraşmak zorunda kalmıştır. 1412'de 23 yaşındayken Şam'da iken bir komplo ile tahttan indirilip öldürülmüştür. El-Makrizi Nasır Farac'ı "en trajik Mısır hükümdarı" olarak anmıştır.

Babası ölmeden önce, Nasır Faraç'ın yetişkinliğe erişmeden önce devlet idaresini sağlamak için kendine yakın olan Çerkes asıllılar tarafından tutulan Dağribirdi El-Başbugavi ve Türk asıllı memluklulara yakın olan Emir Aytımış El-Bacası'yı oğluna atabey ve naip olarak seçmişti. Fakat çok geçmeden bu iki idareci birbirlerini rakip olarak görmeye başladılar ve her ikisi de diğerini devlet idaresinden uzaklaştırmayı hedef aldı. Türk asıllı Memluklu emirler kliğinin başında olan Emir Aytımış Kahire'den kaçıp Şam'da Suriye eyaleti valisi olan Emir Seyfeddin Tanıbeg El-Haşani yanına gitti. Bu iki emir Kahire'deki idareyi ellerine almak üzere Suriye ordusu ile Kahire'ye yürüyüşe geçtiler. Sultan Faraç Kahire'de bulunan Memluklu emirlerine epey servet dağıtarak onların desteğini sağlayarak Memluklu Mısır ordusunun başına geçip Filistin'e yürüdü. İki ordu Gaza'da çarpıştılar. Şam'dan gelen Aytımış ve Tanıbeg ordusu yenik düştü. Emir Aytımıs 30 Mart 1400'de Şam'da idam edildi.

Sultan Farac tahta geçtiğinde Memluk Devleti dışişlerinde de büyük iki ciddi tehlike ile karşı karşıya bulunmaktaydı. Bir tarafta Osmanlı Devleti güney-doğu Anadolu'da korunur bir sınır peşindeydi. 1399'da bir Anadolu Seferi düzenleyen Yıldırım Beyazid Memluklüler devleti elinde bulunan güney ve güneydoğu Anadolu yörelerine yürüdü. Bu askeri sefer Memluklarla yıllar süren barışı sağlayan karşılıklı anlaşmaları ihlal etmekteydi. Ama Yıldırım Bayezid bu anlaşmaları imzalayan Memluk Sultanı Berkuk'un ölmesi ile anlaşmanın da yürürlüğü kalmadığı tezini ortaya atıp mütecaviz bir askerî harekâti savunmaya çalıştı. Mısır'ın sınır kaleleri olan Malatya, Darende ve Divriği kaleleri Osmanlılar eline geçti ve Osmanlı ordusu Dülkadiroğulları topraklarına girdi. Sultan Farac için Osmanlı tehlikesi ancak 1402'de Ankara Savaşı ile Osmanlı Sultan'inin Timur'a yenilip ülkenin Fetret Devrine girişi ile sona erdi.

İkinci tehlike doğudan Timur'dan gelmekteydi. Timur tehlikesi Sultan Berkuk daha hayatta iken 1394'te başlamıştı. Fakat 1398de Kuzey Hindistan'a yürüyüp; Delhi Sultanlığı'nı yenip Delhi'yi talan eden Timur Memluklu'lara bir kısa nefes aldırdı.

Ama Timur'un 1399'da Mısır Sultanına bir mektup/ültimatom göndererek Mısır devletini kendine tabi bir vasal devlet olmasını kabul etmesini talep etti. Bunu Sultan Farac reddetti ve böylece Timur Suriye'ye hücuma geçmeye bahene sağlamış oldu. Timur 1400'de önce Osmanlılar elinde bulunan Sivasüzerine yürüyüp o şehri kuşatıp alıp yakıp yıktıktan sonra ordusuyla güneye Memluklu Devleti elinde bulunan Suriye üzerine yürümeye başladı. Önce Halep üzerine gelen Timur o şehri kuşattı; 30 Ekim 1400'da şehri eline geçirdi ve üç gün talan edip yakıp yıktı. Timur sonra Hama, Hums ve Baalbek şehirlerini eline geçirdi.

Farac bu tehlikeli zamanda 12 yasinda olmakla beraber durumun cok nazik olmasi dolayisyla Kasim 1400de bir yetiskin olarak ilan edildi ve Memluklu Devleti'nin idaresini naiplerinden kendi uzerine aldi.

Genç sultan Farac hemen Memluklu ordusunun başına gecerek Mısır'dan Suriye'ye yürüyüşe geçti. Memluklu ve Timur orduları Şam şehri önünde karşılaştılar. Ancak genç Sultan Farac, Mısır'daki kölemen emirlerin aleyhine kendini tahttan indirmek için bir komplo hazırladıkları haberini aldı. 15 Aralık 1400'da ordusunu Şam'da kendi kaderine bırakarak, Şam'dan hemen ayrılarak Kahire'ye döndü.

Sultan Farac ile birlikte Kahire'den gelmiş olan ünlü İslam bilgini İbni Haldun yazdığı otobiyografik hatıralarında Şam şehrinin Timur'a teslim edilmesi için Timur huzuruna gitmesini, Timur'un şehri eline geçirmesini, talan etmesini, büyük bir yangınla şehre ve ünlü Şam Büyük Emeviye Camii'ne büyük zarar vermesini anlatmıştır.^[1] 19 Mart 1401'de Timur, hemen tümünü eline geçirdiği ve her tarafını yıkıp yaktığı Suriye'den ayrılıp başkenti Semerkand'a dönüşe başladı. Suriye'nin ileride nasıl idare edileceğine dair hiçbir önemli karar almamıştı. Yanında çok büyük taşınır servet şeklinde her türlü ganimet ve ünlü Şam sanatkarlarını da kapsayan çok sayıda esirler bulunmaktaydı. Suriye hem taşınır her türlü servetten ve hem de insan gücü ve sanatkarlarından sömürülmüş bir harabeye dönmüştü. Bu yıkık bozuk Suriye tekrar Memluklular eline geçti.

Şam'dan ordusunu geride bırakıp Kahire'ye kaçan Sultan Farac'a karşı, bir seri komplolar yapılmaya ve emirler arasında devamlı çok karışık ve değişken ittifaklara ve silahlı çekişmelere yol açan bir iç harbe yakın bir durum ortaya çıkmıştı. Genellikle iki önemli Memluklu kliği arasındaki çekişme Kahire'ye geçmiş ve Çerkeslerin bası Emir Yaşbak El Sabanı ile Türk asıllılar başı olan önce Emir Taman ve sonra Emir Nevruz El-Hafid olmuştu. Diğer taraftan yukarı Mısır'da da bir diğer devlet komplosunun hazırladığı ortaya çıkarıldı.

Emir Çakam, Şam Valisi Muavyed Şeyh Mahmudi ve Emir Baybars Tağribirdi Başbugavi ortaya çıkan iç savaş durumuna müdahale ederek Sultan Farac'ın Baybars Tağtıbırdı ile birlikte kaçmasına neden oldular.

20 Eylül 1402'de Emir Yaşbak ve Şeyh Mahmudi kılığı Faraç'ın tahtan indirilerek kardeşi olan Mansur Abdülaziz'i Memluklu tahtına geçirdiler. Şeyh Mahmudi Sultan'ın Atabeği olarak atandı.

Fakat Sultan Mansur Abdülaziz'in hükümdarlığı çok kısa 70 gün sürdü. Kaçan Farac bir ordu toplayıp Kahire'ye yürüdü ve bu şehri tekrar eline geçirerek kardeşini tahtan indirip tekrar Memluklu Sultanlığı tahtına geçti.^[2]

1404de yardımcı sultan olan Emir Yaşbak bu görevinden atıldı ve Mısır'dan Suriye'ye sürgüne gönderildi. Muavyed Şeyh de Emir Yaşbak'ın kliğinden olarak Suriye'de Sultan Farac'a karşı isyan etti. Bu iki emir Suriye'de Sultan Faraç'ı tutanlara karşı bazı galibiyetler kazandılarsa da sonunda Sultan Faraç taraftarları tarafından yenilgiye uğratıldılar. Muavyed Şeyh Suriye valiliği görevini kaybetti ve yerine Emir Nevruz adlı Türk asıllı Memlükler kliğinin başkanı olan memluklu emir atandı.^[2] Bu klik mensupları Suriye'de çok güçlendiler.

Bu karışıklıklar devam etmekte iken Emir Çakam Halep'te kendini Memluklu Sultanı ilan etti ve hükümdarlık sahasını tüm Suriye'ye genişletti. Sultan Farac Mısır'dan bir ordu ile Suriye'ye yürüdü; Halep ve Şam'ı belli dönemlerde eline geçirdi ise Emir Çakam'ı eline geçiremedi ve Suriye'de barış kurulmadı. Sonunda Emir Çakam Diyarbakır'daki Türkmenlerle bir savaşa girişti ve bu savaşta öldürüldü. Sultan Farac böylece Şam'ı ele geçirerek bu isyanı bastırmış olur gibi oldu. Emir Yaşbak ve Muavyed Şeyh yakalanıp hapse atıldılar.

Fakat çok geçmeden Emir Yaşbak ve Muavyed Şeyh hapisten kaçtılar ve etraflarında kendi kliğine bağlı ordu mensuplarını, hatta Sultan Farac emri altında olan bazı ordu birliklerini de, toplayıp yeni bir isyan başlattılar. Sultan Farac Mısır'a dönmekte iken istirahat etmek için Gazze'ye geldiğinde bu isyan haberini aldı. İsyancı grubun Şam'da üzerlerine geri yürüyerek şehre girdi. Fakat isyancı emirler orduları şehri kuşatmaya aldılar ve Sultan Farac uzun bir kuşatmaya hazır beklemekteydi.

Sultan Farac'a refakat eden Abbâsî Halifesi Mustain bu sırada isyancıların eline geçmişti. İsyancılar onu Sultanlık unvanının da kendisi üzerine verileceği vaadi ile kendi taraflarına çektiler. Halife Mustain halifelik yetkilerini kullanarak Sultan Farac'ın Sultanlıktan azledildiği ilan etti. Taraftarları da kendini tutmadığı için 28 Mayıs 1412'de daha 23 yaşında olan Sultan Farac Şam kalesinde tutuklandı ve öldürüldü.

Yerine Abbasi halifesi Mustain Memluklu Sultanı olarak tahta geçirildi.

• Clot, André
  • (çev. Turhan Ilgaz) (2005), Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı, İstanbul: Epsilon Yayınları ISBN 9753317727.
  • (2009) L'Égypte des Mamelouks 1250-1517. L'empire des esclaves, Paris:Perrin ISBN 978-2-262-03045-2 (Fransızca)
• Archnet sitesinde "Sultan Faraj ibn Barquq Funerary Complex at the Northern Cemetery" maddesi^{[ölü/kırık bağlantı]} (İngilizce) (Erişim:19.7.2010)
• Bosworth, Clifford Edmund () The new İslamic dynaşties: a chronological and genealogical manual Edinburgh: Edinburgh University Press İSBN 978-0-7486-2137-8 (Bölüm="The Burjī line 784-922/1382-1517") Google Books 1 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim:19.7.2010)

Resmî unvanlar
Önce gelen: Berkuk	Mısır Memlûk Sultanı 1399 - 1405	Sonra gelen: Mansur Abdülaziz
Önce gelen: Mansur Abdülaziz	Mısır Memlûk Sultanı 1405 - 1412	Sonra gelen: Mustain (Abbasi Halifesi)