Halid bin Abdülaziz Âl-i Suud - Vikipedi

Halid bin Abdülaziz Âl-i Suud
خالد بن عبد العزيز آل سعود
Halid bin Abdülaziz, 1978
4. Suudi Arabistan kralı
Hüküm süresi25 Mart 1975 - 13 Haziran 1982
Taç giymesi25 Mart 1975
Önce gelenFaysal
Sonra gelenFehd
Suudi Arabistan Veliaht Prensi
Hüküm süresi29 Mart 1965 – 25 Mart 1975
Önce gelenMuhammed
Sonra gelenFehd
Doğum13 Şubat 1913(1913-02-13)
Riyad, Necid ve Ahsa Emirliği
Ölüm13 Haziran 1982 (69 yaşında)
Taif, Suudi Arabistan
Eş(ler)i
Liste
  • Latife bint Ahmed el-Sudeyri
  • Tarfa bint Abdullah bin
  • Nura bint Turki
  • Sita bint Fehd el-Demir
Çocuk(lar)ı
Liste
  • Prens Bender
  • Prens Abdullah
  • Prenses el-Benderi
  • Prenses el-Cevhere
  • Prens Fehd
  • Prenses Nuf
  • Prenses Mudi
  • Prenses Hussa
  • Prens Mişaal
  • Prens Faysal
HanedanSuud Ailesi
Babasıİbn Suud
Annesiel-Cevhere bint Musaid el-Ciluvi
Diniİslam

Halid bin Abdülaziz Âl-i Suud (Arapça: خالد بن عبد العزيز آل سعود; 14 Şubat 1913 – 13 Haziran 1982), Suudi Arabistanlı devlet adamı ve diplomat olup 25 Mart 1975'ten 1982'deki ölümüne kadar Suudi Arabistan kralı ve başbakanı olarak görev yapmıştır. Tahta çıkmadan önce 1965-1975 yılları arası Suudi Arabistan veliaht prensiydi.

Halid, modern Suudi Arabistan'ın kurucusu Kral Abdülaziz ile el-Cevhere bint Musaid el-Ciluvi'nin oğluydu. Üvey kardeşi Prens Faysal'a Suudi Arabistan dışişleri bakanlığı görevlerinde yardımcı oldu. 1930'larda kısa bir süre Hicaz bölgesinin genel valisi olarak görev yaptı. 1943'te Faysal'la birlikte Amerika Birleşik Devletleri'ni ziyaret ederek iki ülke arasında diplomatik ilişkiler kurdu. 1962'de Suudi Arabistan'ın başbakan yardımcılığına atandı. Kral Faysal, 1965'te Halid'in öz kardeşi Prens Muhammed'in kendisini veliahtlıktan çekmesinin ardından Halid'i veliaht prens olarak atadı.

Kral Faysal'ın 1975 yılında bir suikast sonucu öldürülmesinin ardından tahta çıktı. Krallığı döneminde hem petrol gelirlerindeki artış nedeniyle ülkede büyük gelişmeler yaşandı hem de Orta Doğu'da önemli olaylar meydana geldi. 1979'da bir grup milis Mescid-i Haram'ı ele geçirdi ve Halid'i kaçırmaya çalıştı ancak başaramadı. Suudi güçleri iki hafta sonra Mescid-i Haram'ın kontrolünü yeniden ele geçirdi. Bu olaydan sonra Suudi Arabistan'da daha katı dini politikalar uygulanmaya başladı. Halid 1982 yılında öldü ve yerine üvey kardeşi Fehd geçti.

İlk yılları ve eğitimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Halid, 13 Şubat 1913'te Riyad'daki Adalet Sarayı'nda doğdu.[1][2][3] Kral Abdülaziz'in beşinci oğluydu.[4] Annesi el-Cevhere bint Musaid, el-Ciluvi aşiretinden geliyordu.[5] el-Cevhere, Abdülaziz'in ikinci dereceden kuzeniydi. Baba tarafından dedeleri Ciluvi bin Turki ve Faysal bin Turki kardeşti. Bu durum Arabistan'da uzun süredir devam eden aynı soydan evlilik geleneklerine göre çok normaldi ve el-Ciluvi üyeleri sık sık Suudi ailesi üyeleriyle evleniyordu.[6]

Halid'in Muhammed adında bir öz kardeşi vardı.[7] Öz kız kardeşi el-Enud, Kral Abdülaziz'in kardeşi Sa'ad bin Abdurrahman'ın oğullarıyla evlendi. İlk olarak Suud bin Sa'ad ile evlendi. Suud öldükten sonra Fahd bin Sa'ad ile evlendi.[8] Halid, Şeyh Abdurrahman el-Mufirej tarafından 1879'da Riyad'ın Duhna mahallesindeki Şeyh Abdullah bin Abdullatif Camii'nde kurulan Mufirej okuluna katıldı.[9] Burada temel okuma yazma becerileri edindi ve aritmetik öğrendi.[9]

Erken dönem deneyimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Halid, 14 yaşındayken babası tarafından çöl aşiretlerine endişelerini ve sorunlarını dinlemek üzere temsilci olarak gönderildi.[10] 1928'de kardeşi Muhammed ile birlikte İhvan İsyanı sırasında Transürdün sınırını denetleme görevi verildi.[11] Prens Halid'in modern bir devleti yönetmeye hazırlanması, kardeşi Prens Faysal ile dış görevlere yaptığı ziyaretlerle başladı. Faysal'ın danışmanı olarak görev yaptı.[12] Prens Halid, ziyaretleri ve Suudi temsilcisi olarak yaptığı hizmetler nedeniyle uluslararası bir figür haline geldi.[12]

Prens Halid, 1932 yılının başlarında öz kardeşi Prens Muhammed'in görevinde başarısız olması üzerine Hicaz valisi vekili olarak atandı.[10] Aynı yıl dışişleri bakanı olarak atanan Prens Faysal'ın yerine Hicaz valisi olarak atandı ve iki yıl boyunca bu görevini sürdürdü.[13] Prens Halid, ağabeyi Prens Faysal liderliğindeki Suudi ordusuna katıldı ve 1934 yılında Yemen güçlerine karşı savaştı. Savaştan sonra 1934 yılında Yemen ile yapılan Taif Konferansı'nda Suudi heyetinin başkanı olarak görev yaptı.[12][14] 1934'te içişleri bakanı olarak atandı[13] ve 1935'te Yemen'deki barış görüşmelerinde Suudi'lerin temsilcisi oldu.[15] 1939'da Londra'daki Filistin meselesinin tartışıldığı Londra Konferansı'na içişleri bakanı ve Suudi delegasyonunun başkanı Prens Faysal'ın yardımcısı olarak katıldı.[12][16]

Kardeşi Faysal ile Washington'da. (1943)

Ekim 1943'te Prens Faysal ve Prens Halid, ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt'in Temmuz 1943'teki daveti üzerine babalarını temsilen ABD'yi ziyaret etti.[17] Bu ziyaret Suudi Arabistan ile ABD arasındaki ilk üst düzey temas oldu.[17][18] Başkan Yardımcısı Henry A. Wallace kardeşler için Beyaz Saray'da bir akşam yemeği düzenledi.[19] İkili ayrıca Başkan Roosevelt ile de görüştü.[20] Devlet konuk evi Blair House'da kaldılar ve ABD hükûmeti tarafından sağlanan özel bir trenle Batı Yakası'nı ziyaret ettiler.[19]

Ancak bu ziyaretten sonra ve 1950'lerin büyük bölümünde Prens Halid, kısmen üvey kardeşi Mansur bin Abdülaziz ve yeğeni Abdullah bin Faysal'ın çok daha baskın siyasi figürler haline gelmesi nedeniyle hükûmette önemli bir rol oynayamadı.[11] 1960 yılında Kral Suud'un kendisini başbakan vekili olarak atamasıyla Prens Halid yeniden önemli bir figür olarak öne çıktı.[11] Ayrıca 31 Ekim 1962'de Veliaht Prens Faysal tarafından kurulan yeni kabinede başbakan yardımcısı olarak atandı.[17][21] Veliaht Prens Faysal ve Kral Suud arasındaki rekabet sırasında anne soyu veya evlilik yoluyla el-Ciluvi aşiretine mensup olan diğer prenslerle birlikte Suud'u destekledi.[22] Bu gruba Prens Muhammed, Prens Halid ve Prens Abdullah liderlik ediyordu.[22]

Kral Faysal'ın saltanatının başında Prens Halid, veraset meselelerine rehberlik etmesi için kral tarafından kurulan konseye üye yapıldı.[23]

Veliaht prensliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Halid'in ağabeyi Prens Muhammed veliahtlık görevinden feragat etti.[24] Halid de Kral Faysal'ın veliahtlık teklifini Mart 1965'e kadar birkaç kez reddetti.[15] Ayrıca Kral Faysal'dan çeşitli kereler kendisini görevden almasını istedi.[15] Ancak Kral, Halid'i Suud Hanedanı içinde barışı korumak için veliaht prens olması gerektiği konusunda ikna etti.[15]

Halid 29 Mart 1965'te veliaht prens ilan edildi.[25][26] Kral Faysal aynı gün Mekke Radyosu'ndan yaptığı yayınla veliaht olarak Halid'in atandığını duyurdu:[27]

İslam'a olan bağlılığı sayesinde veliaht prensin konumu saltanatın devamı ve sağlamlığı için temel bir faktör olduğundan, ülkemiz istikrar, ilerleme ve refahın tadını çıkarıyor. Benden sonra ülkeyi yönetmesi için kardeşim Prens Halid bin Abdülaziz'i veliaht prens olarak seçtiğimi açıklamaktan büyük memnuniyet duyuyorum.

Prens Halid veliaht prens olarak atanmasının ardından başbakan yardımcısı da oldu.[12][28] Joseph A. Kéchichian, Veliaht Prens Halid'in günlük meselelerde aktif olmadığını, ancak Kral Faysal'ın toplantılarda veya törenlerde bulunmadığı zamanlarda temsilci olarak hareket ettiğini savunsa da[29] Prens Halid, Bakanlar Kurulunun tüm örgütsel ve yürütme yetkilerini yönetmiştir.[15] Ayrıca Kral Faysal adına Mekke Valiliği'nin işleriyle de ilgilenmiştir.[12] Ancak 1968 yılında Kral Faysal'ın isteğine karşı çıkarak Bakanlar Kuruluna başkanlık etmek istemediğini belirtmiş ve bunun üzerine Prens Fehd, Bakanlar Kurulu toplantılarını yönetmek üzere başbakan yardımcısı olarak atanmıştır.[30]

1970 yılında İsrail'in saldırılarından ciddi şekilde etkilenen Filistinlilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere Ürdün'e giden Suudi heyetlerine liderlik etti.[31] 1971 yılına ait gizliliği kaldırılmış ABD diplomatik belgelerine göre, bu dönemde aşiret reislerinin, dini otoritelerin ve Suudi Arabistan Ulusal Muhafızları'nın başı Prens Abdullah'ın desteğini aldı.[32]

Saltanatı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kral Halid ve Veliaht Prens Fehd bir törende.

Halid, 25 Mart 1975'te Kral Faysal'ın bir suikast sonucu öldürülmesinin ardından tahta geçti.[33][34] Amcası Abdullah bin Abdurrahman ile kardeşleri Muhammed, Nasır, Saad, Fehd ve Abdullah gibi Suud ailesinin üst düzey üyelerinin katıldığı bir toplantının ardından kral ilan edildi.[35] Toplantı Kral Faysal'ın öldürülmesinden birkaç saat sonra gerçekleşti.[29] Halid aynı zamanda Suudi Arabistan'ın fiili başbakanı ve İdari Reform Yüksek Konseyi ve Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi gibi iki önemli konseyin başkanı oldu.[36]

Kral Halid'in saltanatı boyunca sadece göstermelik bir lider olduğunu belirten çeşitli raporlar olsa da,[37] aksine saltanatı boyunca tüm önemli siyasi konularda nihai karar vericiydi.[38][39] Kral Faysal, kralın aile sorunlarında nihai arabulucu olduğu bir sistem kurmuştu.[40] Kral Halid, 1977 yılında tedavi için Londra'da bulunduğu sırada Sudeyri Yedilisi'nin veraset konusundaki gücünü azalttı. Sudeyri Yedilisi'nin Kral Halid'i devirmek ve Prens Abdullah'ın yerine kendi içlerinden birini, Prens Sultan'ı veliaht prens yardımcısı olarak atamak için yaptıkları başarısız girişimin ardından Kral Halid, Veliaht Prens Fehd ve Prens Abdullah'tan mevcut veraset planına herhangi bir değişiklik olmaksızın tamamen uymalarını istedi.[23][41] Kral ayrıca Veliaht Prens Fehd'in Batı yanlısı politikaları açıkça desteklemesi ve İran'a ve Suudi Arabistan'ın Şii nüfusuna karşı düşmanca eğilimi nedeniyle faaliyetlerini yakından kontrol etti.[42]

Kral Halid başlangıçta ülkeyi yönetme konusunda isteksiz görünse de, daha sonra tahta ısındı ve yedi yıllık saltanatı boyunca ülkenin eğitim, sağlık ve altyapısını iyileştirmek için büyük bir ilgi gösterdi.[43] Saltanatının ilk iki yılında sağlık durumunun kötü olması nedeniyle siyasette aktif değildi. Ancak daha sonra sağlığının iyiye gitmesiyle birlikte siyasette aktif olmaya başladı.[44]

Halid saltanatı süresince gücü tekelinde tutmayı başaramamış, bu da Kral Faysal'ın son dönemlerinde güçlü mevkilerde bulunan prenslerin daha da güçlenmesine yol açmıştır.[45] Kralın saygı duyulan bazı kişisel özellikleri de vardı. Suudi Arabistan'ın geleneksel kurumlarıyla iyi ilişkiler kurmayı başaran dürüst bir yönetici olarak takdir ediliyordu.[35] Kral Abdülaziz Ulusal Diyalog Merkezi yönetim kurulu üyesi Ghadah Alghunaim, doktora tezinde Halid'in saltanatının ülke için altın bir dönem ve "iyilik çağı" olduğunu savunmuştur.[46]

İç işler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kral Halid 1979 yılında.

Kral Halid öncelikle iç işleriyle ilgilendi ve özellikle tarımsal kalkınmaya odaklandı.[36] Saltanatının ilk günlerinde El-Cübeyl ve Yenbu sanayi şehirleri kuruldu.[26][47] 1975 yılında şehirleri yönetmek üzere El-Cübeyl ve Yenbu Kraliyet Komisyonu kuruldu ve ilk genel sekreteri Abdullah bin Faysal bin Türki oldu.[48] Eylül 1976'da mevcut limanın kapasitesini genişletmek üzere Cidde Liman İdaresi kuruldu.[49] Saltanatı sırasında okul sayısı da artırıldı. 1975 yılında 3.028 ilkokul, 649 ortaokul ve 182 lise vardı. 1980'e gelindiğinde ise ülke genelinde 5.373 ilkokul, 1.377 ortaokul ve 456 lise vardı.[50] Hükümdarlığı döneminde eğitim alanındaki diğer önemli gelişme Kral Faysal Üniversitesi'nin kurulması oldu.[12] 1976 yılında açılan Kadınlar için Yüksek Eğitim Merkezi ve özellikle kız öğrenciler için kurulan tıp ve farmakoloji kolejleri diğer önemli gelişmelerdir.[50]

Kral Halid tahta çıkmasının hemen ardından, sol kanat hareketlere mensup siyasi mahkûmların serbest bırakılmasına ve sürgünde bulunanların Suudi Arabistan'a dönmesine izin veren genel af çıkardı.[51] Bu kişilerin çoğu Kral Faysal döneminde tutuklanmıştı.[52]

İdari yapı açısından Kral Halid, selefi Faysal tarafından kurulan ve hem kraliyet mensuplarının hem de kraliyet mensubu olmayanların önemli pozisyonlarda yer aldığı yapıyı takip etti.[53] İktidar ailesinin siyasi güç konsolidasyonu onun döneminde yoğunlaştı.[54] Ancak Halid, kraliyet ailesi üyelerinin rollerini azaltmadan kraliyet mensubu olmayanların bürokrasideki rolünü genişletti.[53] Kraliyet mensubu olmayan bu kişiler çoğunlukla yabancı üniversitelerden mezundu ve 1977'de bakanlar kurulundaki otuz altı üyeden on tanesi Batı üniversitelerinden yüksek lisans veya doktora derecesi almış kişilerdi.[55]

Kral Faysal'ın sıkı mali politikaları, 1973 Petrol Krizi'nin ardından yaşananlarla birleşince, kalkınmayı tetikleyen ve ülkede ticari ve ekonomik patlamaya yol açan bir mali "talih kuşu" yarattı. Halid döneminde Suudi Arabistan'da büyük bir kalkınma yaşandı ve ülke en zengin ülkelerden biri haline geldi. 1977'de 40 milyar dolar olan petrol gelirleri, 1980'de ise 90 milyar dolara çıktı.[56] Faysal'ın hükümdarlığındaki önemli başarılar arasında 1975 yılında Suudi altyapısını ve sağlık hizmetlerini geliştirmeyi amaçlayan ikinci Beş Yıllık Plan'ın[57] yürürlüğe konması da yer alıyordu.[13] Kalkınma planı için planlanan bütçe 142 milyar dolardı.[58] Her ne kadar tüm hedeflere ulaşılamamış olsa da ikinci kalkınma planı ilkinden çok daha başarılıydı.[57] Kral Halid de Mayıs 1980'de 250 milyar dolarlık bütçeyle krallığın üçüncü kalkınma planını başlattı.[43]

Kral Halid 30 Mart 1975'te bakanlar kurulunu yeniden düzenleyerek Veliaht Prens Fehd'i başbakan yardımcısı, Prens Abdullah'ı da ikinci başbakan yardımcısı olarak atadı.[59][60] Prens Fehd'in hem veliaht prens hem de başbakan yardımcısı olarak atanması, Kral Halid'in Faysal döneminde veliaht prens iken sahip olduğu statünün aksine onu çok daha güçlü bir figür haline getirdi.[61] Prens Nayif 30 Mart 1975'te Prens Fehd'in yerine içişleri bakanı olarak atandı.[62] Halid ayrıca aynı ay içinde Prens Suud'u da dışişleri bakanı olarak atadı.[63]

Mevcut bakanlıklara ek olarak Ekim 1975'te Halid tarafından altı yeni bakanlık kuruldu.[64] Bunlardan biri belediye ve köyişleri bakanlığı kurulup Prens Macid bakan olarak atandı.[22][65] Ayrıca Prens Muteyb de yine Ekim 1975'te Kral Halid tarafından kurulan bayındırlık ve iskan bakanlığına atandı.[65] Bu iki atama Sudeyri Yedilisi'nin kabinedeki gücünü azaltmaya yönelik bir hamleydi.[22] Ayrıca sanayi ve elektrik bakanlığı, yüksek öğrenim bakanlığı, posta, telgraf ve telefon bakanlığı ve planlama bakanlığı da Kral Halid tarafından kuruldu.[12][64] Aynı hükûmet değişikliğinde amcası Prens Musaid'i 16 Mart 1962'den beri sürdürdüğü maliye bakanlığı görevinden aldı ve Muhammed bin Ali Eba El-Hail yeni maliye bakanı oldu.[66] Kabinenin kraliyet ailesinden olmayan üyelerinin sayısı azaltıldı ve bu değişiklikte sadece sekiz kraliyet ailesi üyesine bakanlık görevi verildi.[67] Kral Halid ayrıca bazı bakanlıkların iç yapısını da genişletti. Örneğin, 1976 yılında kamu düzenini ve huzurunu korumak, kamu sağlığını, güvenliğini ve ahlakını geliştirmek ve suçları tespit edip cezalandırmak amacıyla Kamu Güvenliği İdaresi kurulup İçişleri Bakanlığına bağlandı.[68] Kemal Edhem de 1965'ten beri yürüttüğü İstihbarat Genel Başkanlığı görevini 19 Ocak 1979'a kadar sürdürdü.[69]

Kasım 1979'da Halid'in hükümdarlığı, Suudi Arabistan siyasetinde önemli etkileri olan iki büyük iç olaya sahne oldu: Kâbe Baskını ve Katif Ayaklanması.

Kâbe Baskını

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı yabancı gözlemciler gelenekçiliğin artık Suudi Arabistan'da önemli bir güç olmadığını düşünüyordu. Ancak bu düşünce, en az 500 muhalifin 20 Kasım 1979'da Mekke'deki Mescid-i Haram'ı işgal edip ele geçirmesiyle çürütüldü.[70] Aynı gün bu muhaliflerle bağlantılı gruplar tarafından Medine ve Taif'te iki baskın daha yapıldı.[71] Medine'deki muhalifler Suudi birlikleri tarafından hemen bozguna uğratıldı.[71] Taif'teki muhaliflerin amacı, planlarındaki değişiklikler nedeniyle saldırıdan kaçan Kral Halid'i alıkoymaktı.[71]

Mekke'deki saldırının haberi Riyad'a ulaştığında, Kral Halid'in ilk tepkisi ulemaya danışmak ve saldırganları Mescid-i Haram'dan çıkarmak için askerî güç kullanma izni almak oldu. Ulema tereddüt etti ve kesin bir cevap vermekten kaçındı.[70] Ancak saldırı 36 saat sürdükten sonra bazı ulema üyeleri güç kullanımına izin verdi.[70] Olay sırasında Veliaht Prens Fehd Arap Zirvesi toplantısı için Tunus'ta, Ulusal Muhafızların komutanı Prens Abdullah ise resmi bir ziyaret için Fas'ta bulunmaktaydı.[72] Bu nedenle Kral Halid olayla ilgilenme sorumluluğunu Savunma Bakanı Prens Sultan ve İçişleri Bakanı Prens Nayif'e verdi.[72]

Mescid-i Haram, 4 Aralık 1979'da Suudi güçleri tarafından geri alındı.[73] 9 Ocak 1980'de 63 isyancı sekiz farklı şehirde idam edildi.[74] İdamlar ulema tarafından yayınlanan fermanın ardından Kral Halid tarafından onaylandı.[74] Kral Halid yönetimindeki Suudi hükûmeti isyancıları idam etse de, onlara ilham veren dini kurumlara daha büyük yetkiler verildi.[75] Ulema ayrıca amaçlarını gerçekleştirmesi için Kral Halid'e başarılı bir şekilde baskı yaptı.[76]

Katif Ayaklanması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kâbe Baskını'nın olduğu aynı günlerde Doğu Bölgesi'nde, özellikle Katif ve civar köylerdeki Şiiler protesto gösterileri düzenledi. Çok sayıda gösterici tutuklandı.[77] Ayaklanmanın başlıca nedeni köylerdeki olumsuz koşullardı. Kral Halid 1979 baharında yıllık 160 milyar riyallik bir bütçe açıklamış ve bu bütçenin tüm Suudi vatandaşlarının yaşam koşullarını iyileştirmek için kullanılacağını belirtmişti.[77] Ancak bu bütçe hizmet olarak halka önemli bir katkı sağlamadı.[77] Bütçeden daha çok kraliyet ailesi yararlandı.[77] Şubat 1980'de göstericilerin serbest bırakılmasının ardından Kral Halid ve Veliaht Prens Fehd, Doğu Bölgesi'ni şehir şehir ziyaret etti.[78] Kral Halid'in bölgedeki Şii nüfusa yönelik politika değişikliği nedeniyle Şiiler Suudi hükûmetine yönelik yaklaşımlarını olumlu yönde değiştirdiler. Muhalif fikir ve eylemlerinden vazgeçtiler.[77]

Uluslararası ilişkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kral Halid, 70'li yılların sonlarında Prens Abdullah ile bir camide dua ederken.

Kral Halid'in dış ilişkilere Kral Faysal kadar yoğun bir ilgisi olmamasına rağmen,[40] saltanatında İran İslam Devrimi, Enver Sedat suikastı ve Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi gibi Suudi Arabistan için önemli etkileri olan birçok önemli uluslararası olaya tanıklık etti. Ayrıca Kral Halid liderliğindeki Suudi hükûmeti, Faysal döneminin aksine Suudi Arabistan'ın komşu ülkelerle ilişkilerini geliştirme konusunda çok daha aktifti.[17] Kral Halid'in hükûmeti Arap-İsrail çatışması konusunda da Kral Faysal'a göre çok daha ılımlı ve daha az muhafazakârdı.[79] Kemal Edhem, Kral Halid'in 1975-1982 yılları arasındaki saltanatı sırasında dış politika konusundaki en öenmli danışmanıydı.[80][81]

Kral Halid ayrıca ülkenin kalkınmasına yardımcı olmak için yabancı işgücü getirme hamlesini de başlattı.[82]

1975–1980

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kral Halid'in ilk diplomatik başarısı Nisan 1975'te Abu Dabi, Umman ve Suudi Arabistan sınırlarının birleştiği Büreymi Vahası'na ilişkin bir sınır anlaşmasının imzalanması oldu.[34] Bu sınır üzerindeki iddialar ve karşı iddialar yıllardır iki ülke arasındaki ilişkileri gerginleştirmekteydi. Bu nedenle Kral Halid, uzun süredir devam eden bu sınır anlaşmazlıklarını çözmeyi amaçladı.[36] Kral Halid döneminde müzakerelerin sonuçlanması, kralın itibarını artırdı.[13] 21-23 Nisan 1975 tarihleri arasında Riyad'da Kral Halid, Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat ve Suriye Devlet Başkanı Hafız Esad'ın katılımıyla Mısır ve İsrail arasında Sina'daki çatışmanın bir sonucu olarak barış müzakereleri ile ilgili üst düzey bir görüşme yapıldı.[83]

Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat, Kral Halid'i Kahire Havalimanı'nda karşılıyor. (1975)

Bir diğer önemli olay da İran Şahı Muhammed Rızâ Pehlevî'nin 28 Nisan 1975'te Riyad'a yaptığı ziyaretti.[84][85] Haziran 1975'te Suudi Arabistan komşusu Birleşik Arap Emirlikleri'ne bir büyükelçi atadı ve Birleşik Arap Emirlikleri de aynı tarihte Suudi Arabistan'a bir büyükelçi atadı.[17]

Suudi Arabistan kralı olarak ilk resmi ziyaretini Temmuz 1975 ortalarında Mısır'ın başkenti Kahire'ye yaptı.[86] Bu ziyaret, Suudi Arabistan'ın Enver Sedat'ın Araplar ve İsrail arasında barış sağlanmasına yönelik girişimlerini desteklediğinin bir göstergesiydi.[86] Kral Halid Aralık 1975'te Şam'ı ziyaret etti ve Nisan 1975'te iç savaşın başladığı Lübnan'daki Müslümanları destekleme yollarını görüşmek üzere Hafız Esad ile bir araya geldi.[14][40] Suudi Arabistan'ın Suriye'nin savaştaki rolünü desteklediğini açıkladı.[87]

Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti ile diplomatik ilişkiler Mart 1976'da yeniden kuruldu.[17] Kral Halid, bir ay sonra yarımada komşularıyla daha yakın ilişkiler geliştirmek umuduyla tüm Körfez ülkelerine devlet ziyaretleri gerçekleştirdi.[13][17] 24 Mayıs 1976'da Şah Muhammed Rızâ Pehlevî ile görüşmek üzere Tahran'a gitti.[88] Ayrıca çok sayıda zirve düzenledi ve 1981'de ziyaretlerinin bir sonucu olarak görülen Körfez İşbirliği Konseyi'nin (KİK) açılışını yaptı.[13][33] Ardından Bahreyn, Kuveyt, Umman, Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri ile birlikte KİK kuruldu.[33]

Kral Halid döneminde gerçekleşen önemli uluslararası hamlelerden biri de 1 Eylül 1976'da antlaşması imzalanan Safari Kulübü'nün kurulmasıydı.[89] Komünizmin bölgedeki potansiyel etkisini ortadan kaldırmak için Mısır, Fransa, İran, Fas ve Suudi Arabistan'ın katıldığı gizli bir örgüttü.[89] Antlaşma Suudi Arabistan adına Kemal Edhem tarafından imzalandı.[89] Kral Halid, devam eden Lübnan İç Savaşı'nı çözmek için Ekim 1976'da Riyad'da bir konferans düzenledi ve konferans savaşın sona ermesine katkıda bulundu.[10] Aynı ay Pakistan'ı da ziyaret etti. Bu ziyaret daha çok Suudi Arabistan'ın Pakistan'daki ortak kalkınma projelerine verdiği mali destekle ilgiliydi.[90] Ayrıca İslamabad, Ravalpindi, Lahor ve Karaçi'yi ziyaret etti ve verdiği parasal destekle İslamabad'daki Faysal Camii'nin inşaatını başlattı.[91]

Kral Halid, ABD Başkanı Jimmy Carter ile, 27 Ekim 1978

Kral Halid 19 Mayıs 1977'de Hafız Esad ve Enver Sedat ile Riyad'da bir araya gelerek Arap-İsrail çatışması konusunda koordineli bir politika başlattı.[92] Ayrıca 18 Haziran 1977'de Pakistan Başbakanı Zülfikar Ali Butto ile Riyad'da bir araya geldi.[92] Lübnan Dışişleri Bakanı Fuad Butrus 5 Temmuz 1977'de Lübnan'daki mevcut durumu görüşmek üzere Kral Halid tarafından Riyad'da kabul edildi.[92] 10 Temmuz 1977'de Tayvan Cumhurbaşkanı Yen Chia-kan Suudi Arabistan'ı ziyaret etti ve kral tarafından Riyad'da kabul edildi.[92] İki gün sonra, 12 Temmuz 1977'de Somali Cumhurbaşkanı Siad Barre Cidde'de buluştu.[92] Sudan Cumhurbaşkanı Cafer Numeyri ve Kral Halid 2 Ağustos 1977'de Taif'te bir araya geldi.[92] Kral Halid'in bir sonraki ziyaretçileri 5-6 Ağustos tarihlerinde Suudi Arabistan'ı ziyaret eden İtalya Başbakanı Giulio Andreotti ve Dışişleri Bakanı Arnaldo Forlani oldu.[93]

Ocak 1978 başında ABD Başkanı Jimmy Carter Riyad'a resmi bir ziyarette bulunarak Kral Halid ile Orta Doğu barış çabalarını görüştü.[94] Bu görüşmenin hemen ardından Şah Muhammed Rızâ Pehlevî 11 Ocak 1978'de bölgenin güvenliğiyle ilgili bazı konuları görüşmek üzere Kral Halid'i ziyaret etti.[85] Kral Halid'in 3 Ekim 1978'de Cleveland Kliniği'nde geçirdiği kalp ameliyatının ardından Jimmy Carter kendisini öğle yemeği için Beyaz Saray'a davet etti ve 27 Ekim'de bir araya geldiler.[95] Eylül 1978'de Mısır ve İsrail arasında imzalanan Camp David Sözleşmesi Suudi-Mısır ittifakını ciddi şekilde etkiledi ve Kasım 1978'deki Bağdat Konferansı'nın ardından Suudi Arabistan'ın Mısır'la diplomatik ilişkileri sona erdi.[17] Aynı yıl Kral Halid tanklar, helikopterler ve tüm Kızıldeniz'i kapsayabilecek eksiksiz bir radar ağı gibi 24 milyar dolarlık askeri teçhizat alımını tamamlamak üzere Fransa'yı ziyaret etti.[14] Bu teçhizatın büyük bir kısmı komünizme karşı direnişlerine yardımcı olmak üzere Kuzey Yemen, Sudan ve Somali'ye gönderildi.[14]

Kral Halid, 1979 İran İslam Devrimi'nin ardından Ruhullah Humeyni'ye bir kutlama mesajı göndererek İslami dayanışmanın iki ülkenin daha yakın ilişkilerinin temelini oluşturabileceğini belirtti.[96] Ayrıca İran'da İslam Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla birlikte iki ülke arasındaki işbirliğini engelleyen hiçbir engelin kalmadığını savundu.[97] İslam Konferansı Örgütü genel sekreterinden de yeni İran hükûmetini tebrik etmesini istedi.[98] Ancak bu girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı ve Suudi Arabistan 1980'de başlayan Irak-İran Savaşı'nda gayri resmi olarak İran'a karşı Irak'ı destekledi.[96]

1980–1982

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kral Halid Nisan 1980'de, Prens Muhammed'in torunu Mişaal bint Fehd'in idamını anlatan Death of a Princess’in 9 Nisan 1980'de Birleşik Krallık'ta yayınlanmasını protesto etmek amacıyla İngiltere'ye yapacağı devlet ziyaretini iptal etti.[99] Kral Halid, Kraliçe II. Elizabeth'nin Şubat 1979'da Suudi Arabistan'a yaptığı ve Kral Halid'in kendisine elmas bir kolye hediye ettiği ziyaretin ardından Haziran 1979'da kraliçe tarafından davet edilmişti.[100] Ayrıca belgeselin ITV'de yayınlanması nedeniyle İngiliz Büyükelçisi beş ay süreyle Suudi Arabistan'dan sınır dışı edildi.[101][102] Mısırlı aktris Suzan Abu Talib veya Sawsan Badr ve belgeselde rol alan diğer aktörlerin Suudi Arabistan'a girişi yasaklandı.[102]

Halid, İslam İşbirliği Teşkilatı Başkanı sıfatıyla, Pakistan Uluslararası Havayolları'na ait 326 sefer sayılı uçağın 2 Mart 1981 tarihinde önce Kabil'e, ardından da Şam'a kaçırılması olayının sona erdirilmesi için Cumhurbaşkanı Muhammed Ziyâülhak'ın talebi üzerine Pakistanlı yetkililere yardımcı oldu.[90] Nisan 1981'de dönemin İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher ile Suudi Arabistan'da bir araya gelen[103] Kral Halid'in Thatcher'a doğanlar hakkında görüşmekten mutluluk duyacağını, ancak tüm idari konular için Veliaht Prens Fehd ile görüşmesi gerektiğini söylediği bilinmektedir.[4][37] Kral Halid'in 1980 yılında iptal edilen Birleşik Krallık ziyareti dört gün olacak şekilde 9 Haziran 1981'de gerçekleşti.[104] Ardından 15 Haziran 1981'de İspanya'yı ziyaret etti.[105]

Kral Halid, ABD Başkanı Jimmy Carter'dan bölgedeki komünist saldırganlığa karşı koymaya yardımcı olması için Suudi Arabistan'a gelişmiş savaş uçakları satmasını istedi.[82] Carter tarafından onaylanan anlaşma kapsamında altmış adet F-15'in ilki 1982'de krallığa ulaştı. Seyahatleri sırasında rahatsızlanması halinde ameliyathanesi olan bir Boeing 747 satın aldı.[82] Jimmy Carter anılarında hem Kral Halid'in hem de o zamanki Veliaht Prens Fehd'in kendisine "Sedat'a açık destekleri" konusunda güvence verdiklerini, ancak bu yönde en azından kamuoyu önünde somut bir adım atmayacaklarını belirtti.[106]

Kral Halid, ölümünden bir hafta önce 6 Haziran 1982'de ABD Başkanı Ronald Reagan ve diğer dünya liderlerine gönderdiği mesajda, İsrail'in Lübnan'daki Filistinlilere yönelik saldırılarına atıfta bulunarak, İsrail katliamını durdurmak için hızlı bir müdahaleye ihtiyaç olduğunu belirtti.[107]

Görüşleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
“ Zayıflara göz kulak olun, çünkü güçlüler kendi başlarının çaresine bakabilir. ”

—Kral Halid[108]

Halid Haziran 1974'te Veliaht Prens iken Fransa'nın Suriyelilere inatçı olmayı öğrettiğini, İngilizlerin ise Araplara birbirleriyle ihtilafa düşme fikrini aşıladığını ileri sürmüştür.[109]

Kral Halid saltanatının hemen başında "İslam hukuku bizim standardımız, ilham kaynağımız ve hedefimizdir ve öyle kalacaktır."[56] ve "Komünizme karşıyız, kendimizi bu ideolojiye karşı her şekilde koruyacağız. Eğer Amerika Birleşik Devletleri İsrail'e adil bir barış anlaşması yapması için baskı yaparsa, Rusya Orta Doğu'da tek bir dayanak bile edinemeyecektir." şeklinde açıklamalar yapmıştır.[14]

Mayıs 1976 sonlarında ABD yönetiminin Türkiye yerine Yunanistan'ı desteklemesini Türkiye'nin 1950'lerde Kore Savaşı'ndaki katkılarını gerekçe göstererek sorgulamıştır.[110] 3 Temmuz 1979'da BBC Summary of World Broadcasts'e verdiği röportajda siyonizm, komünizm ve sömürgecilik hakkında şu görüşleri dile getirmiştir: "Siyonizm, komünizm ve sömürgeciliği Arap ve İslam hak ve isteklerine karşı ittifak etmiş bir üçlü olarak görüyoruz. Politikamız bu anlayışa dayanmaktadır ve bu üçlünün eliyle her zaman önyargılı ve zehirli kampanyalara maruz kalmamız doğaldır."[111] 1979'da Mescid-i Haram'ı işgal edenlerin yenilgiye uğratılmasının ardından Kral Halid şunları ifade etmiştir: "Cüheyman el-Uteybi ve yandaşları Mescid-i Haram yerine sarayları hedef almış olsalardı, ayaklanmanın sonuçları çok farklı olabilirdi."[112]

Ocak 1981'de Taif'te düzenlenen İslam İşbirliği Teşkilatı'nın üçüncü zirvesinde ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki gerginlikle ilgili olarak Suudi Arabistan'ın tarafsızlığını ilan etti: "Sadakatimiz ne bir doğu bloğuna ne de bir batı bloğuna olmalıdır. İslam ulusunun güvenliği ne bir askeri ittifaka katılmakla ne de bir süper gücün şemsiyesi altına sığınmakla sağlanacaktır."[113]

Kişisel hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kral Halid, 70'lerin sonlarında torunlarıyla birlikte.

Kral Halid dört kez evlenmiş ve on çocuk babası olmuştur. Eşlerinin kıdem sırası kesin olarak bilinmemekle birlikte, eşleri şunlardı:

  • Latife bint Ahmed el-Sudeyri. Latife Kral Abdülaziz'in dayısının kızıydı. Halid onunla evlendiğinde on beş yaşındaydı.[9] Çiftin çocukları olmadı.[114]
  • Tarfa bint Abdullah bin Abdurrahman el-Suud. Amcası Abdullah bin Abdurrahman'ın kızıydı.[9] Çiftin çocukları olmadı.[114]
  • Nura bint Turki bin Abdulaziz bin Abdullah bin Turki el-Suud.[114] Halid'in büyük oğulları Prens Bender, Prens Abdullah[9] ile büyük kızı el-Benderi'nin annesiydi. Nura bint Turki 12 Eylül 2011 tarihinde 95 yaşında öldü.[115]
  • Sita bint Fehd el-Demir[116] Kral Halid'den yedi çocuğu oldu: el-Cevhere, Fehd (genç yaşta öldü), Nuf, Mudi, Hussa, Mişaal ve Faysal. el Badiye'deki Acman kabilesindendi ve Abdullah bin Ciluvi'nin eşi Vasmiye el-Demir'in yeğeniydi.[117] 25 Aralık 2012 tarihinde 90 yaşında vefat etti.[118]

Halid'in dört oğlu ve altı kızı vardı.[119] En büyük oğlu olan Prens Bender 1935 yılında doğdu.[29][120] Bender, prenslerin ticari faaliyetleri ve prenseslerin Suud Hanedanı üyesi olmayan kişilerle evlilikleri gibi özel konuları görüşmek üzere Haziran 2000'de Veliaht Prens Abdullah tarafından kurulan Suud Aile Konseyi'nin üyelerinden biriydi.[121] Prens Bender Mart 2018'de Mekke'de öldü.[122] Halid'in küçük çocuğu Prens Faysal, Asir Bölgesi'nin eski valisi ve Biat Heyeti üyesidir.

Halid'in en büyük kızı Prenses el-Benderi, kuzeni Prens Bedir ile evlendi.[50] Bir diğer kızı Prenses Hussa, Turki bin Abdulaziz'in torunu Abdullah bin Faysal bin Turki ile evlendi.[123] Kızlarından ikisi Abdullah bin Faysal'ın oğullarıyla evlendi. Prenses el-Cevhere, Halid bin Abdullah Suud ile evlendi ve Muhammed adında bir oğlu oldu. Prenses Nuf ise Muhammed bin Abdullah ile evlendi ve Nura da dahil olmak üzere dört çocuğu oldu.[124]

Halid'in bir diğer kızı Mudi, Prens Abdurrahman bin Faysal ile evlendi. Kral Halid Vakfı ile El Nahda Vakfı'nın genel sekreteri ve Şûra Meclisi'nin eski bir üyesidir.[125][126]

Kişiliği, hobileri ve mülkleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Halid, boş zamanlarında sık sık doğanlarla avlanırdı.

Halid sıcak, neşeli, dikkatli ve dindar olarak tanımlanırdı ve kardeşleri tarafından çok sevilirdi.[127] The Christian Science Monitor’den Amerikalı gazeteci John K. Cooley, Kral Halid'i mecliste gözlemledikten sonra, onun mizah anlayışı ve eğlenceli gülümsemesiyle tebaasını dikkatle dinlediğini belirtmiştir.[38] İktidarının ilk yılında yakınındakiler tarafından Arap centilmen kültürünün en iyi örneğini temsil eden, gösterişten uzak, açık ve iyi bir adam olduğu söylenirdi.[38] Mecliste tartışmayı en çok sevdiği konular eğitim ve gençlikle ilgili sorunlardı.[38]

Halid'in anlaşmazlıkları çözme yeteneği ilk olarak babası tarafından fark edilmişti.[15] Bu özelliğinden ötürü 1935 yılında yerel halkla olan sorunları halletmesi için Yemen'e gönderilmişti.[15] Halid ayrıca krallığı sırasında Sudeyri kardeşler ile Prens Abdullah arasında da arabuluculuk yapmıştı.[60]

Doğancılık ve at biniciliği Halid'in en sevdiği uğraşlardı.[3][128] Kendisi bir çöl adamı olarak tanımlanırdı.[35] En iyi doğan koleksiyonlarından birine sahipti.[129] 1970'lerin sonunda Kral Halid'e Kanada hükümeti tarafından Alberta'da eğitilen nadir bir ak sungur hediye edildi.[130] Avcılık da en sevdiği uğraşlardan biriydi ve gençliğinde av safarilerine katılmak için Afrika ülkelerine gitti.[129] Halid 1955 yılında doğancılık için ilk Toyota Land Cruiser'ı satın aldı.[131] Aralık 1975'te yine doğancılık için 7.7 metre uzunluğundaki o zamanın en uzun Cadillac'ını satın aldı[132] ve Time dergisi ona "Halidillac" lakabını taktı.[49] Halid, Haziran 1974'te veliaht prens iken ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger ile yaptığı görüşmede kırk yıldır doğanlarla avlanmaya ilgi duyduğunu belirtti.

Aynı toplantıda Kissinger ona nerede yaşadığını sordu.[109] Cevap olarak Riyad'da yaşadığını, ancak yaz aylarını Taif'te geçirdiğini söyledi.[109] Kral Halid'in Riyad dışında Um Hamam'da bir çöl çiftliği vardı.[133] Londra'daki Wellington Hastanesi'nde kalçasından geçirdiği iki ameliyattan sonra kullanmak üzere Mart 1977'de[149] Londra'nın kuzeyindeki Highgate banliyösünde 1,9 milyon sterline Beechwood House'u satın aldı.[134]

Sağlığı ve vefatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Halid bin Abdülaziz veliaht prens iken 1970 yılında ağır bir kalp krizi geçirdi ve 1972 yılında Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Cleveland Kliniği'nde kalp ameliyatı oldu.[135] Uzun bir süre kalp rahatsızlığı çektiği için ülkeyi yönetme görevi Veliaht Prens Fehd'e verilmişti.[136] 3 Ekim 1978 tarihinde yine Cleveland'da ikinci bir kalp ameliyatı geçirdi.[135][137] Ayrıca 1976 yılında Londra'daki Wellington Hastanesi'nde bir kalça ameliyatı geçirdi.[138][139][140] Şubat 1980'de ise küçük bir kalp krizi geçirdi.[127]

Kral Halid 13 Haziran 1982'de Taif'teki yazlık sarayında geçirdiği kalp krizi[133][136] nedeniyle hayatını kaybetti.[141] Aynı gün naaşı Taif'ten Mekke'ye getirildi. Mescid-i Haram'da kılınan cenaze namazının ardından Riyad'daki Ud Mezarlığı'na defnedildi.[136][142] Cenaze törenine Katar, Kuveyt, Cibuti, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn liderlerinin yanı sıra Mısır Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek de katıldı.[143]

Hatırası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kral Halid Uluslararası Havalimanı, Kral Halid Üniversitesi, Riyad'daki Kral Halid Göz İhtisas Hastanesi, Kral Halid Askerî Şehri ve Doğu Bölgesi'ndeki Kral Halid Tıp Şehri onun adını taşımaktadır.[82][144] Riyad'da 1988'den beri hizmet veren Kral Halid Büyük Camii adında bir cami de bulunmaktadır.[145] Cidde'de bir köprüye Kral Halid'in adı verilmiştir.[146] Suudi Arabistan'da Halid'in adını taşıyan bir yaban hayatı araştırma merkezi bulunmaktadır.[147]

Ayrıca ailesi, oğlu Abdullah bin Halid tarafından yönetilen Kral Halid Vakfı'nı kurmuştur.[148] Vakıf, kurumsal sosyal sorumluluk, kâr amacı gütmeyen yönetim ve sosyal inovasyon alanlarında başarı gösteren kişileri ödüllendirmektedir.[149]

Ödülleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kral Halid, Ocak 1981'de Birleşmiş Milletler tarafından dünya çapında barış ve işbirliğine önemli katkılarda bulunan devlet adamlarına verilen BM'nin en yüksek nişanı olan altın madalya ile ödüllendirildi.[150] Ayrıca 1981 yılında İslami dayanışmayı destekleme çabaları nedeniyle Kral Faysal Ödülü kapsamındaki İslam'a Hizmet Ödülü'nü aldı.[151]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ ""قصر الحكم" يحتفظ بأجمل الذكريات لأفراد الأسرة ... – جريدة الرياض". Al Riyadh (Arapça). 23 Mayıs 2007. 27 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2020. 
  2. ^ "New king a man of wise decision". The Sydney Morning. Beirut. Reuters. 27 Mart 1975. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2020. 
  3. ^ a b "King Khalid database". King Khalid Foundation. 24 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2012. 
  4. ^ a b Nabil Mouline (Nisan-Haziran 2010). "Power and generational transition in Saudi Arabia". Critique Internationale. 46: 125. doi:10.3917/crii.046.0125. 
  5. ^ Helen Chapin Metz, (Ed.) (1992). Saudi Arabia: A Country Study. Washington, DC: Country Studies. ISBN 9780844407913. 21 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2024. 
  6. ^ Joshua Teitelbaum (1 Kasım 2011). "Saudi Succession and Stability". BESA Center Perspectives. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2012. 
  7. ^ Winberg Chai, (Ed.) (2005). Saudi Arabia: A Modern Reader. Indianapolis, IN: University of Indianapolis Press. s. 193. ISBN 978-0-88093-859-4. 17 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2024. 
  8. ^ "Family Tree of Al Anoud bint Abdulaziz bin Abdul Rahman Al Saud". Datarabia. 15 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2012. 
  9. ^ a b c d e "من أعلام الراوي – خاص – مدارات ونقو" (Arapça). Jamal bin Howaireb Studies Center. 7 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2020. 
  10. ^ a b c Parvaiz Ahmad Khanday (2009). A Critical analysis of the Religio-Political conditions of modern Saudi Arabia (PDF) (Tez). Aligarh Muslim University. 2 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Temmuz 2024. 
  11. ^ a b c Alexander Blay Bligh (1981). Succession to the throne in Saudi Arabia. Court Politics in the Twentieth Century (PhD tez). Columbia University. ss. 67,213–214. 30 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2024. 
  12. ^ a b c d e f g h "Key Figures". The Telegraph. 1 Ocak 2001. 17 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2012. 
  13. ^ a b c d e f "King Khalid ibn Abdulaziz Al Saud". Global Security. 11 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2012. 
  14. ^ a b c d e Nawaf Ahmed Al Madkhli (2007). Saudi Arabia's foreign policy during King Khalid's reign, 1975–1982 (PhD tez). University of Arkansas. 6 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2024. 
  15. ^ a b c d e f g Ellen R Wald (2018). Saudi, Inc. Pegasus Books. s. 185. ISBN 978-1-68177-718-4. 
  16. ^ Richard Wilson (13 Kasım 2014). "#SaudiTBT: King Faisal bin Abdulaziz Al Saud on the Tarmac of Le Bourget Airport in Paris, 1939". Saudi-US Trade Group. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2020. 
  17. ^ a b c d e f g h Odah Sultan Odah (1988). Saudi-American relation 1968–78: A study in ambiguity (PhD tez). University of Salford. 1 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2024. 
  18. ^ Zahra Aghamohammadi; Ali Omidi (2018). "The Prospect of the United States and Saudi Arabia Relations In light of Khashoggi Murder". Journal of World Socio-political Studies. 2 (4). doi:10.22059/WSPS.2019.256100.1054. 
  19. ^ a b Thomas W. Lippman (Nisan–Mayıs 2005). "The Day FDR Met Saudi Arabia's Ibn Saud" (PDF). The Link. 38 (2): 1-12. 15 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Temmuz 2024. 
  20. ^ James Wynbrandt (2010). A Brief History of Saudi Arabia (PDF). New York: Facts on File. s. 182. ISBN 978-0-8160-7876-9. 26 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Temmuz 2024. 
  21. ^ "Chronology September 16, 1962 – March 15, 1963". The Middle East Journal. 17 (1–2): 133. Winter–Bahar 1963. JSTOR 4323557. 
  22. ^ a b c d Mordechai Abir (1988). Saudi Arabia in the Oil Era: Regime and Elites: Conflict and Collaboration. Kent: Croom Helm. ISBN 9780709951292. 
  23. ^ a b David Rundell (2020). Vision or Mirage: Saudi Arabia at the Crossroads. London; New York: I.B. Taurus. ss. 58,63. ISBN 978-1-83860-595-7. 
  24. ^ "Faisal Names Khaled Successor to Throne". The New York Times. Beirut. 30 Mart 1965. 
  25. ^ John E. Jessup (1998). An Encyclopedic Dictionary of Conflict and Conflict Resolution, 1945–1996. Westport, CT: Greenwood Press. s. 46. ISBN 978-0313281129. 
  26. ^ a b Nadav Safran (1985). Saudi Arabia: The Ceaseless Quest for Security. Cornell University Press. ss. 17,117. ISBN 978-0-8014-9484-0. 
  27. ^ Mohamed Zayyan Aljazairi (1968). Diplomatic history of Saudi Arabia, 1903-1960s (MA tez). University of Arizona. s. 53. hdl:10150/318068. 12 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2024. 
  28. ^ Simon Henderson (1994). "After King Fahd" (PDF). Washington Institute. 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (Policy Paper) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  29. ^ a b c Joseph A. Kechichian (2001). Succession in Saudi Arabia. New York City: Palgrave. ISBN 9780312238803. 
  30. ^ "Saudi Arabia" (PDF). Association for Diplomatic Studies and Training. s. 77. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından (Country Readers Series) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  31. ^ Joseph Mann (2014). "Saudi-Palestinian Relations During the Run-Up to and the Aftermath of Black September". Terrorism and Political Violence. 26 (4): 716. doi:10.1080/09546553.2013.773899. 
  32. ^ "Memorandum Prepared in the Central Intelligence Agency" (PDF). Washington, DC: US State Department. 15 Temmuz 1971. 29 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013. 
  33. ^ a b c "Timeline". Saudi Embassy. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012. 
  34. ^ a b Jennifer Reed (2009). The Saudi Royal Family. New York: Infobase Publishing. s. 60. ISBN 978-1-4381-0476-8. 
  35. ^ a b c William B. Quandt (1981). Saudi Arabia in the 1980s: Foreign Policy, Security, and Oil. Washington DC: The Brookings Institution. s. 79. ISBN 978-0815720515. 
  36. ^ a b c Saudi Arabia. A Country Study. Kessinger Publishing. 2004. s. 11. ISBN 978-1-4191-4621-3. 
  37. ^ a b Simon Henderson (14 Eylül 2009). "Saudi Succession—a Desert Legacy". The Cutting Edge. 24 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  38. ^ a b c d John K. Cooley (5 Nisan 1976). "King Khalid looks and acts like a King". Lowell Sun. s. 28. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2020. 
  39. ^ Bernard Reich (1990). Political Leaders of the Contemporary Middle East and North Africa. Westport, CT: Greenwood. s. 177. ISBN 978-0-3132-6213-5. 
  40. ^ a b c P. Edward Haley; Lewis W. Snider; M. Graeme Bannerman (1979). Lebanon in Crisis: Participants and Issues. Syracuse, NY: Syracuse University Press. s. 116. ISBN 978-0-8156-2210-9. 
  41. ^ Staci Strobl (2016). "Policing in the Eastern Province of Saudi Arabia: understanding the role of sectarian history and politics". Policing and Society. 26 (5): 553. doi:10.1080/10439463.2014.989153. 
  42. ^ Caroline F. Tynan (Mayıs 2019). Diversionary Discourse: A Historical Comparison of Saudi Interventions in Yemen (PhD tez). Temple University. s. 6. doi:10.34944/dspace/3968. 
  43. ^ a b "Khalid, an almost reluctant ruler". The Sydney Morning. 15 Haziran 1982. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2012. 
  44. ^ Gary Samore (Kasım 1979). "Saudi Arabian Politics: All In The Family". Harvard International Review. 2 (3): 3-29. JSTOR 42760723. 
  45. ^ Iris Glosemeyer (2004). "Saudi Arabia: Dynamism Uncovered". Volker Perthes (Ed.). Arab Elites: Negotiating the Politics of Change. Boulder, CO: Lynne Rienner Publications. ss. 141-172. ISBN 9781588262660. 
  46. ^ Ghadah Alghunaim (2014). Conflict between Saudi Arabia and Iran: An Examination of Critical Factors Inhibiting their Positive Roles in the Middle East (PhD tez). Nova Southeastern University. s. 41. 23 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2024. 
  47. ^ Brian Lees (March 2006). "The Al Saud family and the future of Saudi Arabia". Asian Affairs. XXXVII (1): 36-49. doi:10.1080/03068370500457411. 
  48. ^ Peter T. Kilborn (23 Şubat 1987). "Saudi Arabia pins its hopes on new city built on oil money". The Globe and Mail. Toronto. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020. 
  49. ^ a b Paul Reed Baltimore (2014). From the camel to the cadillac: automobility, consumption, and the U.S.-Saudi special relationship (PhD tez). University of California, Santa Barbara. s. 249-286. 30 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2024. 
  50. ^ a b c Walaa Hawari (13 Mayıs 2010). "Remembering King Khaled". Arab News. 26 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2012. 
  51. ^ Toby Matthiesen (2020). "The Cold War and the Communist Party of Saudi Arabia, 1975–1991". Journal of Cold War Studies. 22 (3): 32-62. doi:10.1162/jcws_a_00950. 
  52. ^ Rosie Bsheer (Şubat 2018). "A Counter-Revolutionary State: Popular Movements and the Making of Saudi Arabia". Past & Present (238): 276. doi:10.1093/pastj/gtx057. 
  53. ^ a b T. R. McHale (1980). "A Prospect of Saudi Arabia". International Affairs. 56 (4): 622-647. doi:10.2307/2618170. JSTOR 2618170. 
  54. ^ Mark Thompson (30 Haziran 2014). Saudi Arabia and the Path to Political Change: National Dialogue and Civil Society. I.B.Tauris. s. 15. ISBN 978-1-78076-671-3. 
  55. ^ Jorg Matthias Determann (2012). Globalization, the state, and narrative plurality: historiography in Saudi Arabia (PhD tez). SOAS, University of London. doi:10.25501/SOAS.00014244. 
  56. ^ a b William Ochsenwald (Ağustos 1981). "Saudi Arabia and The Islamic Revival". International Journal of Middle East Studies. 13 (3): 271-286. doi:10.1017/S0020743800053423. JSTOR 162837. 
  57. ^ a b Michel G. Nehme (Temmuz 1994). "Saudi Development Plans between Capitalist and Islamic Values". Middle Eastern Studies. 30 (3): 632-645. doi:10.1080/00263209408701015. JSTOR 4283661. 
  58. ^ Dilip Hiro (2013). Inside the Middle East. Abingdon; New York: Routledge. s. 83. ISBN 978-1-135-04815-0. 
  59. ^ Sherifa Zuhur (2011). Saudi Arabia. Santa Barbara: ABC-CLIO, LLC. ISBN 9781598845716. 
  60. ^ a b Gulshan Dhanani (19 Haziran 1982). "The King Is Dead, Long Live the King". Economic and Political Weekly. 17 (25): 1021-1022. JSTOR 4371042. 
  61. ^ "New Saudi king shuffles cabinet". The Calgary Herald. Riyad. Associated Press. 29 Mart 1975. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  62. ^ Juan de Onis (30 Mart 1975). "Saudi King Names His New Cabinet". The New York Times. 
  63. ^ "New Saudi Arabia King Picks Deputy Premiers". Sarasota Herald-Tribune. United Press International. 30 Mart 1975. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2012. 
  64. ^ a b Steffen Hertog (2010). Princes, Brokers, and Bureaucrats: Oil and the State in Saudi Arabia. Ithaca, Ny: Cornell University Press. ss. 41-60. JSTOR 10.7591/j.ctt7zbkq.11. 
  65. ^ a b "Saudi Government Shuffled to Balance Power of Princes". The New York Times. Beyrut. Associated Press. 4 Ekim 1975. 
  66. ^ "Previous Ministers". Ministry of Finance. 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2020. 
  67. ^ Mosaed Abdullah Nasser (1990). Principles and policies in Saudi Arabian foreign relations with special reference to the Superpowers and major Arab neighbours (PhD tez). University of Glasgow. s. 29. 3 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2024. 
  68. ^ "Chapter 2: The Ministry of Interior (Part 1)" (PDF). Americans for Democracy and Human Rights in Bahrain. 24 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Mayıs 2021. 
  69. ^ Hearings, Reports and Prints of the House Committee on Foreign Affairs (1789–1975). U.S. Government Printing Office. s. 68. 
  70. ^ a b c Alexander Bligh (1985). "The Saudi Religious Elite (Ulama) as Participant in the Political System of the Kingdom". International Journal of Middle East Studies. 17 (1): 37-50. doi:10.1017/s0020743800028750. JSTOR 163308. 
  71. ^ a b c Lincoln P. Bloomfield Jr. (1981). "Saudi Arabia Faces the 1980s: Saudi Security Problems and American Interests". Fletcher Forum. 5 (2): 243-277. JSTOR 45331045. 
  72. ^ a b "Mecca 1979: The mosque siege that changed the course of Saudi history". BBC. 27 Aralık 2019. 3 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2020. 
  73. ^ Muhammad Hussein. "Remembering the 1979 Siege of Makkah". Middle East Monitor. 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2020. 
  74. ^ a b "Saudis behead zealots". The Victoria Advocate. Associated Press. 10 Ocak 1980. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2012. 
  75. ^ Cyrus Dioun (Şubat 2005). "Democracy within Boundaries: Managing Risks While Promoting Liberalization in Saudi Arabia" (PDF). Middle East Program. Nathan Hale Foreign Policy Society. 28 Kasım 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2012. 
  76. ^ Peter W. Wilson; Douglas Graham (1994). Saudi Arabia: The coming storm. New York: M. E. Sharpe. ISBN 978-1-56324-394-3. 
  77. ^ a b c d e Toby Craig Jones (Mayıs 2006). "Rebellion on the Saudi Periphery: Modernity, Marginalization, and the Shiʿa Uprising of 1979". International Journal of Middle East Studies. 38 (2): 219-228. doi:10.1017/S0020743806412320. JSTOR 3879971. 
  78. ^ "Saudi dynasty regains hold on monarchy after Moslem troubles". The Sydney Morning Herald. 27 Aralık 1980. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2012. 
  79. ^ George T. Fitzgerald (1983). Government administration in the kingdom of Saudi Arabia (Master of Public Administration tez). California State University, San Bernardino. s. 68. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2024. 
  80. ^ Nick Thimmesch (7 Nisan 1977). "The Egyptian-Saudi peace axis". The News Dispatch. Washington. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2013. 
  81. ^ "Obituaries in the News". Associated Press News. Riyad. 30 Ekim 1999. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2013. 
  82. ^ a b c d "King Khalid Air Base". CoBases. 17 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2012. 
  83. ^ Marius Deeb (2003). Syria's Terrorist War on Lebanon and the Peace Process. New York; Basingstoke: Palgrave Macmillan. s. 7. doi:10.1057/9781403980960. ISBN 978-1-4039-8096-0. 
  84. ^ "Shah Arrives in Saudi Arabia For 2-Day Visit With King". The New York Times. Riyad. Reuters. 29 Nisan 1975. 
  85. ^ a b Turki bin Khalid bin Saad bin Abdulaziz Al Saud (2015). Saudi Arabia-Iran relations 1929–2013 (PhD tez). King's College London. ss. 56–57. OCLC 1085141810. 
  86. ^ a b Henry Tanner (17 Temmuz 1975). "Saudi King Flies to Cairo in Show of Support for Sadat Policies". The New York Times. 
  87. ^ Andrew Downer Crain (2009). The Ford Presidency: A History. Jefferson, NC: McFarland. s. 142. ISBN 978-0-7864-5299-6. 
  88. ^ "Chronology April 16, 1976-August 15, 1976". Middle East Journal. 30 (4): 525. 1976. JSTOR 4325541. 11 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2024. 
  89. ^ a b c Adam Fitzgerald (5 Ocak 2020). "The Axis of Evil: The Safari Club, CIA & B.C.C.I Bank". Medium. 5 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2020. 
  90. ^ a b Naveed Ahmad (1982). "Pakistan-Saudi Relations". Pakistan Horizon. 35 (4): 51-67. JSTOR 41394170. 
  91. ^ Mujtaba Razvi (1981). "PAK-Saudi Arabian Relations: An Example of Entente Cordiale". Pakistan Horizon. 34 (1): 81-92. JSTOR 41393647. 
  92. ^ a b c d e f "Chronology May 16, 1977 – August 15, 1977". The Middle East Journal. 31 (4): 469-482. 1977. JSTOR 4325678. 
  93. ^ Matteo Pizzigallo (2013). "History of an 80-Year-Long Friendship: Italy – Saudi Arabia 1932-2012" (PDF). Silvia Colombo (Ed.). Italy and Saudi Arabia Confronting the Challenges of the XXI Century. Roma: Edizioni Nuova Cultura. s. 26. ISBN 9788868121518. 29 Mart 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2020. 
  94. ^ Eric Pace (4 Ocak 1978). "Carter and Saudis Meet on Mideast and Oil Problem". The New York Times. Riyad. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2020. 
  95. ^ Jimmy Carter 1978. Washington, DC: Office of the Federal Register, National Archives and Records Service, General Services Administration. 1979. s. 1876. 
  96. ^ a b Abdulrahman A. Hussein (2012). So History doesn't Forget: Alliances Behavior in Foreign Policy of the Kingdom of Saudi Arabia, 1979–1990. Bloomington, IN: AuthorHouse. ISBN 9781467883559. 
  97. ^ Gil Feiler (2003). Economic Relations Between Egypt and the Gulf Oil States, 1967–2000: Petro Wealth and Patterns of Influence. Brighton; Portland, OR: Sussex Academic Press. s. 151. ISBN 978-1-903900-40-6. 15 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2024. 
  98. ^ Giorgio Cafiero (8 Şubat 2019). "Iran and the Gulf states 40 years after the 1979 revolution". Middle East Institute. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2020. 
  99. ^ William Russell (25 Nisan 1980). "Saudi King cancels visit to Britain". The Glasgow Herald. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2012. 
  100. ^ "The King Khalid Diamond Necklace". From Her Majesty's Jewel Vault blog. 21 Ocak 2013. 21 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2024. 
  101. ^ Mat Nashed (15 Mayıs 2019). "The Mysterious Murder of a Saudi Princess and Her Lover". OZY. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020. 
  102. ^ a b Jafar Al Bakl (16 Aralık 2014). "الفحولة وآل سعود... والشرف المراق على جوانبه الدم". Al Akhbar (Arapça). 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2020. 
  103. ^ "British Premier visits Saudi Arabia". The New York Times. 20 Nisan 1981. 15 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2012. 
  104. ^ "Saudi King arrives in Britain". Montreal Gazette. UPI. 10 Haziran 1981. 9 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2012. 
  105. ^ "Saudi king in Spain". United Press International. 15 Haziran 1981. 6 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2021. 
  106. ^ Gregg Johnson; Greg Lehman; Matthias Matthijs (2002). "Power and Preservation in the House of Saud" (PDF). The Bologna Center Journal of International Affairs. 15 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  107. ^ Carole Collins (Temmuz–Ağustos 1982). "Chronology of the Israeli Invasion of Lebanon June-August 1982". Journal of Palestine Studies. 11-12 (4): 137. doi:10.2307/2538347. JSTOR 2538347. 
  108. ^ Joanne Bladd (4 Aralık 2018). "Interview: Princess Banderi". Alliance Magazine. 23 (4). 28 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2021. 
  109. ^ a b c "Memorandum" (PDF). Ford Library Museum. 15 Haziran 1974. ss. 4,6. 2 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021. 
  110. ^ "The King And I". American Heritage. 56 (5). Ekim 2005. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2024. 
  111. ^ Fred Halliday (Aralık 1981). "The Arc of Crisis and the New Cold War". Middle East Research and Information Project. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2020. 
  112. ^ Baron Reinhold (Haziran 2001). Omnibalancing and the House of Saud (MA tez). Naval Postgraduate School, California. 9 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  113. ^ Dilip Hiro (2014). War without End: The Rise of Islamist Terrorism and Global Response. London; New York: Routledge. s. 146. ISBN 978-1-136-48556-5. 
  114. ^ a b c Joseph A. Kechichian (2014). 'Iffat Al Thunayan: An Arabian Queen. Brighton: Sussex Academic Press. ss. 80-81. ISBN 9781845196851. 
  115. ^ "وفاة الأميرة نورة بنت تركي بن عبد العزيز بن تركي آل سعود (The death of Princess Noura bint Turki bin Abdulaziz bin Turki Al Saud)". Asharq Alawsat (Arapça). Cidde. 13 Eylül 2011. 13 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2012. 
  116. ^ Jennifer S. Uglow, (Ed.) (1999). The Northeastern Dictionary of Women's Biography. Boston, MA: Northeastern University Press. ISBN 9781555534219. 
  117. ^ "Wasmiyah Al Damir Biography". Datarabia. 3 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2012. 
  118. ^ "Death of Princess Sita bint Fahd". Saudi Press Agency. 25 Aralık 2012. 30 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2012. 
  119. ^ "Biography". King Khalid Exhibition. 14 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2012. 
  120. ^ "Appendix 7. Leading Grandsons of Abdul Aziz" (PDF). Springer. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020. 
  121. ^ Simon Henderson (August 2009). "After King Abdullah. Succession in Saudi Arabia" (PDF). Policy Focus. 96. 15 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2020. 
  122. ^ "Saudi Prince Bandar bin Khalid bin Abdulaziz Al Saud passes away". Khaleej Times. 13 Mart 2018. 24 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020. 
  123. ^ Betty Beale (15 Ekim 1978). "Washington Letter". The Spokesman Review. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2012. 
  124. ^ "Nouf bint Khalid". Marefa. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2020. 
  125. ^ "Breakthrough in Saudi Arabia: women allowed in parliament". Al Arabiya. 11 Ocak 2013. 1 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013. 
  126. ^ "Princess Moudi bint Khalid". Who's Who Arab Women. 18 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013. 
  127. ^ a b Mark Weston (2008). Prophets and Princes: Saudi Arabia from Muhammad to the Present. New Jersey: John Wiley and Sons Inc. ISBN 9780470182574. 
  128. ^ Bahgat Korany; Moataz A. Fattah (2010). "Irreconcilable Role Partners? Saudi Foreign Policy between the Ulama and the US". Bahgat Korany; Ali E. Hillal Dessouki (Ed.). The Foreign Policies of Arab States: The Challenge of Globalization. Cairo; New York: American University in Cairo Press. s. 371. ISBN 978-977-416-360-9. 
  129. ^ a b Lawrence van Gelden (26 Mart 1975). "Brothers who Share Saudi Power: Khalid ibn Abdel Aziz Al Saud. Fahd ibn Abdel Aziz Al Saud". The New York Times. 
  130. ^ Marci McDonald (15 Ocak 1996). "A royal power play". Maclean's. 109 (3). 
  131. ^ "Booming Libya finds common interests with Gulf grandees". Zawya. 15 Ekim 2007. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2012. 
  132. ^ "People in the News". The Pittsburgh Press. 23 Aralık 1975. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2012. 
  133. ^ a b Jim Hoagl (14 Haziran 1982). "King Khalid Dies". The Washington Post. 22 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020. 
  134. ^ "Background". National Archives of the UAE. s. 134. 20 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2021. 
  135. ^ a b "King Khalid faces another operation". The Deseret News. 29 Eylül 1978. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2012. 
  136. ^ a b c "Crown Prince Fahd takes control of largest oil-exporting nation". Herald Journal. 14 Haziran 1982. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2012. 
  137. ^ "Khalid accepts lunch invitation at White House". Eugene Register. 21 Ekim 1978. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2012. 
  138. ^ "The Desert Superstate A rich but vulnerable feudal monarchy hurtles into the jet age". Time, 21. 22 Mayıs 1978. Erişim tarihi: 29 Haziran 2020. 
  139. ^ "King Khalid is in good health". New Straits Times. Reuters. 20 Ekim 1981. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2012. 
  140. ^ "Ailing Khalid have visitors". Reading Eagle. United Press International. 21 Şubat 1980. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2012. 
  141. ^ Michael Dumper (2007). Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. s. 344. ISBN 978-1-57607-919-5. 
  142. ^ Abdul Nabi Shaheen (23 Ekim 2011). "Sultan will have simple burial at Al Oud cemetery". Gulf News. 10 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2012. 
  143. ^ "Death of King Khaled". Sarasota Herald Tribune. 15 Haziran 1982. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2012. 
  144. ^ Saeed Al Asmari (7 Haziran 2013). "King Khalid Medical City Project earns Mideast design award". Arab News. Dammam. 11 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2013. 
  145. ^ "Our story". King Khalid Foundation. 3 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020. 
  146. ^ "Maintenance of King Khalid bridge". Construction Week. 2016. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2020. 
  147. ^ "Head Veterinarian, King Khalid Wildlife Research Centre, Saudi Arabia". Zoological Society of London. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2020. 
  148. ^ "Leadership". King Khalid Foundation. 18 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2013. 
  149. ^ "King Khalid Awards". King Khalid Foundation. 1 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2020. 
  150. ^ Muhammed Azhar Ali Khan (28 Ocak 1981). "King Khalid stars at summit". Ottawa Citizen. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2012. 
  151. ^ "الملك خالــد في سطور (King Khalid)" (Arapça). King Khalid Award. 24 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2012. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kraliyet Unvanları
Önce gelen:
Faysal
Suudi Arabistan kralı
25 Mart 1975 - 13 Haziran 1982 		Sonra gelen:
Fehd
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Halid_bin_Abdülaziz_Âl-i_Suud&oldid=33989109" sayfasından alınmıştır