French
DeutschI. Orodes - Vikipedi
| I. Orodes Partça: 𐭅𐭓𐭅𐭃 | |
|---|---|
| Büyük kral, Arsakes | |
 I. Orodes'in Tetradrahmisi, Seleukia basımı. | |
| Part Kralı | |
| Hüküm süresi | 80–75 MÖ |
| Önce gelen | I. Gotarzes III. Mithridatis (?) (rakip kral) |
| Sonra gelen | Sinatrukes |
| Ölüm | 75 MÖ |
| Eş(ler)i | Ispubarza |
| Hanedan | Arşaklılar |
| Babası | I. Gotarzes |
| Annesi | Ariazate (?) |
| Dini | Zerdüştçülük |
I. Orodes (Urud I olarak da yazılır; Partça: 𐭅𐭓𐭅𐭃 Wērōd/Urūd), MÖ 80'den 75'e kadar Part İmparatorluğu'nun kralıdır. I. Gotarzes'in (h. 91-87/80 MÖ) oğlu ve vârisidir. Onun hükümdarlığı nispeten belirsizdir. Tahtı MÖ 87-80'de sözde amcası III. Mithridatis tarafından gasp edilmiş olabilir, ancak bu bilimde çok az destek buldu. Askeri faaliyetlerinden I. Orodes'in, MÖ 81/80'den itibaren bağımsız olan Elymais'te MÖ 78 yılında Part egemenliğini yeniden kurduğu bilinmektedir. I. Orodes sonra tahtı, kraliyet Arsakes Hanedanı'nın farklı bir koluna mensup olan yaşlı Part prensi Sinatrukes'a kaptırmıştır.
İsim
[değiştir | kaynağı değiştir]Orodēs (Grekçe: Ὀρώδης) Orta İran isminin Wērōd/Urūd'un Yunanca tasdikidir (Partça: 𐭅𐭓𐭅𐭃).[1] İsmin etimolojisi tartışmalıdır.[2] Modern Farsça versiyonu Viru (Farsça: ویرو) şeklindedir.[3]
Hükümdarlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Orodes, Part kralı I. Gotarzes'in (h. 91-87/80 MÖ) oğlu ve vârisidir.[4] Rahim M. Shayegan (2011), Behistun Dağı'ndaki I. Gotarzes kaya kabartmasında tasvir edilen figürlerden birinin Orodes olduğunu ileri sürmüştür.[5] Orodes'in annesi Ermenistan'ın Artaksiad kralı II. Tigran (h. 95-55 MÖ) kızı olan Ermeni kraliçesi Ariazate olabilir.[6]
Gholamreza F. Assar'a (2006) göre, I. Gotarzes'in MÖ 87'de ölümünden sonra kardeşi III. Mithridatis, tahtı Orodes'ten gasp etmiştir.[7] MÖ 80 Ağustos/Eylül aylarında III. Mithridatis Babil'de tahttan indirildi ve kısa bir süre sonra Orodes tarafından Susa'dan kovuldu.[8] III. Mithridatis bu olaydan sağ kurtulmuş ve kuzeye kaçmayı başarmış olabilir; orada ertesi yıl ölene kadar savaşmaya devam etti.[9] Ancak diğer bilim adamları, MÖ 80'lerde III. Mithridatis'in hükümdarlığının varlığını desteklemiyor.[10] Shayegan'a göre, bu dönemde III. Mithridatis gibi rakip kralların varlığı "öncelikle nümizmatik kanıtlara dayanmaktadır, yazılı ve belgesel kaynaklarda yetersiz destek bulabilir ve dönemin madeni paralarının farklı yorumlarıyla çelişebilir."[11] Shayegan, I. Gotarzes'in y. 80 MÖ ve yerine Orodes I geçtiğinin belirtir.[12]
I. Orodes, bilim adamlarında "Part Karanlık Çağı" olarak adlandırılan bir dönemde hüküm sürdü; bu, II. Mithridatis'in (h. 124-91 MÖ) ölümünden (veya son yıllarından) başlayarak Part İmparatorluğu tarihinde otuz yıllık bir dönemi ifade eder. Görünüşte örtüşen bir dizi hükümdarlık dönemi dışında imparatorlukta bu dönemde yaşanan olaylara ilişkin net bilgilerin bulunmaması nedeniyle "Karanlık Çağ" olarak anılır.[13] Part hükümdarlarının soyu ancak y. 57 MÖ yılında II. Orodes'in hükümdarlığının başlamasıyla yeniden güvenilir bir şekilde izlenebilmektedir.[14] I. Orodes'in madeni paralarının çoğunluğu İran'ın merkezindeki Ekbatan ve Rhages'de basılmıştır.[9] MÖ 11 Nisan 80'deki ay tutulması ile ilgili bir Babil raporunda Arsakes Hanedanı'nın kralı olarak bahsediliyor.[15] Babil kronikleri aynı zamanda kız kardeşi-kraliçe Ispubarza'dan da bahsetmektedir.[16] Öz kardeş olup olmadıkları bilinmiyor; İran Ahameniş Hanedanı'nın üyeleri arasında üvey kardeşlerle evlilik ensest olarak görülmüyordu. İkna edici belgelerin bulunmaması nedeniyle Partların aynı üvey kardeş evliliği uygulamasını sürdürüp sürdürmedikleri belirsizdir.[17] I. Orodes'in büyükbabası II. Mithridatis, Kralların kralı unvanını kullanırken, kendisinin bu unvanı kullanıp kullanmadığı belirsizliğini korumaktadır.[18] Ancak Büyük Kral ve Arsakes unvanlarını kullandığı kesindir.[19] I. Gotarzes ve I. Orodes döneminde, Babilli bilim adamları özellikle Ahameniş İmparatorluğu döneminde yapılanla aynı yöntemle çivi yazısı kayıtları yazdılar.[20] Shayegan'a göre bu, Partların Ahameniş öncülleriyle olan ilişkisini vurgulamak için yapıldı.[21][a]
.jpg)
Güneybatı İran'daki Elymais krallığı, MÖ 124'ten beri tamamen Part kontrolü altındaydı.[22] Ancak MÖ 81/80'de Kral III. Kamnaskires ve eşi Anzaze'ye ait sikkelerin ortaya çıkması, krallığın yeniden kurulduğunu gösterir.[23] Babil kaynaklarına göre I. Orodes, MÖ 78'de Elymais'e bir sefer başlattı ve burada III. Kamnaskires'i mağlup etti.[22] Ancak III. Kamnaskires tahttan indirilmedi ve artık bir Part vasalı olarak krallığı yönetmeye devam etti.[22] Aslen Orta Asya'da Sakalar arasında ikamet eden Sinatrukes adlı yaşlı bir Part prensi, onların yardımını istedi ve y. 75 MÖ yılında, dolayısıyla Orodes I'in yerini almıştır.[24] I. Orodes'in aksine Sinatrukes, II. Mithridatis'in soyundan gelmemiştir. Sinatrukes böylece II. Mithridatis'in soyunu kendi soyuna çevirmiştir; Sinatrukes'in Part tahtına kurduğu Arsakes kolunun adı, modern tarihçi Marek Jan Olbrycht tarafından MS 12'ye kadar Part İmparatorluğu'nu yöneten "Sinatrukesler" olarak adlandırılmıştır.[25] Sinatrukes ailesi özellikle Sistan'ın Suren klanı tarafından destekleniyordu.[26]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Örneğin I. Orodes çivi yazısıyla Aršakā / Aršakam (šarru/šar šarrāni) ša ițțarridu Urudā (šarru) olarak kaydedilmiştir; "Urud (kral) olarak adlandırılan Arsakes (kral/kralların kralı)", Ahameniş varyantı Umakuš/Aršu ša Artakšatsu šarru/šar mātāti šumšu nabu tanımına çok benzemektedir; "Ülkelerin Artaxerxes kralı/kralı olarak anılan Ochos/Arses"[20]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Bivar 1983, s. 98; al-Rayhani 2006, s. 147
- ^ Marcato 2018, s. 55.
- ^ al-Rayhani 2006, s. 147.
- ^ Shayegan 2011, s. 226.
- ^ Shayegan 2011, ss. 197, 226.
- ^ Assar 2006, s. 74.
- ^ Assar 2006, ss. 69–70.
- ^ Assar 2006, ss. 59, 70.
- ^ a b Assar 2006, s. 77.
- ^ Shayegan 2011, s. 232; Curtis 2012, s. 68; Olbrycht 2016, s. 23
- ^ Shayegan 2011, s. 197.
- ^ Shayegan 2011, ss. 228, 232.
- ^ Shayegan 2011, ss. 188–189; Sellwood 1976, s. 2; Mørkholm 1980, s. 33
- ^ Sellwood 1976, s. 2.
- ^ Assar 2006, ss. 74–75.
- ^ Assar 2006, ss. 71, 76, 80.
- ^ Brosius 2000.
- ^ Shayegan 2011, s. 228.
- ^ Shayegan 2011, s. 232.
- ^ a b Shayegan 2011, s. 291.
- ^ Shayegan 2011, s. 292.
- ^ a b c Shayegan 2011, s. 325.
- ^ Shayegan 2011, ss. 324–325.
- ^ Olbrycht 2015, ss. 362–363; Olbrycht 2016, ss. 23–24; Shayegan 2011, s. 230
- ^ Olbrycht 2016, s. 3.
- ^ Gazerani 2015, s. 20.
- Genel
- al-Rayhani, Ali ibn 'Ubayda (2006). Moshen Zakeri (Ed.). Persian Wisdom in Arabic Garb (2 vols.). 66. Brill.
- Assar, Gholamreza F. (2006). A Revised Parthian Chronology of the Period 91-55 BC. Parthica. Incontri di Culture Nel Mondo Antico. 8: Papers Presented to David Sellwood. Istituti Editoriali e Poligrafici Internazionali. ISBN 978-8-881-47453-0. ISSN 1128-6342.
- Bivar, A.D.H. (1983). "The Political History of Iran Under the Arsacids". Yarshater, Ehsan (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 21-99. ISBN 0-521-20092-X.
- Brosius, Maria (2000). "Women i. In Pre-Islamic Persia". Encyclopaedia Iranica, Vol. London et al.
- Curtis, Vesta Sarkhosh (2012). "Parthian coins: Kingship and Divine Glory". The Parthian Empire and its Religions
. Computus Druck Satz & Verlag. ss. 67-83. ISBN 9783940598134. - Gazerani, Saghi (2015). The Sistani Cycle of Epics and Iran's National History: On the Margins of Historiography. BRILL. ss. 1-250. ISBN 9789004282964.
- Marcato, Enrico (2018). Personal Names in the Aramaic Inscriptions of Hatra. Digital Publishing. ISBN 9788869692314.
- Mørkholm, Otto (1980). "The Parthian Coinage of Seleucia on the Tigris, c. 90-55 B.C.". The Numismatic Chronicle. Cilt 20. Royal Numismatic Society. ss. 33-47. JSTOR 42667078. (kayıt gerekli)
- Olbrycht, Marek Jan (2015). "Arsacid Iran and the nomads of Central Asia – Ways of cultural transfer". Complexity of Interaction along the Eurasian Steppe Zone in the First Millenium CE. Bonn Contributions to Asian Archaeology. 7. Bonn. ss. 333-390.
- Olbrycht, Marek Jan (2016). "Dynastic Connections in the Arsacid Empire and the Origins of the House of Sāsān". Curtis, Vesta Sarkhosh; Pendleton, Elizabeth J.; Alram, Michael; Daryaee, Touraj (Ed.). The Parthian and Early Sasanian Empires: Adaptation and Expansion. Oxbow Books. ISBN 9781785702082.
- Sellwood, David (1976). "The Drachms of the Parthian "Dark Age"". The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. 1 (1). Cambridge University Press. ss. 2-25. doi:10.1017/S0035869X00132988. JSTOR 25203669. (kayıt gerekli)
- Shayegan, M. Rahim (2011). Arsacids and Sasanians: Political Ideology in Post-Hellenistic and Late Antique Persia. Cambridge University Press. ss. 1-539. ISBN 9780521766418.
