Jumbo - Vikipedi

Jumbo (yaklaşık 1860 - 15 Eylül 1885) Fillerin Kralı olarak da adlandırılan, tüm zamanların en ünlü fili. Sudan'da dünyaya gelen Jumbo, önce Paris'teki hayvanat bahçesi Jardin des plantes'a, 1865 yılında da İngiltere'deki Londra Hayvanat Bahçesi'ne nakledildi. Mart 1882'de ise halkın tepkilerine rağmen, onu Amerika Birleşik Devletleri'ne götüren Phineas Taylor Barnum'a satıldı.

Büyük cüssesinden dolayı Jumbo ismini aldı.^[1] Jumbo'nun omuz yüksekliği Barnum tarafından yaklaşık 4 metre (13.1 fit) olarak ölçülmüş ancak ölümünden sonra iskeletinden yapılan ölçümlerden 3.23 metre (10.6 fit) yüksekliğe sahip olduğu tahmin edilmiştir.^[2][3]

Gittiği her yerde topluluğun dikkatini çekmiştir. 1885'te bir lokomotif çarpışması sonucu ölmüştür. İsmi, tüm dünyada "büyük" kavramı ile özdeşleşmiş, bu anlamda varlığını günümüze kadar sürdürmüştür. Jumbo günümüzde Tufts Üniversitesi'nin maskotudur.^[4]

1861 yılında yakalandığında, genç fil yaklaşık bir yaşında ve bir metre boyundaydı. Bavyeralı koleksiyoncu Johann Schmidt aracılığıyla, türdeşleriyle birlikte Paris'e getirilerek Jardin des plantes'a yerleştirildi. 1865 yılında boyu 125 cm. olduğunda, 26 Haziran'da bir gergedan ile değiş tokuş edilerek Londra hayvanat bahçesine gönderildi.

Jumbo Büyük Britanya'ya canlı olarak gelen ilk Afrika filiydi. Avrupa tarihinde, Afrika kökenli filler son derece enderdi. Jumbo Avrupa'da o zamana kadar yazılı olarak belgelenmiş üçüncüydü. Bir bakır üzerine, Martin Schongauer (1450 - 1491) kulaklarından Afrika fili olduğu anlaşılan bir fil resmetmişti. XIV. Louis 1668 de Portekiz Kralı'ndan aynı şekilde Afrika kökenli bir fil hediye olarak almıştı.

Jumbo, Londra'da, söylentiye göre bakıcısı Matthew Scott'tan, Swahili dilinde "merhaba" anlamına gelen ismini alır. Varışını takip eden 16 yılda, Londra Hayvanat Bahçesi'nin en önemli sakini haline gelir. Metrelerce büyüyerek etkileyici bir boya ulaşır, halkın ve sırtına binen çocukların eğlencesi haline gelir. Londra'da ikamet ettiği süre zarfında bir milyondan fazla çocuğu taşıdığı tahmin edilir. Bunlar arasında Winston Churchill'in, Theodore Roosevelt'in ve çok sayıda Avrupalı asilzadenin çocukları da vardır. Basının da dikkatini çeker, Büyük Britanya'da son derece popüler olur.

Cinsel olgunluğa erişmesiyle Jumbo, düzenli aralıklarla Muşt diye adlandırılan ve bugüne kadar tam olarak araştırılmamış olan bir duruma geliyordu. Normalde çok sakin olan Jumbo bu evrede çok kontrol dışı hatta kötü oluyordu. Kafesini sallıyor, yanına bakıcısı Scott'tan başkasını yaklaştırmıyor, kendisine sunulan dişi fil Alice'le bile ilgilenmiyordu. Bu yüzden, zamanla, çocukların Jumbo'nun üstüne binmesi çok tehlikeli bulundu. Hayvanat bahçesi yönetimi, acil durum halinde vurulması iznini verdi.

O sıralarda Amerikalı sirk müdürü Phineas Taylor Barnum, Londra Hayvanat Bahçesi yönetimine Jumbo için o zamanlar önemli bir miktar olan 10.000 dolarlık bir teklif yaptı. Bu teklif kabul edildi. Fakat Jumbo'nun satışı büyük tepki topladı. Toplumun önemli şahsiyetleri (mesela John Ruskin), satış anlaşmasının hukuka uygunluğunun incelenmesi için adli süreç başlatsalar da kazanan Barnum oldu.

24 Mart 1882 tarihinde Jumbo Assyrian Monarch gemisiyle yola çıktı, yanında bakıcısı Matthew Scott ile beraber 9 Nisan 1882'de Amerika'ya ayak bastı ve bir bando takımı tarafından karşılandı. Bir resmi geçit yaparak Broadway üzerinden Madison Square Garden'a yürüdü.

Sirk müdürü Barnum, Asya fillerinin aksine Afrika fillerinin öğrenme yetenekleri gelişmediğinden, sanatsal icraat beceremeyen bir fil almıştı. Ancak Barnum, devasa hayvanın sadece takdimi ile Kanada'dan ABD'ye uzanan üç yıllık bir turneye 9 milyon insanı çekmeyi başardı. Barnum, Jumbo'yu Tom ve Thumb isminde iki cüce fil ile birlikte kendi inşa ettiği Palast-araba içinde taşıdı. Dev hayvanın takdimini şaşkınlıkla izleyen seyircilerden ve filin sırtına binen çocuklardan para kazandı. Kazancı, üç yıl içinde yarım milyon dolara ulaştı.

15 Eylül 1885 Jumbo Ontario St. Thomas istasyonunda, bir lokomotif ve iki vagonun raydan çıkmasıyla yaşanan kazada hayatını kaybetti. Kazada lokomotifin makinisti de öldü.

• Find-A-Grave sitesinde Jumbo20 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Wikimedia Commons'ta Jumbo ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.