Murkiveti - Vikipedi

Murkiveti (Gürcüce: მურკივეთი; translit.: “murk’iveti”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır. 1925 yılında adı Dikiciler olarak değiştirilen köy, daha sonra Borçka ilçesine bağlı Çavuşlu köyünün bir mahallesine dönüşmüştür.

Murkiveti, köyün bilinen en eski adıdır. Bu ad Türkçeye Murkivet olarak girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki, 1927'de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında köyün eski adını Murkivet (مورقیوەت) olarak yazmıştır.^[1] 93 Harbi'nde (1877-1878) Artvin bölgesini ele geçirmiş olan Ruslar ise, 1886 yılındaki nüfus sayımında köyün adını Murkivil / Murkiveti (Муркувил /Муркивети) biçiminde kaydetmiştir.^[2] Öte yandan çeşitli Gürcüce kaynaklarda köyün adı Murkvieti (მურკვიეთი), Murkveti (მურყვეთი), Murketi (მურკეთი) gibi farklı biçimlerde de yazılmıştır.^[3][4]

Murkiveti, Borçka kasabasının kuzeyinde, Çoruh Nehri sol kıyısında yer alır. Borçka'ya yaklaşık 18 km uzaklıktadır. Günümüzde eski adı Kataphia olan Çavuşbaşı köyünü bir mahallesidir. Yapımı 2005 yılında tamamlanan Muratlı Barajı Murkivet'in coğrafyasını ve iklimini büyük ölçüde değiştirmiştir.

Bütün Tao-Klarceti'de olduğu gibi Murkiveti'de kadın ve erkek birlikte ilk nüfus sayımı Rus idaresi sırasında, 1886 tarihli nüfus sayımında yapılmıştır. Bu sayıma göre köyde 9 hanede 33 kişi yaşıyor ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Köyde hane başına 3,6 kişi gibi düşük bir ortalama dikkat çekicidir. Bu durum 93 Harbi'nin ardından bu bölgeden ülkenin batısında yapılan göçle ilişkili olabilir. Nitekim bu tarihten yaklaşık altı yıl sonra bölgeyi dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Murketi (მურკეთი) biçimimde yazdığı köyden 15 hanenin göç etmiş olduğunu yazmıştır.^[4]

Bu tarihte Murkiveti Batum oblastı içinde yer alan Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı Katabhia (Катабхиа) nahiyesinin köylerinden biriydi. Katabhia nahiyesinin nüfusu ise, 378'i Gürcü ve 214'ü Laz olmak üzere 592 kişiden oluşuyordu.^[2][5]

Türkiye sınırları içinde kalmasının ertesi yılında, 1922 nüfus cetveline göre Murkiveti'de 5 hanede 26 Müslüman Gürcü yaşıyordu. 1925 yılında adı Dikiciler olarak değiştirilen köyün ertesi yılki sayımda da nüfusu artmamıştı. 5 hanede, 28 kişi yaşıyordu ve bu nüfusun 24'ü kadın ve 24'ü erkekti. 1886-1926 arasında köyün nüfusunun neredeyse aynı kalması, bu 40 yıllık süreçte yeni göçlerin olmasıyla açıklanabilir. Bununla birlikte bu arada hane sayısı azalmış, hane başına düşen ortalama nüfus da artmıştır.^[6][7]

Son tespite göre Murkiveti'nin de içinde yer aldığı Çavuşlu köyünde 261'i erkek ve 246'sı kadın olmak üzere 507 kişi yaşamaktadır.^[8]

Tao-Klarceti'nin bir parçası olan Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biri olan Murkiveti'nin kuruluşuna dair bilgi yoktur. Köyde tarihine ışık tutacak tarihsel kalıntılar ya da tarihi yapılar da tespit edilmemiştir. Bununla birlikte, bir Gürcü köyü olan Murkiveti'nin bulunduğu bölge itibarıyla erken Orta Çağ'da ve geç Orta Çağ'da Gürcü krallıkları ve prenslikleri sınırları içinde kaldığı bilinmektedir. Köy, 16. yüzyılın sonlarında, Gürcü atabegler devleti olan Samtshe-Saatabago topraklarını ele geçiren Osmanlı Devleti egemenliğine girdi ve Osmanlıların kurduğu Çıldır Eyaleti içinde yer aldı.

Yaklaşık üç yüz yıl Osmanlı yönetimi altında kalan Murkiveti, 1876 yılında Trabzon Vilayeti salnamesine göre Lazistan sancağının Hopa kazasına bağlı Gonio (Gönye) nahiyesinin bir köyüydü. Köyün bulunduğu bölgeyi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan galip çıkan Ruslar ele geçirdi. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus sayımına göre Murkiveti, Batum oblastının Batum sancağına (okrug) bağlı Gonio kazasında (uçastok) yer alıyordu. Bu tarihte Gonio kazasına bağlı Kataphia nahiyesinin köylerinden biriydi. Bu nahiyenin sınırları içinde Murkiveti'nin dışında Arçuet (Арчует), Başköy (Башкёй), Beğlevan (Беглеван), Gidreveti (Гидревети), Katabhia (Катабхиа), Nedzia (Недзиа), Ohordia (Охордиа), Skuruça (Скуруча), Sucuna (Суджуна), Çkadureti (Чкадуэти), Tsotsheba (Цоцхеба) ve Enimağla (Энимагла) köyleri yer alıyordu.^[2]

Murkiveti, I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921'de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması'yla Murkiveti'nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye'ye bırakıldı.^[9]

Murkiveti, Türkiye'ye bırakıldıktan sora 1922 nüfus cetveline göre Borçka kazasının Maradidi nahiyesine bağlı bir köydü. Bu tarihte Maradidi köy olmanın dışında 16 köyü kapsayan bir nahiyeydi ve Maradidi köyü de bu nahiyenin merkeziydi. Murkiveti'nin adı 1925'te Dikiciler olarak değiştirildi. 1926 yılında Borçka Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı bir nahiyeyken Murkiveti de Borçka nahiyesi içinde kalıyordu.^[10][11] 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında Dikiciler olarak kaydedilmiş olan köy kısa bir süre sonra Çavuşlu köyünün mahallesi haline getirilmiştir.^[12]

Murkiveti'de bilinen ve günümüze ulaşan tek tarihsel yapı camidir. Kitabesine göre 1860 yılında yapılan cami bugün Dikiciler Camisi olarak bilinmektedir. Hafif bir eğime oturan cami, yığma moloz taş kaide üzerine geçmeli ahşap sistemle inşa edilmiştir. Dikdörtgen planlı bir yapı olan Dikiciler Camisi iki katlıdır. Yapının tavanı ahşaptır. Minaresi bulunmayan cami son zamanda onarılmış ve dış cephelerinde ahşapların üzeri kiremit rengine boyanmıştır. Caminin taş mihrabının kenarı işlemeli ahşap çerçeveli olup minber kenarları lambri malzemeyle kaplanmıştır.^[13]