Cilalı Taş Devri - Vikipedi

Neolitik
(M.Ö. 10.000–4.500)
Neolitik, sabit insan yerleşimleriyle karakterize edilir. Modern Türkiye'de Aşıklı Höyük'teki Çömlekçilik Öncesi Neolitik B konutunun yeniden inşası.
EvreTaş Devri'nin son dönemi
ÖncülMezolitik, Epipaleolitik
ArdılBakır Çağı
Üç dönem sistemi
Holosen Çağ Tarihte Dönem
Demir Çağı
  Geç Tunç Çağı  
  Orta Tunç Çağı
  Erken Tunç Çağı
Tunç Çağı
    Bakır Çağı  
  Cilalı Taş Devri
Orta Taş Çağı/Orta Taş Çağı
Buzul Çağı     Üst Paleolitik  
    Orta Paleolitik
    Alt Paleolitik
  Eski Taş Çağı
Taş Devri
Neolitik bir çiftlik evinin yeniden inşası, İrlanda Ulusal Miras Parkı. Neolitik çağda tarımın icadı görüldü.

Cilalı Taş Devri veya bilimsel adıyla Neolitik Çağ (Yeni Taş Çağı), tarih öncesi çağlardan biridir. Neolitik Çağ veya Yeni Taş Devri (Grekçe νέος néos 'yeni' ve Grekçeλίθος líthos 'taş' kelimelerinden türetilmiştir) Taş Devri'nin Avrupa, Asya ve Afrika'daki son bölümü olan arkeolojik bir dönemdir. Neolitik çağ, dünyanın çeşitli yerlerinde bağımsız olarak ortaya çıkmış gibi görünen geniş kapsamlı gelişmelerden oluşan Neolitik Devrimi gördü. Bu "Neolitik paket" çiftçiliğin başlayışını, hayvanların evcilleştirilmesini ve avcı-toplayıcı yaşam tarzından yerleşik tarza geçişi içeriyordu.

'Neolitik' terimi, 1865 yılında Sir John Lubbock tarafından üç yaş sisteminin geliştirilmiş hali olarak icat edildi.[1]

Neolitik dönem, yaklaşık 12.000 yıl önce Epipaleolitik Yakın Doğu'da ve daha sonra dünyanın diğer bölgelerinde tarımın ortaya çıkmasıyla başladı. Yakın Doğu'da, yaklaşık 6.500 yıl öncesinden (M.Ö. 4500) Kalkolitik Çağ'ın (Bakır Çağı) geçiş dönemine kadar sürmüş, metalurjinin gelişmesiyle işaretlenmiş ve Bronz Çağı ve Demir Çağı'na kadar sürmüştür.

Bu dönemde (MÖ 8000-5500) önceki devirlere göre daha sert ve daha düzgün taş aletler yapılmıştır. Topraktan veya kilden yapılan kaplar ateşte pişirilmiş, bunun sonucunda seramik sanatı başlamıştır. Bu devirdeki insanlar bilgi ve teknikte önceki dönemlere göre oldukça ileri bir düzeye çıkmışlardır. Kemik ve taştan daha kullanışlı aletler yapılmıştır. İnsanların yerleşik düzene geçmesi de bu dönemde meydana gelmiştir. Birbirine yakın aileler topluca bir yerde oturarak köyleri meydana getirmişlerdir. Böylece tarihteki ilk köyler kurulmuştur. Ayrıca insanlar tahıl üretimine de başlamış, hayvanlar evcilleştirilmiş, insanlar tüketicilikten üretici duruma geçmişlerdir. İlk defa ticaret başlamıştır.

Diğer yerlerde Neolitik, Mezolitik'i (Orta Taş Çağı) takip etti ve daha sonraya kadar sürdü. Antik Mısır'da Neolitik dönem Protodinastik döneme kadar (y. M.Ö. 3.150) sürdü.[2][3][4] Çin'de, Şang öncesi Erlitou kültürünün yükselişiyle birlikte M.Ö. 2.000'lere kadar sürerken[5] ve İskandinavya'da Neolitik, M.Ö. 2.000'e kadar sürdü.[6][7][8]

Başlangıç noktası ve özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gezegende yaşanan son buzul çağının sona ermesi ardından, insan topluluklarının yayılma eğilimi gösterdikleri ılıman iklim kuşaklarında, yepyeni bir evrimsel açılım yaşanmaya başlanmıştır. Buzulların çekilmesiyle ılıman iklim kuşağında gerek fauna gerekse flora, hem çeşitlilik hem de popülasyon olarak belirgin gelişmeler göstermiştir. Bu mevsimsel farklılıkların oldukça belirgin olduğu ve genellikle kurak sayılabilecek yaşam alanlarında ortaya çıkan ve yayılabilen türler, kaçınılmaz olarak dayanıklı, uyum sağlama ve üreme yetenekleri geniş, görece daha küçük cüsseli türlerdi. Bu ortam, insan topluluklarına geniş olanaklar sunmuştur.

Cilalı Taş Devri'nden kalma taşlar.

Beslenme alışkanlıkları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Buğday ve arpa gibi yaygın, kurak iklime uyumlu bitki türlerinin ve koyun, keçi, sığır gibi otçul türlerin ortaya çıkması ve yaygınlaşmasıyla insan topluluklarının yaşam biçimi de değişmeye başlamıştır. Doğaya doğrudan müdahale ederek, besin olarak kullanılabilecek bitki türlerini yetiştirme ve bazı hayvan türlerini evcilleştirerek sürüler oluşturmak, bu dönemin belirgin özelliği olmuştur.

İnsan toplulukları bu yeni yaşam tarzında iki ana kolda gelişme göstermişlerdi. Bazı topluluklar evcilleştirdikleri hayvanlardan oluşan sürüleri temel besin kaynağı olarak kullanırken bazı topluluklar ise sınırlı ölçüde de olsa bahçe tarımına başlamışlardır. Her iki ana kol da avcı-toplayıcı topluluklar olmaktan zamanla çıkmış, bir anlamda besin üreten topluluklar haline dönüşmeye başlamışlardır. Kuşkusuz ağırlıklı olarak tarımla uğraşan topluluklar, avcı-toplayıcı toplulukların yaşam tarzını bırakarak yerleşik düzene geçmek zorunda kalmışlardır. Ağırlıklı olarak hayvan sürülerini kullanan topluluklar ise göçebe ya da yarı-göçebe topluluklar haline gelmişlerdir.

İskoçya'da Cilâlı Taş Devri'nden kalma bir yerleşim alanı.

Özellikle tarım yapmanın öğrenilmesi bu toplumların beslenme ve yaşam tarzlarında kökten değişikliklere yol açmıştır. Büyük ölçüde rastlantılara, ileri derecede uzmanlaşmaya bağlı olan avcı-toplayıcı yaşam tarzı yerini, besin maddelerini saklayabilen ve beslenme açısından daha güvenli toplumlar almıştır.

Bu gelişmeler, "Neolitik Devrim" olarak adlandırılan ve insan topluluklarının yaşam biçiminde köklü değişikliklere yol açan bir süreçtir. Gezegenin her yöresinde yaşamakta olan topluluklarda zamandaş olarak ortaya çıkmayan Neolitik Devrim başlangıçta; Orta Doğu, Ön Asya, Uzak doğu gibi geniş ve düzenli akarsuların yaygın olduğu bölgelerde yaşanmaya başlanmıştır.

Neolitik çağ, çanak çömleksiz Neolitik ve çanak çömlekli Neolitik olmak üzere ikiye ayrılır. Bu çağda tarımın keşfi, hayvan evcilleştirme, çanak çömlek yapımı, ekmek yapımı, duvarlara resim çizilmesi gözlemlenmiş, tekerleğin temelleri atılmıştır.

Konya'daki Çatalhöyük'ten bir görüntü.

Çanak Çömleksiz Neolitik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarımın keşfedildiği ilk yer Orta Doğu'da Bereketli Hilal adı verilen bölgedir. Tarımın keşfedilmiş olması üretici ekonomiye geçişin başlangıcı olduğundan en önemli gelişmedir. Ayrıca bu dönemde hayvanlar evcilleştirilmeye başlanmıştır. Köpek, Mezolotik dönemde evcilleştirilen ilk hayvandır. Etinden, sütünden, yününden vb. faydalanmak amacı ile koyun, keçi, domuz ve sığır gibi hayvanlar daha sonraları evcilleştirilen hayvanlardır. Daha sonraki gelişmelerde, ev yapımı vardır. İlk zamanlar dairesel kulübeler halinde başlayan ev yapımları, daha sonra dikdörtgenler şeklinde gerçek ev görünümünde yapılmıştır. Bunun sonucu olarak köyler ortaya çıkmıştır. Uzun mesafeli ticarete konu olan ilk mal, obsidyendir. (Obsidyen, siyah renkli volkanik taştır) Obsidyen alet yapımında kullanılan hammaddedir. Bu çağda bakır da kullanılmaya başlamıştır.

Çanak Çömlekli Neolitik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu çağda, avcılık tamamen bırakılmıştır. Artık besin üretimine dayalı ekonomi tamamen yerleşmiştir. Düzenli evler yapılmıştır. Bu evlerde ayrı ayrı odalar vardır. Ayrıca Jeriko ve Jarma (Filistin) gibi yerleşim yerlerinin etraflarına sur duvarlar yapılmıştır. Sur duvarlar derin hendeklerle çevrilmiştir. Bu duvarların önemi, ortak emek gücünün kullanılması ve ileri düzeyde bir toplumsal örgütlenmenin görülmesidir. Bu dönemin sonuna doğru, ölüler evlerin tabanına gömülmek yerine yerleşim yerlerinin dışında bir yere gömülmeye başlanmıştır.

Neolitik insan yerleşimleri şunları içerir:

İsim Yer Erken tarih (MÖ) Geç tarih (MÖ) Yorum
Tell Qaramel Suriye 9400 10.700[9]
Franchthi Mağarası Yunanistan 10,000 MÖ 7500 ve 6000 yılları arasında yeniden işgal edildi
Göbekli Tepe Türkiye 8000 9600
Nanzhuangtou Hebei, Çin 9000 9500
Byblos Lübnan 7000[10] 8800
Eriha (Tell es-Sultan) Batı Şeria 9500 Daha önceki Epipaleolitik dönemden kaynaklanmaktadır. Natufian kültürü
Pulli yerleşimi Estonya 5000 8500 Kunda kültürü'nün bilinen en eski yerleşimi
Aşıklı Höyük Orta Anadolu, Türkiye, Akeramik Neolitik dönem yerleşimi 7400 8200 Levant'taki E/MPPNB ile korelasyon
Nevali Çori Türkiye 8000
Bhirrana Hindistan 7200 7600 Hakra ware kültürü
Pengtoushan kültürü Çin 6100 7500 Pirinç kalıntıları karbon-14 ile MÖ 8200-7800 yıllarına tarihlendirildi
Çatalhöyük Türkiye 5700 7500
Menteş Tepe ve Kamiltepe Azerbaycan 3000[11] 7000
'Ain Ghazal Ürdün 5000 7250
Chogha Bonut İran 7200
Jhusi Hindistan 7100
Motza İsrail 7000
Ganj Dareh İran 7000
Lahuradewa Hindistan 7000 [12] Pirinç yetiştiriciliği, seramik vb.
Jiahu Çin 5800 7000
Knossos Girit 7000
Hirokitya Kıbrıs 4000 7000
Mehrgarh Pakistan 5500 7000 Kerpiç, evler, tarım vb. içeren basit ama özenli bir kültür.
Sesklo Yunanistan 6850 660 yıllık bir hata payı ile
Horton Plains Sri Lanka 6700 MÖ 11.000 gibi erken bir tarihte yulaf ve arpa ekimi
Porodin Kuzey Makedonya 6500[13]
Padah-Lin Mağaraları Burma 6000
Petnica Sırbistan 6000
Stara Zagora Bulgaristan 5500
Cucuteni-Tripoli kültürü Ukrayna, Moldova ve Romanya 2750 5500
Tell Zeidan Kuzey Suriye 4000 5500
Tabon Mağarası Kompleks Quezon, Palawan, Filipinler 2000[14][15] 5000
Hemudu kültürü, büyük ölçekli pirinç ekimi Çin 4500 5000
Malta'daki Megalit Tapınaklar Malta 3600
Knap of Howar ve Skara Brae Orkney, İskoçya 3100 3500
Brú na Bóinne İrlanda 3500
Lough Gur İrlanda 3000
Şengavit Yerleşimi Ermenistan 2200 3000
Norte Chico uygarlığı, 30 akeramik Neolitik dönem yerleşimi kuzey kıyı Peru 1700 3000
Tichitt Tagant Platosu üzerindeki Neolitik köy orta güney Moritanya 500 2000
Oaxaca, eyalet Güneybatı Meksika 2000 MÖ 2000 lerde bu eyaletin Orta Vadiler bölgesinde Neolitik yerleşik köyler kurulmuştu.
Lajia Çin 2000
Mumun Seramik Dönemi Kore Yarımadası 1500 1800
Neolitik devrim Japonya 300 500

Dünyanın bilinen en eski mühendislik ürünü karayolu, İngiltere'deki Post Track, MÖ 3838 den kalmadır ve dünyanın en eski bağımsız yapısı Malta, Gozo'daki Ġgantija Neolitik tapınağıdır.

  1. ^ OED kaynağı | Neolitik}}
  2. ^ Karin Sowada and Peter Grave. Egypt in the Eastern Mediterranean during the Old Kingdom.
  3. ^ Lukas de Blois and R. J. van der Spek. An Introduction to the Ancient World. p. 14.
  4. ^ "Neolithic Periods Overview". egyptianmuseum.org. 12 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2022. 
  5. ^ Chang, K.C.: "Studies of Shang Archaeology", pp. 6–7, 1. Yale University Press, 1982.
  6. ^ "Encyclopedia Britannica, "Stone Age"". 25 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2024. 
  7. ^ Cavalli-Sforza, Luigi Luca; Menozzi, Paolo; Piazza, Alberto (1994). The History and Geography of Human Genes. Princeton, NJ: Princeton University Press. s. 351. at first European contact .... [New Guineans] represented ... modern examples of Neolithic horticulturalists 
  8. ^ Hampton, O. W. (1999). Culture of Stone: Sacred and Profane Uses of Stone Among the Dani. College Station, TX: Texas A&M University Press. s. 6. 
  9. ^ Mazurowski, Ryszard F.; Kanjou, Youssef, (Ed.) (2012). Tell Qaramel 1999-2007. Kuzey Suriye'de Protoneolitik ve erken Çanak Çömlek Öncesi Neolitik yerleşim. PCMA Kazı Serisi 2. Varşova, Polonya: Polonya Akdeniz Arkeolojisi Merkezi, Varşova Üniversitesi. ISBN 978-83-903796-3-0. 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2023. 
  10. ^ E. J. Peltenburg; Alexander Wasse; Council for British Research in the Levant (2004). Garfinkel, Yosef, "Néolithique" and "Énéolithique" Byblos in Southern Levantine Context in Neolithic revolution: new perspectives on southwest Asia in light of recent discoveries on Cyprus. Oxbow Books. ISBN 978-1-84217-132-5. 16 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2012. 
  11. ^ Ostaptchouk, Dr. "Menteş Tepe ve Kamiltepe'den (Azerbaycan) "Çakmaktaşı" Yontma Taş ve Boncuk Hammaddesinin Karakterizasyonuna FTIR'ın Katkısı. Ön Sonuçlar" (İngilizce). 10 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2023. 
  12. ^ Davis K. Thanjan (12 Ocak 2011). Pebbles. Bookstand Publishing. ss. 31-. ISBN 978-1-58909-817-6. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2011. 
  13. ^ Gelişmiş Neolitik dönem, MÖ 5500 11 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Eliznik.org.uk. Erişim tarihi: 2011-12-03.
  14. ^ "Manunggul Burial Jar". Virtual Collection of Asian Masterpieces. 12 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2013. 
  15. ^ "Tabon Cave Complex". National Museum of Philippines. 2011. 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2013.