Osijek - Vikipedi

Osijek
Şehir
Grad Osijek
Arma
Osijek Osijek'in Hırvatistan'daki konumu
Ülke	Hırvatistan
Bölge	Osijek-Baranya Bölgesi
İdare
• Belediye Başkanı	Ivica Vrkić
Yüzölçümü
• Şehir	30 km²
Rakım	94 m
Nüfus  (2011)Nüfus sayımı
• Kent	107.784
Zaman dilimi	UTC+01.00 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02.00 (OAYS)
Alan kodu	+(385) (0)31
Plaka kodu	OS
Resmî site www.osijek.hr

Osijek, Hırvatistan'ın dördüncü büyük şehridir. Osijek kenti Drava Nehri'nin kıyısına kurulmuştur. Tarihi Slavonya bölgesinin kültür ve ekonomik merkezidir. Ayrıca Osijek-Baranya bölgesinin de idari merkezidir.

"Osijek" kelime olarak su seviyesinin düşmesi ya da azalması anlamına gelen 'oseka' dan gelmektedir. Bu yüzden yerleşim yeri olarak uygun olduğu düşünülmüştür. Romalılar zamanında şehre Mursa adı verilmiş olup tarih boyunca Macarca: Eszék, Almanca: Esseg, Latince: Essec, Türkçe: Ösek adları verilmiştir.^[1]

Osijek, MS 131'de Roma İmparatoru Hadrianus tarafından verilen bir imtiyaz ile "Colonia Aelia Mursa" (kısaca Mursa) adıyla kurulan bir koloni yerleşkesi idi. Bu dönemde bu Romalı sınır yerleşke civarında birkaç önemli savaş yapılmıştır. Bunlardan en önemlisi Roma askeri tarihinin en kanlı çarpışması olarak nitelendirilen MS 351'de İmparator II. Constantius ile batı Roma bölgelerinde imparatorluğunu ilan eden Magnentius arasında yapılan "Mursa Major Muharebesi"dir.

Osijek şehri hakkında ilk yazılı belge 1196'dan kalmadır. O zamanlar Osijek, Macarlar tarafından yerleşilmiş bir yerleşke halindeydi. 1353-1472 döneminde şehrin şahsi malikleri Macar soyluları olan Körogyi sülalesi idi. Fakat bu sülalenin son mensubunun ölmesi ile Macar Kralı Mathias Osijek ve civarının malikane sahipliğini Rozgönyi sülalesine devretti. 1493'te ise bu yerleşke ve civarı malikane hakları Macar Krallığı başkenti olan Buda'da bulunan bir rahibe manastırına geçmişti.

Uyluk Kuşatması^[2] sonucunda şehir direnmeden Osmanlılara teslim oldu. Mohaç Meydan Muharebesi'nden önceki dönemde eski manastır malikane sahiplerinin sömürgeciliği dolayısıyla bakımsız fakir bir yerleşke haline gelen Osijek, Osmanlılar tarafından ihya ve imar edildi. Yapılan imar ile Ösek adı verilen bu şehir tipik bir Balkan Osmanlı şehri haline dönüştü. Buna başlıca neden 1566'da I. Süleyman döneminde bu şehir yanından geçen Drava Nehri üzerine 8 km. uzunluğunda mavnalar üzerine kurulmuş büyük bir tahta köprünün kurulması ve bu köprünün Balkanları, Tuna'nın kuzeyine bağlayan yolun ana bağlantısı olması oldu. Bu köprü ile Ösek şehri ve Ösek Köprüsü Osmanlılar için önemli stratejik savunma mevki haline geçti. Bu tarihten sonra Avusturya, Macaristan ve orta Avrupa ile yapılan ticaret ve buralara yapılan büyük askeri seferler bu büyük Ösek Köprüsü üzerinden olmuştur. Osmanlı devlet idaresinin en önemli ögelerinden olan vergi sağlamak için yapılan "nüfus sayımı" için 1579 sayımı belgeleri Ösek yazılımları dahil elde bulunmaktadır. 17. yüzyılda Ösek önemli bir Osmanlı şehri olmuştu ve Budin Eyaleti' ne bağlı sancak merkezi halinde idi. Şehir ve stratejik köprüsü Osmanlıların II. Viyana Bozgunu'ndan sonra çok daha önem kazandı. Viyana Bozgununda serdar-ı ekrem olan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'nın idam edilmesi sonucu vezir-i azam olan Bayburtlu Kara İbrahim Paşa sefere çıkmadı ve Avusturyalılar 1684 ve 1685 yazlarında kuzey Macaristan'ın çoğunu ve Peşte kalesini ellerine geçirdiler. 1684 ile 1687'de Lehistan'ın Kazaklar desteği ile Moldavya'ya girme hücumları Osmanlı direnişi, Kırım Tatarları akınları ve Osmanlılarca başarı ile uygulanan geri çekilirken her şeyi yakıp yıkıp geride düşmana hiçbir şey bırakmama taktiği dolayısıyla başarısız kalmıştı. Ama Avusturya ordusu Macaristan'ın eyaleti merkezi Budin kalesi önüne gelmişti. Yeni sadrazam ve serdar-ı ekrem olan Sarı Süleyman Paşa'nın Ösek Sancakbeyi'ne gönderdiği Budin'e destek sağlama emri netice vermedi. Devam eden kuşatma sonucu Haziran 1686'da Budin kalesi Avusturyalıların eline geçti. Fakat Sarı Süleyman Paşa idaresizliği dolayısıyla Mohaç Muharebesi'ni kaybetti. Bundan sonra askeri idare edemeyen sadrazam ordusunu geride bırakıp Belgrad'a geçip gizlice İstanbul'a döndü ve arkasından ordu dağınık şekilde Edirne'ye geldi. İşte bu kargaşa sırasında Osmanlılar 28 Eylül 1687'de Ösek şehrini kaybettiler.

Şehir bundan sonra I. Dünya Savaşı sonuna kadar Avusturyalıların egemenliği altında kaldı ve adı Almanca "Esseg" veya Macarca "Eszék" olarak anıldı. Avusturyalılar Osmanlıları ve Katolik olmayan Macarları bu şehirden temizlediler; şehre ve bölgeye çok sayıda Almanca konuşan göçmen yerleştirdiler ve Katolik olan Hırvatlar da bu civara yerleştirildiler. Bununla da yetinmeyip Osmanlı şehri şeklinde olan bu şehrin Osmanlı niteliğini yok ettiler. 1702-1721 döneminde Avusturyalılar Osijek'de askeri mimar Maximilian de Gosseau tasarlamasına uyarak şehrin ortasında "Tvrda" adını verdikleri büyük askeri tesisler ve modern bir kale kurdular. Şehrin ana meydanı kapatılıp kuzeyinde Askeri Komutanlık, batısında Ana Muhafızlar Kışlası ve doğusunda (şimdi Slavoniya Müzesi olan) Askeri İdare ve Yargı binası kuruldu. Bu meydan ortasına 1729'da ortaya çıkan Veba salgını anan bir anıt yapıldı. 1692'de "Gornji Grad (Yukarı Şehir)" ve 1698'de "Dönji Grada (Aşağı Şehir)" adı verilen büyük semtler kuruldu. 1786'ya kadar Tvrda, Gornji ve Donji değişik yerel idare olarak ayrı ayrı idare edildi. 1786'da tek bir "Esseg öder Essegg" yerel idaresi kuruldu ve bu Avusturya'nın "Verőce" ilinin merkezi yapıldı.

1809'da "Essegg" adı ile şehre "Serbest Kraliyet Şehri" olma beratı verildi. 19. yüzyıl başlarında Hırvatistan Banlığı bölgesinde en büyük şehir oldu. 19. yüzyılda şehrin kültürel hayatı tiyatro, müzeler, matbaalar ve sosyal toplantılar etrafında gelişti. Şehrin gelişen ticaret bağlantıları ile şehir zengin bir yerleşke haline geçti. Dinsel festivaller, fuar ve panayırlar, eğlentiler ve spor şehir hayatında önemli rol oynadı. 19. yüzyılda şehir "Novi Grad (Yeni Şehir)" semti ile batıda "Retfalla" semti eklemesi ile büyüme gösterdi.

I. Dünya Savaşı'ndan sonra Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun dağıtılması ile şehir 11 Aralık 1918'de kurulan ve 1929'da Yugoslavya Krallığı adı verilen yeni devlette önce "Sava Banlığı" ve sonra "Hırvatistan Banlığı"'na katıldı. Bundan sonra Osijek olarak anılmaya başlandı. 20. yüzyılda Osijek şehri Sjenjak, Vijenac, Jug ve Jug II adlı semtlerin inşa edilmeleri ile büyüme gösterdi. Şehrin Drava Nehri kıyısında oluşu, 17. ve 18. yüzyıl tarihsel ve kültürel miraslar (örneğin Barok stilli Tvarje Kalesi) şehre bir turistik nitelik kazandırdı. Diğer taraftan şehrin sanayi yapısı da gelişti. Şehirde kurulan büyük Osijek Petrol Rafinerisi II. Dünya Savaşı sırasında müttefiklerin hava bombardımanına hedef oldu.

II. Dünya Savaşı'ndan hemen sonra günlük "Glas Slavonije" Osijek'de nakledilip bu şehirde yeniden faaliyete geçti ve o zamandan sonra önce Yugoslavya'da sonra da Hırvatistan'da günlük gazete olarak yaygın satış yapmaya başladı. Şehirde 1947'de bir tarihi arşiv kuruldu ve 1949'da şehir kütüphanesi açıldı. 1950'de bir çocuk tiyatrosu ve güzel sanatlar galerisi kültür hizmetleri açıldı. Osijek'in stratejik ulaşım merkezi olması devam etti. Osijek 1950 li yıllarda önce eyalet merkezi Zagreb' e ve sonra o zamanki federal başkent Belgrad'a modern kara yolu ile bağlandı. 1862'de Osijek'i kuzeye bağlayan yeni Drava Köprüsü açıldı. 1959'da önce Zagreb Üniversitesi'ne bağlı olarak ama sonra değişik fakülteler açılarak sonunda 1975'te Osijek Üniversitesi kuruldu. Şehir bölgesel tarım ve besin endüstrisi merkezi olarak kabul edilip 1962'de büyük bir kolektif kooperatif besin ve tarım maddeleri üretim merkezi kuruldu.

1991-1995 devam eden ve Hırvatistan'ın federal Yugoslavya 'dan ayrılıp bağımsız olması savaşı sırasında Osijek federal ordunun ve yerel Sırp ordusunun hedefi oldu. Komşu şehri olan Vukovar kadar maddi ve insan zayiatı görmedi ise de ciddi savaşlara sahne oldu. Temmuz 1991 ile 1992 ilkbaharında federal Yugoslav ordusu ve onlara yan sağlayan yerel Sırp Krajına Cumhuriyeti hükûmeti birlikleri Vukuvar'i ele geçirdikten sonra Osijek'e hücum ettiler. Hırvatların "Osijek Muharebesi" adı verdikleri çatışmalar ortaya çıktı. Şehir günlerce top ve havan ateşi altında kaldı ve 1200 kadar sivil öldü. Şehir merkezinde önemli bazı binalar mermi isabetleri almakla beraber yıkılmadılar ve savaştan sonra son yıllarda ciddi olarak restorasyona hedef oldular. Bunun yanında savaşta Osijek'in Hırvat idarecisi olan ve Hırvat savunmasına komuta eden General Branimir Glavaš ve 5 diğer Hırvat idareci Sırplara yönetilen harp suçlarından dolayı yargılanarak hapis cezasına çarptırıldılar.

Bu savaşın sona ermesinden sonra 1996'da yapılan bir anlaşma ile Osijek'in doğusunda bulunan ve Sırplarca kontrol edilen bölgeler Hırvatistan'a bağlandı. Bundan sonra savaş dolayısıyla evlerini terk eden göçmenler yavaş yavaş geri döndüler ve Osijek şehir normal barış durumuna geri döndü.

2011 nüfus sayımı itibarıyla Osijek şehir nüfusu 83.496 kişi; metropol nüfusu 107.784 kişidir. Nüfusun % 86.58'lik kısmını Hırvatlar oluşturur. Diğer etnik gruplar: Arnavutlar, Boşnaklar, Karadağlılar, Macarlar, Çingeneler ve Sırplar olarak sıralanır. Nüfusun % 8 'i Ortodoks, % 1'i ise Müslüman olup kalan nüfus Katolik mezhebine bağlıdır.

Osijek'in şu şehirlerle "Kardeş Şehir" bağlantısı vardır:

• Pécs, Macaristan
• Maribor, Slovenya
• Pforzheim, Almanya
• Ploieşti, Romanya
• Tuzla, Bosna-Hersek
• Lausanne, İsviçre
• Nitra, Slovakya
• XIII. Semt, Budapeşte, Macaristan
• Subotica, Sırbistan
• Prizren, Kosova

Osijek Drava Nehri Köprüsü

• 
  1861 hazırlanan Tvrdja Kalesi Plani
• 
  Osijek merkezindeki Tvrdja'da bir manastir binası
• 
  Osijek - Tvrdja Kalesi içinde insa edilen Avusturya mimarili St. Michael Kilisesi
• 
  Osijek - Avusturya "Art Nouveau" mimari stilinde bir bina
• 
  Osijek - Urania Sinamesi
• 
  Osijek - Drava Nehri sahil yolu

• Hırvatistan
• Osijek-Baranya Bölgesi
• Hırvatistan'daki şehirler listesi

Wikimedia Commons'ta Osijek ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Osijek resmi websitesi26 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Osijek şehir portalı 1 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.