Piyemonte - Vikipedi

Piemont Bölgesi Piemonte
İdari bölge
Piemont
Bayrak Arma
İller	Alessandria Asti ili Biella ili Cuneo ili Novara ili Torino ili Verbano-Cusio-Ossola ili Vercelli ili
İdare
• Bölge Başkanı	Roberto Cota (Lega Nord)
Yüzölçümü
• Toplam	25402 km²
Nüfus
• Toplam	4 457 335 (30−4−2.016)

Piyemonte (İtalyanca: Piemonte ; Piemontça: Piemont) İtalya'nın 20 bölgesinden biridir. Özerkliğini 1948 anayasası ile kazanmış olan 20 bölgeden birisi olan Piyemonte'un yüzölçümü 25.399 km², nüfusu ise 4,45 milyondur.

Bölgenin başkenti Torino (Piemontce: Turin) kentidir. Bölge başbakanı Roberto Cota (Lega Nord)'dur.

Piyemonte, kuzeyinde İsviçre'nin Valais ve Ticino kantonları ile İtalya'nın Valle d'Aosta, doğusunda Lombardiya ve Emilia-Romagna, batıda Fransa'nın Rhone-Alpes ve Provence-Alps-Cote d'Azur bölgesi ile Güney Ligurya ile çevrilidir.

Piyemonte, Po Nehri'nin yükseldiği Monviso ve Monte Rosa dahil olmak üzere Alpler ile üç taraftan çevrilidir.

Fransa (Auvergne-Rhône-Alpes ve Provence-Alpes-Côte d'Azur), İsviçre (Ticino ve Valais) ve İtalya'nın Lombardiya, Ligurya, Aosta Vadisi bölgeleri ve çok küçük bir kısmında Emilia Romagna ile sınır komşusudur. Piyemonte coğrafyası %43,3 dağlık, geniş tepelik alanlar (%30,3) ve ovalardan (%26,4) oluşur.

Piyemonte, Sicilya'dan sonra İtalya'nın 20 bölgesinin en büyük ikinci bölgesidir. Bölgenin batısındaki Monviso'nun yamaçlarından yükselen ve İtalya'nın en büyük nehri olan Po nehrinin drenaj havzası üst kısmı ile büyük ölçüde çakışır. Po, bölgeyi üç taraftan çevreleyen Alpler ve Apenin dağları tarafından oluşturulan yarım daireyi boşaltır.

Monte Rosa ve Gran Paradiso masiflerinin engebeli zirvelerinden Vercelli ve Novara'nın nemli pirinç tarlalarına, Langhe, Roero ve Monferrato' un yumuşak yamaçlarından ovalara kırsal bölge çok çeşitlidir.

Tüm bölgenin %7,6'sı koruma alanı kabul edilir. 56 farklı ulusal veya bölgesel park vardır. En ünlülerinden biri Piyemonte ile Aosta Vadisi arasındaki Gran Paradiso Ulusal Parkı'dır.

Piyemonte genellikle ılıman iklimlidir ve Alpler rakım yükseldikçe giderek ılıman-soğuk ve daha soğuk hale gelir. Alçak rakımlarda bulunan bölgelerde, kışlar nispeten soğuktur ancak çok yağmurlu değildir ve genellikle güneşlidir. Bazen bol miktarda kar yağışı olasılığı vardır. Öte yandan kar yağışı, kuzeydoğu bölgelerinde daha az sıklıkta ve ara sıra görülür. Yazlar sıcaktır ve yerel olarak şiddetli gök gürültülü fırtına olasılığı vardır.^[1]

Nüfusa göre sıralanmış 20.000'den fazla nüfuslu Piyemonte'nin diğer kasabaları:

Piyemonte bölgesi şu 8 ile ayrılmıştır:

Piyemonte bölgesindeki nüfusu 20.000'den büyük olan beldelerin listesi aşağıdadır:

Arma	İlçe	Nüfus (kişi)	Alan (km²)	Yoğunluk (kişi/km²)	İl
	Torino	909.538	130,17	6.987	Torino ili
	Novara	104.363	103,02	1.013	Novara ili
	Alessandria	94.161	203,97	462	Alessandria ili
	Asti	75.910	151,82	500	Asti ili
	Moncalieri	58.087	47,63	1.220	Torino ili
	Cuneo	55.464	119,88	463	Cuneo ili
	Collegno	50.222	18,12	2.772	Torino ili
	Rivoli	49.753	29,52	1.685	Torino ili
	Nichelino	48.982	20,64	2.373	Torino ili
	Settimo Torinese	47.796	32,37	1.474	Torino ili
	Vercelli	46.967	79,85	588	Vercelli ili
	Biella	45.845	46,68	982	Biella ili
	Grugliasco	37.590	13,12	2.865	Torino ili
	Casale Monferrato	35.993	86,32	417	Alessandria ili
	Chieri	35.963	54,3	662	Torino ili
	Pinerolo	35.938	50,28	715	Torino ili
	Venaria Reale	34.833	20,29	1.717	Torino ili
	Alba	31.272	54,01	579	Cuneo ili
	Verbania	31.157	36,62	851	Verbano-Cusio-Ossola ili
	Bra	29.796	59,61	526	Cuneo ili
	Novi Ligure	28.687	54,22	529	Alessandria ili
	Carmagnola	28.188	96,38	292	Torino ili
	Tortona	27.534	99,29	277	Alessandria ili
	Chivasso	25.981	51,31	506	Torino ili
	Fossano	24.709	130,72	189	Cuneo ili
	Ivrea	24.250	30,19	803	Torino ili
	Mondovì	22.642	87,25	260	Cuneo ili
	Orbassano	22.172	22,05	1.006	Torino ili
	Borgomanero	21.362	32,36	660	Novara ili
	Savigliano	20.991	110,73	190	Cuneo ili
	Acqui Terme	20.449	33,42	612	Alessandria ili
	Valenza	20.163	50,05	403	Alessandria ili

Piyemonte, tarihin erken dönemlerinde Taurini ve Salassi gibi Kelt-Ligurya kabileleri tarafından iskan edilmişti. Daha sonra bu kabileler burada Augusta Taurinorum (Torino) ve Eporedia (Ivrea) dahil olmak üzere birkaç koloni kuran Romalılar (yaklaşık MÖ 220) tarafından bastırıldılar. Batı Roma İmparatorluğu'nun yıkılmasından sonra bölge sırasıyla Burgundlar, Ostrogotlar (5. yüzyıl), Doğu Romalılar, Lombardlar (6. yüzyıl) ve Franklar (773) tarafından işgal edildi.

9. – 10. yüzyıllarda Macarlar, Sarazenler ve müslüman Morolar tarafından başka saldırılar oldu.^[2] O zamanlar, Kutsal Roma İmparatorluğu içindeki İtalya Krallığı'nın parçası olan Piyemonte, birkaç marke bölgesine ve ilçeye bölünmüştü.

1046'da Savoy'lu Otto, başkenti Chambéry'i (artık Fransa sınırları içindedir) olan Piyemonte'yi Savoy ilçesine kattı. Asti ve Alessandria'nın güçlü belediyeleri ve Saluzzo ve Montferrat markizleri gibi diğer alanlar bağımsız kaldı. Savoy ilçesi 1416'da Savoy Dükalığı oldu ve Dük Emanuele Filiberto, 1563'te koltuğu Torino'ya taşıdı. 1720'de Savoy Dükü Sardinya krallığı'nı kurarak Sardinya kralı oldu ve Torino'nun bir Avrupa başkenti olarak önemini artırdı.

Alba Cumhuriyeti, 1796'da Piyemonte'de Fransaya bağlı bir cumhuriyet olarak kuruldu. Yeni bağlı cumhuriyet Piyemonte Cumhuriyeti, Avusturya ve Rus birlikleri tarafından yeniden işgal edilmeden önce 1798 ile 1799 yılları arasında hüküm sürdü.

Haziran 1800'de Piyemonte'de üçüncü bir bağlı cumhuriyet olan Subalpin Cumhuriyeti kuruldu. 1801'de tam Fransız kontrolüne girdi ve Eylül 1802'de Fransa tarafından ilhak edildi. Viyana Kongresi'nde Sardinya krallığı eski haline dönüştürüldü ve Fransa'ya karşı bir engel olarak güçlendirme için Ceneviz Cumhuriyeti'ni aldı.

Piyemonte, 1820-1821^[3] ve 1848-1849'da Avusturya İmparatorluğu'na karşı daha önceki başarısız savaşların ardından, 1859-1861'de İtalya'nın birleşmesi nde bir sıçrama tahtasıydı. Bu sürece bazen Piyemonteleşme denilir.^[4] Ancak bu çabalar daha sonra kırsal çiftçilerin direnişiyle karşılaştı.^[5][6]

Savoie Hanedanı İtalya kralları oldu ve Torino kısa bir süre İtalya başkenti oldu. Ancak İtalyan başkenti Floransa'ya ve ardından Roma'ya taşındığında, Piyemonte'nin idari ve kurumsal önemi azaldı. Piyemonte'nin tarihsel rolünün tek kabulü, İtalya'nın veliaht prens'inin Piedmonte prensi olarak bilinmesiydi. İtalya'nın birleşmesinden sonraPiyemonte, ilk İtalyan sanayileşmesindeki en önemli bölgelerden biriydi.^[7]

• 
  Nichelino'daki Stupinigi Palazzina di caccia, bir UNESCO Dünya Mirası'dır.
• 
  Piyemonte'nin sembolü Sacra di San Michele'dir.

Piyemonte

• 
  Acqui Terme
• 
  Alba
• 
  Bra
• 
  Carmagnola
• 
  Casale Monferrato
• 
  Domodossola
• 
  Fossano
• 
  İvrea
• 
  Moncalieri
• 
  Mondovì
• 
  Nizza Monferrato
• 
  Orbassano
• 
  Pinerolo
• 
  Racconigi
• 
  Rivoli
• 
  Tortona
• 
  Varallo
• 
  Venaria Reale
• 
  Monviso manzarsı
• 
  La Morra, Novara
• 
  Casorzo, Asti
• 
  San Marzano Oliveto, Asti
• 
  Gabiano Şatosu
• 
  Acqui Terme kaplıcaları, Alessandria
• 
  Torino, Alpler manzarası
• 
  Monferrato tepesi
• 
  Superga Basilikası
• 
  San Giulio Adası - Orta Gölü
• 
  Maggiore Gölü
• 
  Barolo
• 
  Kont Cavour'un Şatosu, Alba, Novara
• 
  Crissolo Cuneo
• 
  Pian della Regina, Crissolo
• 
  Sacra di San Michele, Val di Susa, Torino

Bölgenin gayri safi yurt içi hasılası (GSYİH) 2018'de 137,4 milyar avro oldu ve İtalya'nın GSYİH'sının %7,8'ini oluşturdu. Kişi başına GSYİH, satın alma gücü paritesi ile aynı yıl 31.300 avro veya AB27 ortalamasının %104'üydü. Çalışan başına GSYİH, AB ortalamasının %111'iydi.^[8]

2006'dan beri Piyemonte Yatırım, İhracat ve Turizm Ajansı dış yatırımı kolaylaştırmak için Piyemonte sanayi ve turizmini tanıtmaya başladı. Ajans, bölgeyi uluslararası düzeyde tanıtmak için önceden var olan yerel kuruluşlar tarafından yürütülen faaliyetleri birleştiren ilk İtalyan kurumuydu.

Bölge, en önemlisi FIAT grubunun bulunduğu Torino olmak üzere büyük sanayi merkezlerini kapsar ama artık kitlesel pazarda FIAT arabaları değil daha az miktarlı ama lüks Maserati arabaları üretilir (2020'de üretim sayısı 36.702 araçtı).^[9] Eski FIAT tesislerinin çoğu artık başka şirketlerindir: havacılık Leonardo S.p.A.'ya, turbo jet motorları General Electric'e, yüksek hızlı trenler Alstom'a, rulmanlar SKF'ye aittir. FIAT artık bağımsız bir şirket olarak yoktur. Araba üretimi Stellantis'e ait olup kamyon, otobüs, traktör, tarım ve inşaat makineleri bağımsız CNH Industrial şirketi tarafından üretilmektedir (üretim faaliyetlerinin çoğu Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılmaktadır. Piyemonte'de yalnızca San Mauro Torinese'de New Holland ekskavatörlerinin ve Torino'da IVECO dizel motorlarının üretimi yapılmaktadır) Artık hiçbirinin merkezi Torino'da değildir ancak bazı araştırma ve geliştirme merkezleri hala çalışmaktadır.

İtalyan motorlu araç üretiminin zirvesine 1989'da 2,22 milyon adetle ulaşıldı ancak 2019'da (COVID pandemisinden önce) araç üretimi sadece 0,92 milyon adetti. Mevcut İtalyan otomobil üretimi bile artık maliyet düşürmek için Pomigliano d'Arco (2020'de 140.478), Melfi (2020'de 229.848) ve Atessa'ya (2020'de 257.026) olacak şekilde Güney İtalya'ya taşındı.^[9]

Bazı otomotiv tedarikçileri hala buradadır:

• Magneti Marelli üretimleri: Venaria Reale ve Rivalta di Torino'da egzoz sistemleri, elektronik sistemler, süspansiyon sistemleri ve otomotiv aydınlatma sistemleri
• Dana Graziano üretimleri: çift kavramalı şanzıman, vites kutusu, aktarma organı ve bunların mekatronik bileşenleri
• SKF rulmanları
• lastik üreticileri: Michelin ve Pirelli

Yüksek teknoloji üretiminde bazı önemli şirketler buradadır:

Comau (endüstriyel robotlar) ve Prima Industrie (lazer ekipmanı).

Silikon wafer üretimi MEMC tarafından Novara'da yapılır.

Bir zamanlar fabrikaları Scarmagno ve Ivrea'daki büyük elektronik endüstrisi Olivetti küçük ölçekli bilgisayar hizmet şirketi olmuş artık bilgisayar üretmemektedir.

Leonardo Elettronica, Torino-Caselle'de uçak görev sistemleri ve havacılık bilgisayarları geliştirir ve üretir.

Piyemonte'de çok uzun bir zamandır makine yapımı, kazı makineleri, teleskopik yükleyiciler, endüstriyel buzdolapları, baskı makineleri, kağıt makineleri, paketleme makineleri, cam makineleri, türbinler ve yüksek hızlı tren imalatı yapılmaktadır.

• 
  Ekskavatör
  New Holland E 215B
• 
  Teleskopik Taşıyıcı Merlo Roto
• 
  Robot
  Comau Aura
• 
  Yüksek hızlı tren
  Alstom AGV

Aslında Piyemonte'deki en önemli sektörlerden birisi askeri havacılık ve fabrikalarıdır:

• Leonardo Uçak Torino-Caselle (Kuzey ve Güney), çok rollü saldırı jeti Eurofighter Typhoon'un son montajı, kara saldırı jeti AMX ve askerî nakliye uçağı C-27J Spartan
• Leonardo Uçak Novara-Cameri, gizli hareket çok rollü saldırı jeti Lockheed Martin F-35 'in son montajı
• Borgaretto, Torino-Sangone,Rivalta di Torino'da General Electric Avio Aero gaz türbini için mekanik şanzıman imalatı, dökümhane
• Avio Torino'da Vega roketinin son montajı

• 
  Eurofighter Typhoon
• 
  Lockheed Martin F-35
• 
  Alenia C27J Spartan
• 
  AMX
• 
  Vega C

İtalya hala dünyanın en büyük taranmış (2018'de %71,8)^[10] ve penye (73.4% in 2018)Kaynak hatası: <ref> etiketi için </ref> kapanışı eksik (Bkz: Kaynak gösterme) yünlü kumaş ihracatçısıdır. Bunlar, Çin tekstil ihracatının hakim olmadığı tek iki kumaş türüdür. İtalya'da yün işleyen üç sanayi bölgesi vardır. Bunlardan biri Biella, Piyemonte'dedir.

Yün işlemenin bazı temel aşamaları kısmen aşağıda gösterilmiştir:

• 
  Ovma
• 
  Taraklama
• 
  Penye
• 
  Dokuma

İtalya'nın dört endüstriyel mücevherat bölgesinden biri Valenza'dadır. Damiani, Bulgari ve Cartier gibi büyük mücevher şirketlerinin ve diğer birçok küçük şirketin burada fabrikaları vardır.

• 
  Valenza'daki Bulgari fabrikası
• 
  Cartier: Bismarck Safir Kolye
• 
  Cartier: Mackay zümrüt ve pırlanta kolye

2006'dan bu yana Piedmont bölgesi, Po vadisi ve kuzey İtalya'nın zengin tarımsal ve bağcılık değerini vurgulayan Slow Food hareketinin ve Terra Madre'nin başlamasından yararlandı.

Eataly yemek salonları zinciri Slow Food ile işbirliği içinde çalışır. Piyemonte, İtalya'nın önde gelen şekerleme, kahve, pirinç ve beyaz yer mantarı üreticisidir.

Kaliteli DOC ve DOCG şarapları üretiminde 1.982.718 hl ile 20 yer arasında 3. sırada, tüm türlerde ise (beyaz, kırmızı, tatlı, köpüklü) 17 DOCG şarabı vardır. 2019'da Piyemonte, İtalya'dan yapılan şarap ihracatının %16,5'ini üretti ve %36 ile Veneto'nun ardından ikinci sıradaydı.^[11]

Piyemonte'deki tipik gıda sanayileri:

• Alkollü içkiler
  • Nebbiolo, Barbera ve Dolcetto üzümlerinden kaliteli sek kırmızı şarap üretimi
  • Kaliteli sek beyaz şarap üretimi
  • Dolcetto ve Erbaluce üzümlerinden tatlı beyaz şarap üretimi
  • Piyemontede icat edilen vermutun üretimi
  • Asti Spumante, Alta Langa, Cortese di Gavi marka köpüklü şarap üretimi
• Kahve
  • Lavazza kahve üretimi
  • Bicherin kahve/çikolata likörü üretimi
• Şekerleme
  • Geleneksel çikolata Gianduiotto üretimi
  • Çeşitli çikolata ve pralin üretimi
  • Torrone üretimi
  • Nutella tatlı hamur üretimi
  • Bisküvi üretimi
• Nefis yiyecekler
  • Alba'dan beyaz yer mantarı ve çeşniler, bal, salam ve prosciutto gibi beyaz yer mantarlı ürünlerin üretimi
  • Çok kaliteli marine edilmiş sığır Gradisca veya kurutulmuş sığır eti üretimi Bresaola
• Tahıllar
  • Kuru risotto karışımları üretimi

• 
  Barola şarabı
• 
  Vermut Martini
• 
  Asti Spumante
• 
  Coffee Lavazza
• 
  Gianduiotto çikolatası
• 
  Nutella
• 
  Alba'dan beyaz yer mantarları
• 
  Risotto ai funghi porcini
• 
  Grissini

İşsizlik oranı 2020'de %7,5 oldu.^[12]

Piyemonte ovası verimli bir tarım bölgesidir. Piyemonte'deki ana tarım ürünleri tahıllar, ulusal üretimin %10'undan fazlasını temsil eden pirinç, mısır, şarap yapımı için üzüm, meyve ve süttür.^[13] 2000 yılında 800.000'den fazla büyükbaş hayvanla, hayvancılık üretimi Piyemonte'deki toplam tarımsal üretimin yarısını oluşturur.

Piedmont, İtalya'daki en büyük bağcılık bölgelerinden biridir. 700 km² (170.000 akre) üzüm bağının yarısından fazlası Denominazione di Origine Controllata (DOC) tescillidir. Alba yakınlarındaki Langhe'den Barolo ve Barbaresco ve Asti çevresindeki bağlardan Moscato d'Asti ve köpüklü Asti gibi prestijli şaraplar üretir. Asti şehri, Tanaro Nehir ovasında Torino'nun yaklaşık 55 km (34 mil) doğusundadır ve 22 Haziran 2014'te resmi olarak UNESCO Dünya Mirası alanı ilan edilen dünyanın en iyi bilinen İtalyan şarap bölgelerinden biri olan Montferrat'ın en önemli merkezlerinden biridir.^[14] Yerli üzüm çeşitleri arasında Nebbiolo, Barbera, Dolcetto, Freisa, Grignolino ve Brachetto bulunur.

Piyemonte'de turizm, yaklaşık 75.534 kişiyi istihdam eder ve konaklama ve yemek sektöründe faaliyet gösteren 17.367 şirketi, 1.473 otel ve diğer turistik konaklama yerlerini kapsar. Sektör, İtalya'da 80.196 milyon Euro'luk toplam tahmin edilen turizm harcamasının %3,3'ü olan 2.671 milyon Euro'luk bir ciro elde eder.

Bölge, hem yabancı ziyaretçiler hem de İtalya'nın diğer bölgelerinden gelenler arasında popülerdir. 2002'de 1.124.696'sı (%42) yabancı olmak üzere toplam 2.651.068 turist geldi.

Piyemonte'de geleneksel olarak önde gelen turizm bölgeleri, toplam gecelemelerin %32,84'ünü oluşturan Göller Bölgesi'dir ("Piyemonte rivierası") ve %26,51'ini oluşturan Torino metropol alanıdır.^[15]

Piyemonte'de 2006'da Torino 2006 Kış Olimpiyatları ve 2007'de 2007 Dünya Üniversiteler Kış Oyunları yapıldı.

Alp turizmi, Alagna Valsesia ve Sestriere gibi oldukça gelişmiş birkaç istasyonda yoğunlaşma eğilimindedir. 1980 civarında, uzun mesafe yolu Grande Traversata delle Alpi (GTA), uzak, seyrek yerleşimli vadilerin çeşitliliğine daha fazla dikkat çekmek için yapıldı.

Piyemonte'deki turizm endüstrisi içinde Kraliyet Rezidansları sisteminden de bahsedilmelidir. Herşeyden önce, 1997'den beri UNESCO Dünya Mirası Alanlarının bir parçasıdır ve ikinci olarak, İtalya'nın başka bir yerinde böyle bir ağ bulunamadığı için bölgenin bir özelliğini temsil eder. Savoy Kraliyet Evi Konutları, Piyemonte'nin tarihi ve kültürel mirasına aittir ve günümüzde turizm alanında merkezi bir rol oynar.^[16] Turizm endüstrisinin birkaç oyuncu ve paydaşın bir karışımı ile tanımlandığı gerçeklikte, Kraliyet Konutları gibi bir sistemin veya ağın oluşturulması, rekabet avantajının yanı sıra tüm bölge için ek bir faydayı temsil eder.^[17] Bu yüzden turizmin uzun vadeli değer yaratmada kilit bir faktör olduğu ve işbirlikçi bakış açısıyla çalışmanın esas olduğu düşünüldüğünde^[18] Kraliyet Konutları ağı dikkate değer bir örnektir.

Fréjus ve Colle di Tenda tünelleri ve Montgenèvre Geçidi aracılığıyla komşu Fransa ile bağlantılar vardır. Piyemonte ayrıca İsviçre ile Simplon ve Büyük St Bernard geçitleriyle bağlantı kurar. İsviçre'ye İsviçre sınırı üzerinde Arona'dan başlayıp Locarno'da biten doğu Piyemonte'yi geçen normal bir yol üzerinden ulaşmak mümkündür.

Bölge, İtalyan bölgeleri arasında en uzun otoyol ağına sahiptir (yaklaşık 800 km). Torino'dan başlayarak onu bölgedeki diğer illere ve İtalya'nın diğer bölgelerine bağlar.

2001'de 1.000 kişiye düşen binek otomobil sayısı 623'tü (575 olan ulusal ortalamanın üzerindedir).^[13]

Torino–Milano hızlı treni vardır ve seyahat süresi sadece 52 dakikadır.

Torino-Caselle Uluslararası Havaliman'dan iç ve dış hat uçuşları yapılır. 2019'da (COVID-19 pandemisinden önce) 3.952.158 yolcu ve 3.334 ton kargo elleçlemiştir.^[13]

Piyemonte ekonomisi, İtalya'nın önde gelen üniversitelerinden bazıları da dahil olmak üzere, yüksek öğrenime yönelik zengin bir devlet desteği geçmişine dayanır. Piyemonte, ünlü Torino Üniversitesi, Torino Politeknik Üniversitesi, Eastern Piedmont Üniversitesi ve daha yakın zamanda Birleşmiş Milletler Bölgelerarası Suç ve Adalet Araştırma Enstitüsü'ne ev sahipliği yapmaktadır.^[19]

Wikimedia Commons'ta Piyemonte ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Piyemonte bölgesi resmî Web sitesi^{[ölü/kırık bağlantı]} (İtalyanca) (Erişme:28.1.2009)
• Curlie'de Piyemonte (DMOZ tabanlı)

Koordinatlar: 44°57′35, N°7′55