Poznań Ayaklanması - Vikipedi

Poznań Ayaklanması
Soğuk Savaş

"Ekmek istiyoruz!" (gizli polis arşivinden)
Tarih28–30 Haziran 1956
Bölge
Poznań, Polonya Halk Cumhuriyeti
Sonuç Devlet güçlerinin zaferi; Polonya Ekimi'nin başlangıcı
Taraflar
Protestocular PHO, PİGB, Służba Bezpieczeństwa
Komutanlar ve liderler
Grev komitesi Stanislav Poplavsky
Güçler
100.000 (silahlı olan kişi 200'den az)[1] 10.000 kişi ve 390 tank[1]
Kayıplar
57–100+ ölü, 600 yaralı[2] 8 ölü,[3] birkaç yaralı

Poznań Ayaklanması, 1956 Poznań ayaklanması yahut Poznań Haziranı (Lehçe: Poznański Czerwiec), Polonya Halk Cumhuriyeti'nin totaliter yönetimine karşı vuku bulan ilk kitlesel protesto eylemi. Olaylar, Cegielski Fabrikaları (vagon, lokomotif gibi raylı taşıma araçları üreten tesisler) işçilerinin 28 Haziran 1956 tarihinde, daha iyi çalışma ve yaşam koşulları talep etmek için düzenledikleri gösterilerle başladı ve çok kısa sürede sert ve kanlı bir biçimde bastırıldı.

Sayıları yaklaşık 100.000'i bulan protestocu grup, şehir merkezinde, yerel Kamu Güvenliği Bakanlığı binasına yakın bir yerde toplandı. Gösterileri bastırma emri alan Sovyet-Polak General Stanislav Poplavsky, emrindeki 400 tank ve Polonya Halk Ordusu'ndan ve Polonya İç Güvenlik Birlikleri'den toplam 10,000 asker ile göstericileri dağıttı. Olaylar sırasında sivil protestocuların üzerine ateş açıldı. Yüzlerce kişi yaralandığı gösteride ölü sayısının 57[3] ila 100 kişi arasında olduğu sanılmaktadır,[2] ayrıca ölenler arasında Romek Strzałkowski isimli 13 yaşında bir çocuk da bulunmaktadır. Poznań protestoları, daha sonra Polonya Ekimi olarak adlandırılacak ve SSCB'nin etkisinden daha uzak bir hükûmeti görev başına getirecek olayların da dönüm noktası olacaktı.

Olayların gelişimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Josef Stalin'in ölümünden sonra başlayan destalinizasyon süreci, tüm Doğu Bloku ülkelerinde, yaşamsal pek çok konuyu tartışmaya açtı. Nikita Khrushchev'in Sovyetler Birliği Komünist Partisi 20. Kongresi'nde yaptığı konuşma diğer komünist ülkelerde de geniş etki yarattı. Polonya'da da "tek adam sultasının" sorgulanmasına yol açtı. Bunun yanı sıra SSCB'nin tüm uygulamalarını birebir taklit etmek yerine, sosyalizmin yerel ihtiyaçlara göre yorumlanması fikri geniş şekilde tartışılmaya başlandı. Stalin'in Büyük Temizlik sırasında, Polonya Komünist Partisi üyelerine yönelik infaz ve tasfiyeleri de Polonya Birleşik İşçi Partisi üyeleri arasında eleştiri ve tartışmalara konu oluyordu.[4]

Ülkede anti-komünist bir direniş de baş göstermişti. Önde gelen muhalif liderler ve aydınlar, Varşova'da Klub Krzywego Koła (Çarpık Düzen Kulübü) adında bir örgütlenme altında birleştiler. Burada; Polonya'nın bağımsızlığı, devlet güdümündeki ekonominin başarılı olup olamayacağı, hükûmetin halka karşı nobran tutumu, hatta II. Dünya Savaşı'na katılan Batı'daki Polonya Silahlı Kuvvetleri ve Armia Krajowa üyesi savaş gazilerinin, Nazi direnişi sırasındaki bir takım eylemeleri tartışma konusu yapılıyordu. Aydınlar, toplumu ilgilendiren konuların kamuoyu önünde yeterince tartışılmadığı yüksek sesle dillendirirken, işçiler de sokağa döküldü. Halk, hükûmet propagandalarının aksine, yaşam koşullarının gittikçe kötüleştiğini, parti ve diğer devlet görevlileri ile kendi aralarında aşılmaz bir uçurumun olduğunu görüyordu.[4]

Poznań şehri, Polonya Halk Cumhuriyeti'nın önde gelen şehirlerinden ve endüstri merkezlerinden birisiydi. 1955 yılı sonbaharında, şehirdeki gerginlik ve huzursuzluk iyice artmıştı. Şehirdeki en büyük üretim tesisi olan Cegielski Fabrikaları'nın metal işçileri, udarnik adı verilen kalifiye işçilere getirilen ek vergiden yakınmaktaydılar. Yeni ek vergiler birkaç bin işçiyi olumsuz şekilde etkilemekteydi. İşletmenin yerel yöneticileri, üst düzey yönetimin basiretsiz tutumu sebebiyle, konu hakkında işçileri tatmin edecek bir gelişme sağlayamıyorlardı. Sonraki birkaç ay boyunca, Polonya Makine ve Endüstri Bakanlığı'na ve Polonya Birleşik İşçi Partisi Merkez komitesine gönderilen; dilekçe mektup ve heyetler, bir sonuç elde edemediler.[4]

Başkente 23 Haziran'da gönderilen 27 kişilik işçi heyeti, 26 Haziran akşamı, taleplerinin en azından bir kısmının yerine getirileceğinden emin şekilde Poznań'a geri döndü. Ertesi sabah işçilerle görüşen Makine ve Endüstri Bakanlığı yetkilileri, önceden verdikleri sözlerden vazgeçtikleri bildirdiler.[4]

Grev

[değiştir | kaynağı değiştir]
Poznań 1956, Kochanowskiego Caddesi; kurbanlardan biri taşınıyor
Poznan merkezinde, Josef Stalin Meydanı'nda sadece tanklar kalmış

Saat 6:00'da, H. Cegielski fabrikasında grev başladı. Çoğunluğu, ekstra prim almak için belirlenen üretim kotalarının hükûmet tarafından arttırılması dolayısıyla, prim ödemelerinden mahrum kalan işçilerden oluşan ve fabrika işçilerinin %80'ini ihtiva eden kalabalık bir grup, şehir merkezine doğru yürüyüşe geçti. Ücret kayıplarının telafi edilmesinin yanın sıra, daha fazla özgürlük talep ediyorlardı. Gruba, yol boyunca diğer üretim tesislerindeki işçiler ve öğrenciler de katıldı.[5]

Saat 9:00'dan 11:00'e kadar, polis müdürlüğü ve çeşitli hükûmet binalarının da bulunduğu, Poznań İmparatorluk Sarayı'nın önündeki Adam Mickiewicz Meydanı'na, yaklaşık 100,000 kişi toplandı. Hatta bazı polisler bile göstericilerin safına geçmişti. Göstericiler, gıda fiyatlarının düşürülmesini, çalışanların haklarını ve ücretlerini erozyona uğratan son yasal değişikliklerin geri alınmasını istiyor, ücretlerde artış talep ediyorlardı. Yerel yetkililerin ortaya çıkarak, bu talepleri karşılayacak konumda olmadıklarını bildirmeleri üzerine, göstericiler Polonya Başbakanı Józef Cyrankiewicz ile görüşmeyi talep ettiler.[5]

Göstericilerin arasına karışan provokatörlerin, yetkililerle görüşmeye giden delegelerin tutuklandıkları yönünde yaydıkları haber neticesinde, saat 10:00'dan sonra durum daha da kötüleşti. Milicja Obywatelska adı verilen yerel polis güçleri, kalabalığı ve gösteriyi kontrol altına almakta aciz kalmıştı. Gösteri, ayaklanmaya dönüştü. Göstericiler, tutukladıklarını sandıkları delegeleri kurtarmak üzere Młyńska Caddesi'ndeki hapishaneye yöneldiler. Saat 10:50'de, göstericiler yüzlerce mahkûmu serbest bıraktılar, saatler 11:30'a ulaştığında, hapishanenin deposundaki silahlar çoktan göstericilerin eline geçmişti[5]

Göstericiler Komünist Parti temsilciliğini tahrip ettiler ve 11:00 civarında da Kochanowskiego Caddesi'ndeki Kamu Güvenliği Bakanlığı'na saldırdılar. İlk kez bu binadan göstericilerin üzerine ateş açıldı. Göstericiler saat 18:00'e kadar, göstericiler Poznań ve civarındaki pek çok hükûmet binasını işgal etmiş ya da kuşatmıştı. Bölge mahkeme binası, savcılık ofisi, Dąbrowskiego Caddesi'ndeki yayın bozma istasyonu, Junikowo'daki polis istasyonu, Wilda, Swarzędz, Puszczykowo ve Mosina işgal edilmişti. Mrowino'daki hapishane ve Poznań Teknoloji Üniversitesi kampüsündeki askeri akademi işgal edilerek, buralarda bulunan silahlara göstericiler tarafından el konulmuştu. Mahkeme binasındaki ve polis merkezindeki evraklar da tahrip edildi.[5]

Olaylar bu minvalde gelişirken, saat 11:00 sularında, hükûmet binalarını korumak üzere, Mekanize ve Zırhlı Birlikler Subay Okulu'ndaki Poznań garnizonundan, 16 tank, 2 zırhlı taşıyıcı ve 30 araçtan oluşan bir askerî birlik harekete geçirildi. Ancak göstericilerle askerler arasında bir çatışma yaşanmadığı gibi, askerlerle gösericiler arasında dostça bir sohbet başlamıştı; kimi raporlarda iki tankın ele geçirildiği ve askerlerinin elinden silahlarının alındığı bildirilmişti.[6] Sonrasında Ulusal Savunma Bakanı Sovyet General Konstantin Rokossovsky (bu olaydan sonra Polonya silahlı kuvvetlerinin başına getirilmiştir) durumu bizzat ele almaya karar verdi ve olayların akışı dramatik şekilde değişti.[1][6][7][8]

Rokossovsky, yardımcısı olan Polak-Sovyet General Stanislav Poplavsky'yi beraberinde düşük rütbeli Sovyet subaylarla birlikte, ayaklanmayı Rus yöntemleriyle bastırmak üzere gönderdi. Bu ayaklanma, 1953'te zamanında bastırılmadığı için, birçok bölgeye yayılan Doğu Alman Ayaklanması gibi olmamalıydı. Rus subaylar saat 14:00'de Ławica Havaalanı'na ulaştılar ve komutayı devraldılar. Poplavsky, Poznań garnizonundaki yerel kuvvetleri kullanmak yerine, Silezya Askeri Bölgesi'ndeki birlikleri ve Poznań'ın kuzeyindeki Biedrusko askeri üssünde konuşlu özel kuvvet askerlerini göreve çağırdı. Askerlere, bu gösterilerin, devam etmekte olan Poznań Uluslararası Fuarı'na gölge düşürmek isteyen Alman provokatörler tarafından organize edildiği söylendi.[1][6][7][8]

Ertesi gün saat 16:00-17:00 arasında Poplavsky kumandasında, Polonya 10. Zırhlı Tümeni, Polonya 19. Zırhlı Tümeni, Polonya 4. Piyade Tümeni, Polonya 5. Piyade Tümeni ve Polonya İç Güvenlik Birlikleri'nden oluşan 10,300 kişilik; tanklar, zırhlı araçlar, toplar ve asker dolu araçlardan müteşekkil konvoy, şehre girişini, bir geçit töreni yaparmışçasına ancak iki saatte tamamlayabildi ve kısa zamanda tüm kenti kuşatma altına aldı. Gece 9:00'da ise bir gözaltı dalgası başladı. Gözaltına alınanlar Ławica Havaalanı'na götürülüyor, burada haşin bir sorgulamaya tabi tutuluyorlardı. (Ağustos tarihine kadar tutuklamalar devam etti. Toplam 746 kişi tutuklandı. Gösteriler ise 30 Haziran tarihine kadar, askerlerin silahlı çatışma sonucunda gösteriyi bastırmasına kadar devam etti. 29 Haziran tarihinde şehre gelen Başbakan, yerel radyo istasyonunda yaptığı konuşmada Halkın hükûmetine el uzatan, akılsız provakotörlerin elinin kesileceğinden kimsenin şüphesi olmasın diyordu[5][9]

Zaiyatların sayısı konusunda, bugün bile araştırmacalar arasında hala fikir birliği bulunmamaktadır. Ulusal Anma Enstitüsü üyesi, tarihçi Łukasz Jastrząb, zaiyatları 57 ölü (hükûmet kuvvetlerinden sekiz ölü de dahil) ve 600 yaralı olarak tahmin etmektedir. Enstitünün diğer bir üyesi olan akademisyen Stanisław Jankowiak, kesin deliller sunamasa da ölü sayısının 100 kişinin biraz üzerinde olduğunu iddia etmektedir.[2] Gazete kupürlerinde ise ölü sayısının yetmişin biraz üzerinde olduğu yönünde haberler bulmak mümkündür.[10]

Olayların sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Haziran 1956 kurbanlarının birinin cenaze töreni
Göstericilerin yargılanması

İlk birkaç günde tutuklananların sayısı 25 kişi kadardı. Takip eden haftalarda 196'sı işçilerden oluşan;[3] birkaç yüz kişi tutuklandı.[5] Tutuklan kişilerin avukatlığını yapan Stanisław Hejmowski, çatışmalarda masum sivillerin öldürüldüğünü iddia ettiyse de, hükûmet tarafından baskı altına alınarak susturuldu.[kaynak belirtilmeli] Hükûmet, göstericileri "Batılı gizli servislerce kışkırtıldıklarına" dair ifade vermeye zorladıysa da, bunda başarısız oldu. Fakat bu iddia, yıllarca Polonya devletinin savunduğu argüman olmaya devam etti.[11]

Kısa bir sonra ideologlar, SSCB'nin desteğini kaybettiklerini anladılar. Rejim, ücret artışı yaparak ve bazı reformlara imza atarak, yaptıklarını telafi etmeye çalıştı. Komünistler lider değişimi gerekliliğinin de farkına vardılar ve daha ılımlı olduğuna inanılan Władysław Gomułka'yı lider olarak seçtiler. Tüm bu değişimler ve reformalar, daha sonra Polonya Ekimi ("Gomułka Thaw") olarak adlandırıldı. Atılan ılımlı adımlara rağmen, devlet çeyrek yüzyıl boyunca, Poznań olayları ile ilgili sansürü ve yayın yasağını sürdürdü.[12]

Tarihçilerin, olayla ilgili kaynaklara erişimi engellendi ve yıllar boyunca, Poznan olayları ile ilgili haberler, ayıklanarak kamuoyuna sunuldu. Olaylar, protestoya katılanların ve muhalif grupların hafızasında saklandı. 1980 yılındaki Gdańsk Anlaşması'ndan sonra, bağımsız bir yönetime sahio işçi sendikası Solidarity'nin ilk eylemlerinden birisi, Haziran 1956 Poznań olayları için bir anıt yaptırmak oldu[12]

1956 Poznań olaylarının, Polonya'nın yakın tarihinde bir dönüm noktası olduğu ve Avrupa'da komünizmin çöküşününü hazırlayan etkenlerden biri olduğu konusunda tarihçiler hemfikirdir. Böyle olmakla birlikte bu protestolar ideolojik ve anti-komünist saiklerle ve politik taleplerle değil, işçilerin daha iyi çalışma koşulları ve ücretler gibi ekonomik istekleriyle başlamıştır. Protestolar sırasında işçiler kızıl bayrak bayrak taşıyarak, "Enternasyonal" şarkısını söylüyor ve "ekmek istiyoruz" diyerek slogan atıyorlardı. Hükûmetin taleplere yanıt vermemiş olması, çok daha büyük politik değişikliklerin de kapısını aralamıştı. Sonradan vuku bulacak Solidarity hareketinde çok daha büyük politik reformlar talep edilecekti.[10][13]

Anma etkinlikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
1956 olaylarını anmak için, Poznań'da inşa edilen haçlar. Eski anıtta yapılan revizyondan sonra 2006 yılında çekilmiş fotoğraf.

21 Haziran 2006'da olayların 50. yıldönümünde, Polonya Parlamentosu Sejm, 28 Haziran tarihini, "Haziran 1956 Poznań olaylarını anma günü" olarak tatil ilan etti.[14]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d (Lehçe) Waldemar Lewandowski, Poznańska bitwa pancerna 3 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Gazeta Wyborcza, 29 June 2006. Last accessed on 10 August 2007
  2. ^ a b c (Lehçe) "Z perspektywy historyka i w świetle dokumentów…" 6 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – interview with dr Łukasz Jastrząb
  3. ^ a b c (Lehçe) Andrzej Paczkowski, Pół wieku dziejów Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, ISBN 83-01-14487-4, p. 203
  4. ^ a b c d Reasons for the outbreak 3 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from the official city of Poznań website dedicated to 1956 events. Last accessed on 22 Mart 2015.
  5. ^ a b c d e f Black Thursday – course of events 13 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from the official city of Poznań website dedicated to 1956 events. Last accessed on 3 April 2007.
  6. ^ a b c (Lehçe) Piotr Bojarski, Przebieg wydarzeń podczas czarnego czwartku 1 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Gazeta Wyborcza, 28 June 2006. Last accessed on 10 August 2007
  7. ^ a b (Lehçe) Waldemar Lewandowski, Sowieccy generałowie w polskich mundurach Gazeta Wyborcza, 29 June 2006. Last accessed on 10 August 2007
  8. ^ a b (Lehçe) Waldemar Lewandowski, Jak wojsko pacyfikowało powstanie Gazeta Wyborcza, 28 June 2006. Last accessed on 10 August 2007
  9. ^ Radio Free Europe Background Reports 2 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: 1976-12-2
  10. ^ a b Hot June '56 21 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Warsaw Voice 31 May 2006. Last accessed on 3 April 2007.
  11. ^ Investigation from the official city of Poznań website dedicated to 1956 events. Last accessed on 3 April 2007.
  12. ^ a b Forbidden remembrance and The monument from the official city of Poznań website dedicated to 1956 events. Last accessed on 3 April 2007.
  13. ^ Interview with Karol Modzelewski, one of the leaders of the revolt 17 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Last accessed on 3 April 2007.
  14. ^ (Lehçe) UCHWAŁA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 21 czerwca 2006 r. w sprawie ustanowienia dnia 28 czerwca Narodowym Dniem Pamięci Poznańskiego Czerwca 1956 24 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Last accessed on 3 April 2007

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Poznań_Ayaklanması&oldid=32592489" sayfasından alınmıştır