Rutullar - Vikipedi

Rutullar
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Rusya
35.240 (2010)
27.849[1]
 Azerbaycan20.000-30.000 (2004)[2][3][4] до 20 000 (~2000)[2][5][6][7][8][9][10]
 Ukrayna137 (2001)
 Gürcistan98 (2010)
 Kazakistan82 (2009)
 Özbekistan53 (1989)
 Türkmenistan33 (1989)
Diller
Rutulca
Din
İslâm
İlgili etnik gruplar
Dağıstan

Rutullar, Rusya'ya bağlı Dağıstan'da ve Azerbaycan'ın kuzeyinde yaşayan bir Kuzey Kafkasya halkıdır.

Dilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rutulca, Kuzeydoğu Kafkas dillerinin Dağıstan öbeğinde yer alır ve bugün Dağıstan Anayasası tarafından tanınmış 14 dilden biridir.

Aynı zamanda Rutullar yaşadıkları ülkelerin dillerini de konuşmaktadırlar (Rusça ve Azerice).

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya'daki Rutul sayısı 2010'da 35.240 olarak tespit edilmiştir.[11][12]

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rutulların erken tarihi, MÖ 4. yüzyılın sonları ila 1. yüzyılın ortalarında kurulan Albanya devletiyle bağlantılıdır.

Orta Çağ

[değiştir | kaynağı değiştir]

13. yüzyılda Moğol istilası sırasında Rutullar, Altın Orda'ya bağımlılıktan kurtulmayı ve iki büyük toplumsal birlik kurmayı başardılar.[13][14]

Rusya'ya katılmadan önce, Rutulların ikamet ettiği bölge “Özgür Rutul Toplumu” idi.[15][16][17][18]

Çarlık dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

18. yüzyılda Dağıstan'ın diğer halklarının yanı sıra Rutul köyleri sakinleri, bölgeyi işgal eden Nadir Şah'ın Pers birliklerine direndiler. Efsaneler, Nadir Şah'ın Rutul'u kuşattığını ancak alamadığını söylüyor. Belgelere göre, Pers Hanı komutasındaki bir müfreze 1741'de Rutul'u kuşattı, ancak ele geçiremedi.[19]

Sovyet dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1917'de Dağ Cumhuriyeti kuruldu, Arapça devlet dili olarak yaygınlaştı ve okullarda öğretildi. 1921 Ekim Devrimi'nden sonra Dağıstan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Rutulular Sovyet iktidarını tanımadılar ve ona karşı silahlı direnişe öncülük ettiler.[80] Böylece, Mayıs 1930'da Khnov'da Sovyet karşıtı bir ayaklanma patlak verdi. İsyancılar Borch'un başka bir Rutul köyünü ele geçirdi ve Rutul'a doğru hareket ederek yol boyunca Akhtynsky bölgesindeki Gdym ve Fiy Lezgin köylerini ele geçirdi. OGPU'nun Kuzey Kafkasya Bölümü'nün 5. alayının birimleri ve Kızıl partizanların müfrezeleri ayaklanmayı acımasızca bastırarak onlara karşı atıldı.[[20]

Yetkililer 1925'ten bu yana okulları kapatmak, Arapça dilini ortadan kaldırmak ve yerel imamları ortadan kaldırmaktan oluşan İslam karşıtı bir kampanya başlattı. 1920'li yılların sonunda Sovyet hükümeti Rutulları ve Tsakhurları Azerbaycanlılarla asimile etmeye ve Agülleri Lezgiler olarak sınıflandırmaya karar verdi. James Olson'a göre, o zamanki hükümetin kültürel manipülasyon politikası, Rutul nüfusu arasında kızgınlığın artmasına, Rus kültürünün reddedilmesine yol açtı ve birçok Rutul sakini, Azerbaycanlılarla birleşme sürecine karşı çıktı. Bu yıllarda yetkililerin yoğunlaştırılmış asimilasyon politikası, Rutulların resmi sayısının 1929'da 10.500 kişiden 1955'te 6.700 kişiye düşmesine yol açtı ve ardından doğal nüfus artışı nedeniyle Rutul nüfusunun sayısı artmaya başladı.[21][22]

1929'da Lucheksky bölgesinden Rutulsky bölgesi kuruldu.

II. Dünya Savaşı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer halkların yanı sıra Rutullar da Alman birlikleriyle savaştı. Savaş yıllarında yaklaşık 3.000 kişi (eksik verilere göre) Rutul bölgesini hem gönüllü olarak hem de seferberlik yoluyla orduya katılmak üzere terk etti.[23]

Edebiyat

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • (Rusça) Лавров Л. И. Рутульцы в прошлом и настоящем // Кавказский этнографический сборник. — М.-Л.: Издательство АН СССР, 1962. — Т. 3.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи аселения 2010 года". gks.ru. 29 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2011. 
  2. ^ a b "Константин Казенин: О чём Медведева не спросят в Азербайджане?" (Rusça). 1 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2015. 
  3. ^ "Проблемы коренных народов Кавказа" (Rusça). 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2015. 
  4. ^ "Rutuls in Azerbayjan" (Rusça). 20 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2014. 
  5. ^ Ибрагимов Г.Х. Рутульский язык. Синхрония и диахрония / Под ред. А. Б. Васильева. — М.: Изд. Дом «Народы Дагестана», 2004. — С. 20, 21. — 308 с.
  6. ^ Les langues du Monde. — Paris, 1924. — С. 327—342.
  7. ^ "Проблемы этнического выживания в Азербайджане. Ч2" (Rusça). 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2015. 
  8. ^ "Константин Казенин: О чём Медведева не спросят в Азербайджане?" (Rusça). 12 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2015. 
  9. ^ "Сократ Борчинский. «О проблемах шекинских рутульцев»" (Rusça). 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2015. 
  10. ^ "Проблемы этнического выживания в Азербайджане. Ч1". 15 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2015. 
  11. ^ "Rus nüfus sayımının resmi web sitesi 2010". 7 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2018. 
  12. ^ "Rutullar". rutulia.com. 15 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2018. 
  13. ^ (Rusça)"История Дона и С.Кавказа с древнейших времён до 1917 года — Этносы дагестанской группы" (Rusça). 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2014. 
  14. ^ (Rusça)"Этногенез народов Дагестана" (Rusça). 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2014. 
  15. ^ (Rusça)"Рутулы". "Дагестанская правда". 2008. 22 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2019. 
  16. ^ (Rusça)"Агабек Рутульский: забытый наиб Шамиля". 22 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2013. 
  17. ^ (Rusça)Под ред. Е. М. Жукова (1973—1982). Советская историческая энциклопедия. — Советская энциклопедия (Rusça). М.  Bilinmeyen parametre |часть= görmezden gelindi (yardım); Tarih değerini gözden geçirin: |yıl= (yardım)
  18. ^ (Rusça)Под общ. ред. С. П. Толстова (1960). Народы Мира. Этнографические очерки. Народы Кавказа. 1. М.: Издательство Академии Наук СССР. Под ред. М. О. Косвена, Л. И. Лаврова, Г. А. Нерсесова, Х. О. Хашаева. 
  19. ^ Лавров Л. И. 1962.
  20. ^ (Rusça)Темеев М-С. М. "Принудительные хлебозаготовки и антиколхозные выступления крестьян в Дагестане (1929–1930 гг.)" (Rusça). 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2014. 
  21. ^ Coene, Frederik (2010). The Caucasus. New York: Routledge (Taylor & Francis Group). s. 63. ISBN 0-203-87071-9.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  22. ^ Olson, James. An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires. — Greenwood Publishing Group, 1994. — С. 576. — ISBN 0313274975.
  23. ^ (Rusça)"Значимые события в истории Рутульского района" (Rusça). 1 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2016. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rutullar&oldid=34475964" sayfasından alınmıştır